Адан дережаяр

Гьуьрметлу кIелзавайбур, Сажидин муаллим, шаир яз малум хьайидалай кьулухъ, ам гзаф крарив гуьруьш хьуни ва халкьдин мецин яратмишунар кIватIуни, абур тартибда туни, пара кьадар манияр арадал гъунин сагьибвили ва са гзаф кьадар ярар – дустар хьуни ва вичихъ виридаз бегенмиш къилихар хьуни, гьар гьина вуч мярекат аватIани иштирак авуни, анал вич Сажидин тирди чируни, са гафуналди, ам рикI алай шаиррикай сад хьуни, адаз шиирар ва хъсан келимаяр бахшнава. 

САЖИДИНАКАЙ ВА АДАН ЭСЕРРИКАЙ

ЧАРАРАЙ ЦIАРАР
Гьуьрметлу кIелзавайбур, Сажидин муаллим, шаир яз малум хьайидалай кьулухъ, ам гзаф крарив гуьруьш хьуни ва халкьдин мецин яратмишунар кIватIуни, абур тартибда туни, пара кьадар манияр арадал гъунин сагьибвили ва са гзаф кьадар ярар – дустар хьуни ва вичихъ виридаз бегенмиш къилихар хьуни, гьар гьина вуч мярекат аватIани иштирак авуни, анал вич Сажидин тирди чируни, са гафуналди, ам рикI алай шаиррикай сад хьуни, адаз шиирар ва хъсан келимаяр бахшнава. Адан залан, гьа са вахтунда, важиблу зегьметдиз чIехи алимри, муаллимри, шаирри, адан шииратдал ашукь инсанри чпин фикирар лагьанва. Чавай, шаирдин тариф яз ваъ, чи стхайринни вахарин рикIяй атанвай келимаяр тагана акъвазиз хьанач. ГьакI хьайила, азиз тир кIелзавайбур, чна куьн фикирдиз “Чарарай цIарар” тIвар ганвай и кIватIал гъизва.      Наргиз Саидгьасанова 

«Гьуьрметлу Сажидин муаллим! «ТупIарикай риваятрай» лап аферин.Адакай чIалан пешекарриз риваятрин риваят хьанва. Мадни агалкьунар хьурай Вахъ». Агьмедуллагь Гюльмагамедов, доктор фил. фак. профессор
“Гьуьрметлу Сажидин! Зи азиз! Салам алейкум. Заз чиз, вун кьил чIугваз зи патав татана акъваздач. Зи рикI ви ихтилатрихъ ва ви цIийиз туькIуьрнавай шииррихъ яб акализ акъатзава. ”Эльмира“ шиирдикай хъсан мани хьанва» Халилов Халил, компазитор.  
«Салам алейкум, гьуьрметлу дуст Сажидин! Вун пара сагърай чун рикIел атунай. И йикъара Къадима ви Сулейман Стальский райондин литературадин картани туькIуьрна, квел агакьарда. Зи хци чIугур СтIал Саядан шикил куьне “Дагъустандин дишегьли” журналдиз акъудайди чаз чир хьана, чухсагъул!” Къадимов Исмихан, шаир. ЦIийи Гъепцягь.
«Гьуьрметлу яр дуст Сажидин! Дуьз лагьайтIа, заз ви чар кIелиз хуш я, вучиз лагьайтIа, вуна ви рикI ачухна къалурзава. Муькуь патахъай, зун вал пехил я. Зун вал а виляй пехил я хьи, вун кьулухъди вил ягъ тийиз, виликди физва. Ви макъалаяр, шиирар за газетрай ва журналрай кIелзава. Вун хейлин крарив къаришмиш жезва. Чухсагъул! Ви кеспидик берекат хьун, бегьерлуди хьун, валлагь зи мурад я!» Ви гьар са келимадиз гьуьрметзавай Назир Мирзоев, писатель. Смугъул.
“Гьуьрметлу Сажидин, саки тIварун стха. “Дуствал” алманахдай за ви “Пагь бабай”, “Гьарай гуж” ва маса шиирар кIелна. Альманахдин гьа нумрада авай хъсан шиирар куьбур тир. Чухсагъул яратмишунрай!” Тажидин Агьмедханов, шаир. Азадугъли.
“Гьуьрметлу Сажидин муаллим! Кхьизва квез ЦIийи ЗехитIрин юкьван школадин ученица Умарова Надията. Заз ви ширар пара бегенмиш я. Абуру зак еке гьевес кутазва. За квевай тIалабда, им зи диде бубадин тIалабунни я, десантный частара къуллугъ ийизай зи стхадиз са шиир багъишин. Адан тIвар Асланбег я. Сагърай. ” Надият Умарова, ЦIийи ЗехитI. .
“Гьуьрметлу Сажидин стха, сифтени сифте ваз зи рикIин сидкъидай ви баркаллу юбилей мубаракзава. Вахъ гьамиша алмас хьиз хци рикI дагъдин чешме хьиз ргазвай экуь ва михьи гуьгьуьл, дармандивайни хкудиз тежедай яратмишунрин квал хьун зи чIехи мурад я. За куьн суьретни чIугунва, квез шиирни бахшнава:
“Ви суьрет за алахъна хьи акъудиз,
“Художникдиз” кхьей шиир вилик гъиз.
Вири завай хьанач вавай къакъудиз
Алахъна зун гьар са лишан гъилик гъиз. ” Абид Азизов, художник. Махачкала.
“Гьуьрметлу Cажидин! Шиирралди танишвиликай хийир къачуна, куьрелди кхьиз кIанзава: за мукьарал хтай «Дуствал» журналдин 82 йисан 1 нумрадай ви сатирадин чIалар кIелна. Таб тавуртIа, ви пудани санлай са ктабдин шадвал гана. » Сатира ва юмор паюна абур ганайтIа, авайвал лугьун, ана авай масабур ви шииррин патав гарун хура акъвазнавай хъуьруьшрай тир. Аферин! Баркалла!» Михьи саламралди Тажидин Агьмедханов, шаир.
“Салам Сажидин! Ватандин вилик ви лайихлувилер фикирда кьурла, вун чан алаз гуьмбет эцигуниз лайихлу я, стха. А гуьмбетдин бинеда са къван эцигуник заз зи пайни кутаз кIанзава. “ Гьаким Къурбан, писатель. 27. 09. 90.
Дуствилин тебрик:
Вун накь вучиз атанач?
Лугьуз сивел хъвер ала.
Гьевесдалди датIана,
Самбурдал хьиз звер ала.
Мердали Жалилов. Лезги газет.
Сажидин стха! Квез чи «Чубарук» газетдин коллективдин патай саламар. Шиирар рекье тунай лап сагърай. Чна квелай мадни цIийи шиирар гуьзлемишзава. Нубатдин нумрада «Забитаз жаваб» тIвар алай шиир куь шикилни галаз гузва. Куьн сагърай! Руслан, Гилияр. «Чубарук » газет.
Гьуьрметлу Сажидин халу! Куьне университетдин студентриз лекцияда кIелай шииррай чухсагъул лугьузва чна. Ажеб жедай чи муаллимри квехъ галаз ихьтин танишвилер мад тухун хъувунайтIа. Чи вил вун мад чаз мугьман хъхьунал ала. Ражидин Иаятвичан ва Яралиев муаллимрин чан сагъ хьурай квехъ галаз танишрай. Эльвира, Луиза, Селем. ДГУ Махачкала.
Гьуьрметлу Сажидин муаллим! Кьилди квез бахшнавай чин авай чи журналдин нумра квел и йикъара агакьда «ТупIарикай риваят» чна еке ашкъидивди гун за хиве кьазва. Пакизат Фатуллаева, «Дагъустандин дишегьлидин» редактор.
Гьуьрметлу Сажидин муаллим! Зи патай саламар кьабулайдалай гуьгъуьниз куьне заз гайи суалриз жаваб гузва. ТупIарин тIварар чи пата икI я : 1 ЧIехи тIуб. 2 Испян. 3 Кьулан тIуб. 4 Чувуд тIуб. 5 КIачIал тIуб. Рамалданов Абдуллагь. Хуьре Хуьр, Кьурагь район.

Сажидин, ваз и чIаван хийирар хьурай Сифте вахтара зани шиирар кхьизвайди тир. Са шиир за Шагь Эмир халудал ракъурна. Им 1952 йис тир. Ада заз ихьтин жаваб хгана: «Дуст кас Назир, гафарин эхирар рифмовать авуналди адакай шиир жедач » Зун гьасятда гъавурда акьуна. Вун шаир я, хъсан шаир я. За вал пехилвалзава. Эгер заз мумкинвал авайтIа, зи къелем вав вугудай, ви къелем за къачудай. Саламралди Н. Мирзоев. 1991. 6. 1. Смугъул, Ахцягь район.
Гьуьрметлу Сажидин муаллим! За куь редакциядиз «Хуш я рикIиз» тIвар алаз, зи дидедин хуьр тир Агъа СтIалри хуьруьз бахшнавай шиир рекье тунва.
Ви камаллу гафар авай,
Истеклу чар къачуна за.
Ви булахдай гатфар авай,
Шуьрбет дадмиш авуна за.

Квехъ дуьньяда дережа хьуй,
Шагь дагъларихъ чIугур хьтин. .
Чахъ къведайла, куьн геж дахьуй,
Кьабулдайвал такур хьтин.
Абдурагьман Меджидов, шаир. Сардарахуьр.
Играми Сажидин, чими саламар кьабула! Лезгийрихъ чи вири къунши халкьарилай дерин ва девлетлу тарих ава. Къафкъазда 200 дахъ агакьна лезги манияр ва акьамар ава. Лезгийриз, са гафуналди, музыкальный халкь лугьуз жеда. Чи «Лезгинкадикай» шумуд жуьре макьамар арадал атанва? Заз кIанзавайди куь «Куьредин ярара» чи лезгийрин тарихдикай мадни девлетлу материалар акъудун зи рикIин мурад я. Зал куь шиир агакьна. За ам саниз «Сажидиназ чар» тIвар алаз акъудда. Чарар акъвазармир. Кхьиз ая. Забит Ризванов, Къусар шегьер. 1991 йис. 9 май.
Хъуьруьнрин чанта гвай халу. Са патахъай – муаллим, муькуь патахъай – шаир Сажидин Саидгьасанован 50 йис тамам хьанва. Муаллим яз, ада вичи гузвай тарсара аялриз – «гележегдин несилдиз» дидед чІалан гуьрчегвиликай риваятар кІелзава; шаир яз, ада чІалар теснифзавайбуруз цІарцІин цІалцІамвилин чешне къалурзава. И кар адан икьван чІавалди «Коммунист», «Коммунизмдин гатфар» газетра, «Дуствал» альманахда, «Кард» журналдава пуд – «Вун накь вучиз атаначир», «КІватІи КІватІаш», «Аламатар» ктабра чапнавай эсерри субутарзава. Алай йисуз Саидгьасанов Сажидина вичин хайи югъ 50 лагьай сеферда къаршиламишна: адан саф уьмуьрдин нисинин вахт алукьнава.. Ша чна гьуьрметзавай чи муаллимдиз, шаирдиз, куьн, играми аялар, чІехи дуст Сажидин халудиз яратмишунрин бегьер дигмиш хьанвай и бере тебрик ийин! Къуй адан къелем мадни хци хьурай, къуй адан ктабар мадни яцІу хьурай, къуй адаз вичин рикІ алай асуллу кьве пешедани гележегда мадни зурба агалкьунар хьурай! Максим Алипулатов, филологиядин илимрин кандидат.

Сажидин бубадиз
Сулейманан шаирвилин булахдай,
На хъвана яд шадарзава къе эллер.
Чи халкьдикай, рушарикай кIвалахдай,
ЧIалар кхьиз секин жезвач ви гъилер.

Лезги чилел рикI алай кас датIана,
Къуй садрани вахъ пашманвал тахьурай.
Дкаим гатфар гьахьрай рикIиз атана,
Бахтлувилив ви кIвал гьуьл хьиз ацIурай.

Мубаракрай квез къенин и суварар,
Къуй япара хьурай ван ви манидин.
Гьар са йикъа багъишрай шад хабарар,
Яргъи уьмуьр, сагъ чан хьуй вахъ, Сажидин!
65 йисан мяректда кIелай шиир Гъулан Герек
Шамсудин Исаев
Мубаракрай
Темпел дакIан, зарафат кIан устIар яз,
Шаир я вун цуьквед багъда билбил хьиз.
Везин зериф, нагъма назик устад яз,
Фикирарни дерин я ви са гьуьл хьиз.
******
Мецел ала вун Сажидин,
Гьам къардашдин, гьам бажидин.
Мубаракрай и шад межлис,
Кьисмет хъхьуй мад 60 йис .
******
«Жедайлахъди. ша, кеф чIугван, Шамсудин»,
Лугьуз вуна Кьурагь дагълар раижна.
Сулейманни, Мусаибни, Садыкъи,
Рик1е аваз кхьизва Сажидина.
******
Чаз кIанзава буба хьана,
Хизанд кьилел сагъ, Сажидин!
Къизилдин къаш къуба хьана,
Чилин винел рагъ, Сажидин !
1. 05 . 98 йис, Кьурагь Шамсудин Исаев
.
Салаудин Садыки
Давамра жигъир
Инсанрин уьмуьр куьруь шейъ я кьван,
Ни фикирдай икI акъатдайди фад.
ТIимил шиирар кхьейла жуван,
Бес яз гьисабнай, квез герак я мад?

Гур вакъиайри авунай чун перт,
Тарихар чириз, туькьуьмиз илим.
ВУЗ да гьахь тавун тир хьи еке дерт,
Алахънай чун жез духтур, муаллим.

Марксан «Капитал», Энгельсан «Дюринг»,
Партияд тарих, Ленинан цIуд том,
КIелайла, кхьизни тир хьи чун мажбур,
Мурадар вири жерид хьиз тамам.

Тек вун заргардиз хьана, дуст, ухшар,
Жуван заридал чIугвазвай зегьмет.
«Шаир жерид я!» ТIагьиран гафар
Гьахълубур хьана, ваз гайи къимет.

Къе вун шаир я Сулейманан рехъ,
Мягькем кьуна хуьр машгьурзавай кас.
Давамра жигъир, юмордин хуш хъвер,
Вахъ галаз кьазва шаирдин либас.

Вахъ агалкьунар мурад я рикIин:

Теснифа дерин шиирар къешенг.
Эмин, Сулейман –шаксуз асланар,
Шииратда вун хьурай са пеленг!
02. 2002. йис. Агъа СтIал къазмаяр.
.
Межидов Рамазан
Гьуьрметлу Сажидиназ
Пудкъад йис ваз хьанвайла тай,
Уьмуьрди гуй артухан пай.
Ваз юбилей мубаракиз.
Лугьун патал кхьейди я.

Сажидин стха, ваз салам,
Ракъурзава вал кьве калам.
Манадин чIал ятIа тамам,
Жаваб патал кхьейди я.

За кIелзава лезги газет,
Ийизва за гьанай гуьзет.
Ви гафари гайла лезет,
Фикир патал кхьейди я.

Зунни вун хьиз тир муаллим,
ГьикI жеда бес нахуш итим?!
Кухвахьайла жуван илим,
Меслят патал кхьейди я.

Дуьньядал акьалтна азар,
Халкь кашукди хьанва бизар.
Авайвиляй къаннамазар,
Гьабур патал кхьейди я.

Ваз таниш я Лезги газет,
Ийизва за и кар гуьзет.
Жез хьайит1а це заз куьмек,
Чапун патал кхьейди я.
Рутул ИчIе, 10 январь. 1993 йис Ярагъ, Магьарамдхуьр.

Рамазан Дадашев
Фена жал мад Кьасумхуьрел
Зи хуьруьнви, шаир муаллим,
Диндин рекьяй жегьил алим,
РикIе аваз хуьруьн дерт гьал,
Фена жал вун Кьасумхуьрел?

КIвачер зирек, гъилер йигин,
Вахт ракъурдач вуна гьакI ви,
Кьарай къвеч ваз са сят кимел,
Фена жал вун Кьасумхуьрел?

Кардик кутун патал мискIин,
Вун къастунал хьана кескин.
Фу тIуьнни гьич текъвез рикIел,
Фена жал вун Кьасумхуьрел?

Сулейман бубадин тарсар,
Кьуна рикIе аваз къастар.
Гъиз алахъиз абур хуьрел,
Фена жал вун Кьасумхуьрел?

ХьанватIани яшар пара,
Руьгьдиз кIубан я куь ара.
ЦIийи шиир рахаз мецел,
Фена жал вун Кьассумхуьрел?
Агъа СтIалрин юкьван школа.

Дагъустан Республикамдин культурадин лайихлу работник Дагъустандин гъейри халкьарин литературрилай тафаватлу яз, лезги поэзиядин хейлин лайихлу векилар, я виликан СССР дин писателрин Союздин, я гуьгъуьнин кьилди пачагьлугъ хьиз, Россиядин Федерациядин писателрин Союздин членар туш. Ихьтин лайихлу шаиррикай сад агъастIалви Сажидин Саидгьасановни я, агъастIалвини ваъ, Агъа СтIалдал алай Сажидин. ТIварцIин сагьибди вичи и агьвалат кьетIендиз къейдззава:
СтIалдаллай Сажидиназ
И кардикай мах хьана хьи,
кхьизва ада «Ялтахан эхир» шиирда. Шиир «Самур» журналдин бинедаллаз 1994 йисуз акъатай Лезги поэзиядин антологияда гьатнава СтIалдаллай агьалияр стIалвияр хьайила. сад стIалви тахьана, СтIалдал алайди яз амукьзава ? Шиирдин авторди вич стIалви яз ам устад шаир хьиз вири хуьрерин векил яз аннамишзава. Сажидин Саидгьасанов шиирдин цIарцIин такъийа дерин фикир, мана авай шаир я. ЦIи адаз лайихлу яз Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник тIвар ганва. За адаз и тIвар мубаракзава.
Ибрагьим Гьуьсейнов, шаир, драматург.
Конкурсдин нетижаяр
1968 йисан 1 майдиз Сулейман Стальский райгазетдин редакцияди Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейман дидедиз хьайидалай инихъ 100 йис тамам хьунин вилик, шаирдикай лап хъсан рассказ, шиир кхьинин рекьяй конкурс малумарнавай. Нетижаяр кьурла, 1 премия «СтIал Сулейман» А. Магьмудовазни Р. Магьмудован рассказрин кIватIалдиз, 2 «СтIал Сулейман» А. Билалован поэмадиз, 3 «Лув це, мани» Сажидинан шиирдиз гунин къарар кьабулна жюриди.
ЦIийи йисан дуствилин шарж
Мерд Али
Накьни, къени
Накьни, къени, пакани,
Ви гъилерал кар ала.
Риваятар кIватI хъийиз,
Чи камалдин пар алай.
Гьуьрметлу Сажидин муаллим! «Коммунист» (17. 02. 89) газетда чапнавай Куь маналу макъала за дикъетдивди кIелна. И кардин нетижа яз Квез чухсагъул лугьуз кIанзава. Квехъ мадни вири патарихъай агалкьунар хьуй.
Гъиле авай кар ва фикирар акъвазармир. Мадни кIватIа, мадни кхьихь. Гаф чи арада амукьрай :зи гъиле исятда Лезги чIалан толковый словарь ава. Сад кьве йисалай зун а кар кьилиз акъудунив эгечIда. Куьне кIватIай хьтин материалди а кардиз гзаф куьмек гудай. Кхьиз ая. Акъвазармир.
Квехъ гзаф агалкьунар хьана кIанзавай Агьмедуллагь Гуьлмагамедов
. филологиядин илимрин доктор, профессор . Махачкала. ДГУ.
Исмихан Къадимов
Сажидиназ
Сажидин дуст, кIвачел шалам,
Къуьне кашу, гьебе хьана.
ЭгечIна вун кIватIиз илгьам,
Дагъ галайвал рекье хьана.

Къекъвез къекъвез яргъал рекье,
Недай къизгъин иштагь хьана.
Гъил физ, хквез гьебед хилел,
Нисини фу куьтягь хьана.

Ала мугьман чина хуш хъвер,
Гьар кIвале вун илифарна.
Яйлахрилай гъана вергер,
Кьел алахиз хъикьифарна.

Таза ниси, къаймахни шур,
Мазу як квай хинкIар хьана.
Хьанач нямет дадмиш тавур,
Вун гьуьрметрин кукIвал хьана.

Гатфарин хуш атир галай,
Афарарна хъчарикай.
Багъишна ваз риваятар,
Халкьдин милли гафарикай .

Суалар ви гъетер хьтин,
Халкьдин юкьваз нурар хьана.
Мисалар кьаз, къветер хьтин,
Лацу чарчел цIарар хьана.

Хайи хуьруьз ахгакьайла,
Ви шаламра тIеквер хьана .
Гьебейравай мисалрикай,
Машгъулатдин цуьквер хьана.
ЦIийи Гъепцегьар. Магьармдхуьруьн район.

Играмудин Бугьалдинов
Дуст Сажидиназ
Дуст Сажидин, ви шиирар,
Ашкъидивди кIелзва за.
Ви шиирар энгел хьайла,
Аялди хьиз хъелзава за.

Ви шиирар халкьдин дердер,
КIелиз, ачух жезав рикIер.
Дуьздал акъудзавай фендер,
Гьахьтин хци къелем гва вав.

Сагърай ви чан, кьил ва гъилер,
Лап дерин я рикIин сирер .
Ийизва вал пехилвилер,
Ви шад къамат, ви рикI сагърай.

Гьар газетдиз килигда зун,
Ахъа ийиз вири чинар.
АватIа кваз Сажидинан.
«Билбилдин сес» шиир цIарар.

Сулейманан мукан шараг,
Вун гафарин язва устад.
Акъваз тийиз кхьихьа мад,
Шиирар ви са сад, зи дуст!

Ярар дустар пара я вахъ,
Вахъни, дуст зи галазва вил.
Играмудин гвай кас я гьахъ,
Саданни хан тийир гуьгьуьл.
Квехъ агалкьунар хьана кIани учитель пенсионер,
1992 йисан 8 сентябрдиз райондин «Халкьдин гаф» газетдиз, хъсан музыкант ва муаллим, вич агъаст1алрин хтул тир Январь Гьамидова дидедин хуьруьз бахнавай шиир чап авунва.

Январь Гьамидов
Хуш я рикIиз
Пуд СтIалар жергедаваз,
Тамашзава къиле патаз.
Абурукай иллаки заз,
Агъа СтIал хуш я рикIиз.

И хуьр я зи дидед ватан,
Къуй а чилиз хьуй зун къурбанд.
Саяданни Сулейманан,
Хуьр тирвиляй хуш я рикIиз.

Балакъардаш – шаир къардаш,
Мусаиб тир адан юлдаш.
Къурбанд хьунихъ жегьил яз яш,
Сир тирвиляй хуш я рикIиз.

Сулейманан хтул Альдер,
Дуствиликай кхьей бейтер,
Фена рикIе амаз дердер,
ПIир тирвиляй хуш я рикIиз.

СтIал вацI мад жезва дерин,
Сажидинан чIалар ширин.
Муьгьуьббатни лугьун – хъуьруьн,
Загьирвиляй хуш я рикIиз.

ЗакIал гатаз шад мехъерин,
Муьгьуьббатрин гьам сирерин,
Фейзудиназ мад аферин,
Шаирвиляй хуш я рикIиз.

Сулеймана кутур багъди,
Бегьер гузва халкь паталди.
Дамахзава зани квелди,
Хтул яз куьн хуш я рикIиз.
Магьарамдхуьр

Рамазан Межидов
Ачух хьуй ваз
Сулейманан багъдин билбил,
Ви багълара бул бегьер хьуй.
Шадариз на рикIни гуьгьуьл,
Халкьариз кIандай тегьер хьуй.

Вун акъатай багъдин мукай,
Галаз галаз мад акъатрай.
Халкьар рази хьана валай,
Лайихлубур къад акъатрай.

Ачух хьана лув гудай рехъ,
Ракъиникай пай хьурай ваз.
Гьалт тавурай чинерук, пехъ,
Лацу лифер тай хьурай вахъ.

Гуьлуьшан яз акваз дуьнья,
Катран хьтин вилер хьуй вахъ.
Садакайни тахьуй мидяй,
Секиндиз фир гелер хьуй вахъ.

Гуьзетиз вач чуьлдин а кьил,
Кул кусра вахъ душман тахьуй.
Ви сагьиб я акьуллу кьил,
Вун садрани пашман тахьуй.

Четин хьанвай и девирда,
На халкьариз садвал гъурай.
Рамазана веревирдда,
Сефил халкьдиз шадвал гъурай.
Сулейманан фондунин «Билбил» тIвар алай
газетдиз бахшнавай шиир Вини Ярагъ. 5. 12. 93. йис.

Гьуьрметлу Сажидин стха! Чими саламар кьабула. Ви чар зав агакьна. Тебрикрай, тIалабунрай ваз чухсагъул, зун шад хьана. Ваз Гилийрин ва СтIалрин тарихрикай малуматар кIанзавайди чир хьайила, за са гъвечIи чарче ихтилат жедач. Месела: Гил (Яр)хуьруьн патав гьеле 1450 йисара Ирандин шагьдин къизилбашрихъ галаз хьайи зурба дяве ва ахпа кьейи шейх Жунейдакай авай малуматри са хейлин чка кьада. Эхир «Гил» Страбона вичин ктабра, Пилинея вичин эсерра тIварар кьунвай Кавказская Албания государстводик квай халкьарикай сад я. И Гил тIвар алай хуьрер Дагъустан патани, Азербайджан патани авазва. СтIал хуьр гьа СтIал тIвар алай халкьдин тIварцIелай атанвайди я. Девечи райондай акъатна, Бакудихъ фидайла, гьанал са СтIал тIвар алай вацIни, СтIал тIвар алай поселокни, ракьун рекьин станцияни ава. Азербайджан чIалал и гафунин мана садазни чидач. ва и патан алимри ам туьрк чIалалди ахтармишзава. СтIал (капля) лагьайди абуруз хийир туш. Куьз лагьайтIа, а тIварари топонимия хьун абуру биркуьлли кьабулзавач. ГьакI хьайила, вуна Бакудай Кейбуллаеван «Топонимия Азербайджана» къачуна кIела. Забит Ризванов. Къусар шегьер.
Фахрудин Османов Муаллим Сажидин Аял вахтар чи виридан четин тир, Дяведи чаз са экуь югъ къалурнач. Лазим шартIар, дуланажагъ тахьайла, Къуват тIимил хьана жизви, Сажидин.
АкьалтIарна школада на кIелун, Шумуд пеше къачуна а вахтунин? Эксковатор, гьар жуьре машинар…. МуьтIуьгъарна зегьметдини бахтуни.
КIвалахдивай чара тушиз кIелна на, ДГУ дин къачуна на дипломни. Йисалай суз дерин хъийи ви чирвал, Акьул гузва на жегьилриз, Сажидин.
Гунагь квач вак, а мажал ваз хьайид туш. Хуьрел кIвалел айиб садран гъайид туш. Сулейманан дафтар гужлу хъувурди, Вун я, гьелбет, бажарагълу, Сажидин .
Рехъ хгайла динэгьлийриз законди, ЭкечIна на вилик хуьре и кардив. Ваз ийизвай еке гьуьрмет хийирди Гъана жемят вири сад хьиз, Сажидин.
Чидай ксар ви хцивал, диривал, Пудкъад йисан яш хьунихъ ви агъадай. Шииратдин рекье мадни яз жегьил, Агалкьунар хьурай еке, Сажидин.
МискIиндин кар кьуна гъиле рикIивай, Чир хьанва ви тIвар динэгьи алимриз. Кьисметрай ваз виш сан уьмуьр, сагъламвал, Бажарагълу муаллим муъмин, Сажидин. Кьасумхуьр, С/Х управлениедин кьилин инженер.
Сажидин стха, «Билбил» газет зав агакьна. Ам ракъурай ви тупIариз, фикир атай кьилиз къурбанд хьуй! Санлай къачурла, газет писди хьанвач. На авунвай кар амукьдай кар я. Шамсудин Исаев. Кьурагь.

Зи рикI алай дуст Сажидин! Ассаламу алейкум ва Рагьматуллагьи ва баракату. Бисмиллагьир Рагьманир Рагьим! Вуна чи милли эдебиятдин дамах тир СтIал Сулейманан тIварцIин гьуьрметдай чIугвазвай еке зегьметдикай заз ван хьайила, зун шадвилин гьиссери цавуз хкажна. Ви рикIин паквили ва жумартвили зун дериндай гьейранарна, гьикI хьи вуна текдиз са чи жемят патал тушир, чи вири халкь патал, са кIусни гьайиф татана, жуван а яхун чан къурбанд ийизва. Са шакни авач, алемрин шагь тир Раббия алеминда вуна ви мецивай лугьуз алакь тийидай къурбанд еке разивилелди кьабулда. Зун дериндай инанмиш я, ваз вафалу тир къвезмай несилри ви кьегьел тIварцIизни еке хатурда, а тIвар чи милли тарихдин гуьзел тIвар хьиз къейд ийида. Зани ви рекье са кам къачуналди, 50 агъзур манатдин диндин бращюраяр рекье твазва. Аллагьди ваз агалкьунар гун тIалабда. Ви рикI алай Гъалиб Садыки. 25. Х1. 89 йис.

ШАИР САЖИДИНАН 60 ЙИСАЗ
Ингье. Сажидин муаллимдин акваз такваз пудкъад йис тамам жезва. Дуьз лагьайтIа, инсандин яшарни сад я, булахдай авахьхьна физвай ядни. Вучиз лагьайтIа, абур элкъвена кьулухъди хкведач, виликди фида. Заз акI я хьи, шаирар, ашукьар, сегьнедин устадар кьуьзуь тежер хьиз. Дугъриданни абурун рикIерин хиялар, мецин деринвал, муьгьуьббатдин михьивал гьич садрани кьуьзуь жедач. Шаирар шаирар яз дидейри хазвайди туш, абур тIебиатди тек туьк яратмишзавай, илгьамдикай пай ганвай устадар я. Илгьамдикай ахьтин пай къачунвай шаиррикай садни Сажидин муаллим я. Заз чиз, адан тIвар ван тахьай, адан шиирар кIел тавур кас чи арайра бажагьат ава. Сажидин муаллимди теснифнавай гьар са шиирди чи халкьдин рикIера къатканавай фикирарни хиялар, шадвални пашманвал винел акъудна, гуьзгуьдай хьиз къалурзава, кIелзавайдан руьгьдин игьтияж тухарзава. Адан гьар са шиир са вакъиадихъ галаз алакъалу я. Сажидин муаллим хъсан суьгьбетчини, инсанрин гуьгьуьлар шадардай, зарафатчи хьиз, ам дуствални гьуьрметлувал кIевелай хуьдай вижданлу кас ва чи акьалтзавай несилдик жуван ватан ва халкь кIан хьунин гьиссер кутазвай тербиячини я. Шаирдин яратмишнавай зарафатдинни айгьамдин шиирар: «Вун накь вучиз атаначир?» «Темпелдин хиялар» вири лезги халкьдин сивера эзберзава. Ада вичи а шиирра дустарин кьве чин алайвал айгьамдалди чеб тирди къалурзава, гьакI кIелзавайдан бедендин дамарри ивидихъ галаз гьерекат кутазва. Шаирдин шиирар чна мукьвал мукьвал райондин ва республикадин газетрай, журналрайва радиодайни, телевидениедай кIелзава ва яб акалзава. И кардал чна вирида дамахзава. Къуй, адахъ яргъалди шад уьмуьр ва яратмишмишунрин рекье мадни еке агалкьунар хьурай! Агъадихъ за ваз бахшнавай са шиирни гузва. Ви къелемдин юлдаш Салигь Селимов, КIварчагъ.
Салигь Селимов
Сажидиназ
Лугьуда хьи ви пудкъад йис яшар я,
Акваз такваз акъатна фад, Сажидин.
Ви шиирар жавагьирриз ухшар я,
КIелзавайдан руьгь жеда шад, Сажидин.

Чи межлисрал ви манийрин ван алаз,
Къекъвез ава гьар са кIвале чан алаз,
Лезгистанда са гурмагъдал къван алаз,
Такурай чаз, хьурай абад, Сажидин.

Къе вахъ ахьтин жуьрэт ава дамахдай,
Гьар жуьредин цуьквер кIватIиз яйлахдай.
ЧIехи шаир Сулейманан булахдай,
Хъвана вуна илгьамдин яд, Сажидин.

Ви теснифрин гьар са къадам гурлу я,
Самур вацIуз къведай сел хьиз гужлу я.
Гьар са шаир вичин халкьдиз буржлу я,
Адакай чун жедач азад, Сажидин.

РикIин шадвал. чандин сагъвал гурай ваз,
Гьар камуна хъсанвилер хьурай ваз,
Путулрин мехъерарни акурай ваз,
Гьа им я зи рикIин мурад, Сажидин.

Вахтар четин, дуьнья алаш булаш я,
АкI ятIан ви рикI, ви мез дирибаш я,
КIварчагъ Салигь ви къелемдин юлдаш я,
Икрамзавай гьуьрметдив мад, Сажидин.
КIварчагъ. 12 апрель, 1993 йис.
Саламалейкум Сажидин! Муштулух! Ви «ТупIарикай риваятдиз» за рецензия кхьена. «Экуьнин ярар» радиопередачадиз ва «Самур» журналдиз рекье тунва…Квез алукьзавай Азиз Рамазандин суварар муубаракрай.
Шмсудин Исаев. №. IУ. 92 йис. Кьурагь.
Ризванов Забит
Саламрикай чаз дуствилин сел хьурай
(Сажидиназ чар)
Шаир стха, ви бубадкай пIир хьурай,
Адан тIварцIихъ шегьер хьурай, хуьр хьурай.
Дикъет ая, за лугьун, ваз чир хьурай,
Бейни экуь, вилер нурлу жедайвал,
Элдин вилик кьил виневаз къведайвал.

Зи ник, ви багъ, вири санал «чид» хьана,
«Чид» хьуникди бегьерлувал кьит хьана.
Фена хеб мал, амукьайди фид хьана,
Гьич са затIни аламукьнач арадал,
Фу хьайила, шур хъихьанач суфрадал.

Эменияр гьатна вири залукда,
Кьил акъатнач заемдайни налукдай,
Шаламарни жагъин тийиз алукIдай,
Амукьна чун етимар хьиз рекьерал,
Хажалатрин пехир хьана рикIерал.

Гагь колхозда, гагь совхозда туна чун,
«Фяле» лугьуз беябурна туна чун.
Кьуд патахъай кесибвиле кьуна чун,
Аста аста аватна гьакI къиметдай,
Къариблухар гьатна элдин кьисметда…

Шаир стха, за лугьудач, вуна лагь,
Инсаф муьрвет жуван рикIе туна, лагь.
КIандатIани хура чуьнгуьр кьуна лагь,
Ви гафарин гъавурда зун акьурай,
Писни хъсан, дустни душман акурай.

Къуьлер цазмач Паласайра, Муьшкуьрра,
Лугьуз гьанра уьзуьм багълар туькIуьррай.
КьатIизвайда къенин йикъаз шуькуьррай,
Пакаман югъ гьикI жедатIа низ чида?
Са кас авач рехъ къалана, физ чидай .

Суьруь суьруь хпер амач гуьнейра,
Кфилдин ван алахьзамач синера,
Кавални лит амач гила къуьнера,
Чекме голош, шапка, сафутI бул хьана,
Чими тежез гатукайни зул хьана.

Югъ къандивай артух хьана азарар,
Агал хьана вирт, нек авай базарар.
ЧIем, як такваз, гьикьван неда газарар?
Жегьиларни жегьилзамаз кьуразва,
Дава дарман тежез, вахтсуз цIаразва.

Шаир стха, за лугьудач, вуна лагь,
ЛугьузватIа, рикIе инсаф туна лагь,
Бубайри хьиз, бармак вилик кьуна лагь,
Эл акьурай ви гафарин метлебда,
Вучиз дидед чIал амачтIа мектебда?

Къуба патан гафар чIалар туьрк хьана,
Куьре чIала урус чIалан муьрхъ хьана,
Кавалдикай амукьайди кьеркь хьана,
Гьуьрмет квахьай лезгидикай пIир хьанач,
Гьич садазни вичин дувул чир хьанач.

Эпосарни махар рикIел гъаначни?
Дегь девиррин шаирар чахъ хьаначни?
Чи игитри ватандихъ чан ганачни?
Чи мектебра абур рикIел гъун авач,
РикIивайни бегьем тарсар гун авач.

Лагь, газетар, журналар чахъ авани?
Столрални том том ктаб авани?
Лезгивилин руьгь лезгидихъ галани?
Чи миллетдин эхир кьил бес гьикI хьурай?
Чид такана, гьи касдин чахъ рикI курай?

Шаир стха, на гуьгьуьлар шад ая,
Мурад метлеб элдихъ галаз сад ая.
КичIе жемир, ягъидин рикI пад ая,
Игит касди чун женгерив агудрай!
Зулуматдин зулумдикай хкудрай.

Ша, чIехидаз чIехид лугьун датIана .
ГъвечIибрунни хуьн гьуьрметар кьатIана.
«Астахфур!» лагь дин имандал атана,
Пехилвилер чи рикIерай акъатрай,
Вирибурук садвилин руьгь акатрай!

Иеси жен, ша, чун жуван чилерин,
И дагъларин, и вацIарин, гьуьлерин.
Берекатлу гегьенш гегьенш чуьллерин,
Чи фу, чи яд гьамишалугъ чав хьурай,
Лезгистандихъ даим экуь цав хьурай!

Югъди йифди са жув патал кIвалахмир,
Къуншидин гьал агъуз хьунал алахъмир.
Рган тийиз, кьуд патахъни алахьмир,
Жуван хайи халкьдин юкьва бине яхъ,
Камаллувал, гъейрат, намус вине яхъ!

Низ герек туш акьуллудан каламар?
Гьабур тушни чи руьгь патал къелемар?
Шаир стха, кьабула зи саламар.
Къубадани, Куьредани мел хьурай!
Саламрикай чи дуствилин сел хьурай!!!
«Куьредин ярар» газетдай.
              Салам алейкум, Сажидин муаллим !
Чна куьн макъалаяр. шиирар анжах Лезги газетдай кIелзава. , дуст кас. Аферин квез! За алатай сеферда лагьайди тир, куьн чи рикI алай шаир я, куьн халисан лезги я. За ва Седекъат ханумди квез, Абдулбари муаллимдиз, са га фуналди, вири къелемэгьлийриз чими саламар рекье твазва. Сажидин муаллим, мумкинвилер аватIа, Бейбала Халидовав «Самур» газет патал материалар ва ви шиирар вугун. Сагърай!
Муьзеффер Меликмамедов, Баку29. 06. 2001й
Шагьабудин Шабатов
Сажидиназ
Ам шаир я, тIурфандизни табий тежез, таб гузвай,
ЧIехиданни гъвечIиданни ихтилатриз яб гузвай.
Мет акъатай шалвардизни мукьуфдивди раб гузвай
Вичин кьилел кIвалахзавай инсан яз заз чида ам.

Са бязи инсанрив хьтин лавгъа гафар жеч адав,
Зун, зун лугьуз, хур гатадай шаирар гьич къвеч адав,
Вич амай кьван куьтягь тежер гва виртIедин кьеч адав,
Вичин кьилел кIвалахзавай инсан яз заз чида ам.

Акъвазмир вун халкьдин вилик гъилер яна эчIез, дуст,
Къелем мадни хци хъия, зиянкарар къечез, дуст,
Амма са кар тIалабда за:
« Вун накь вучиз атаначир ?» лугьуз тахьуй къе чаз, дуст.

Хкай некни серг кьилеллаз хинкIар хьурай хкудай,
Дуст душмандиз акурай чун, экъечIиз ви къапудай,
Пуд йис хьайи жунгавар чаз герек туш, фей кванариз,
ХьанайтIани пис жедачир, валлагь, дуст, чи чанариз.

Зурба тIуьнар тIалабдач къе, луьле кабаб, шиш хьурай,
Ваз алахьай гуьлуьшан сар гзаф ваъ, са виш хьуравй.
Кьеж квай вергед хъикьифни хьуй, им бере я гатфарин,
Чир жеда заз ятIа, дуст, вун иеси ви гафарин!
Лезги газетдай, 6 07. 93 йис.
АЛАМАТДИН СИР
Гьар са шаир са гьихьтинди ятIани эсеррал халкьдин арада машгьур жеда. Им а шаир патал ахъа хьанвай бахтунин варар я. Эгер чун шаир Сажидинан рекьиз тамашайтIа, ам литературадиз, «Вун накь вучиз атаначир?» тIвар алай шиир «Самур журналдиз акъатзамаз, машгьур компазитор Омар Аюбова музыка теснифна, бажарагълу манидар Ризабала Агъабалаева мани яратмишайла атана, адакай чи виридан рикI алай эсер хьана. Са сеферда за шаирдихъ галаз и шиирдин патахъай ихтилат авурла, ада зарафатрик кваз икI лагьанай: «Зун дидеди 1933 – йисуз хана, «Вун накь вучиз атаначир?» мани радиодай гайила, ва печатдиз акъатайла, зун цIийиз дуьньядал акъат хъийизва. ».
Дугъриданни, ихьтин машгьур манидал ашукь тежедай кас жедач. Зарафат къвез къвез кьери жезвай чи уьмуьрда и суал виридалайни мукьвал гузвайбурукай сад я. Бязибуру ам вахт са тIимил дегишарна гузва: «Вун са вад йис вилик чи литераратурадиз фад вучиз атаначир?» лагьана. Гьа икI Сажидина вичихъ гележег авай шаир жедайди, сад садан гуьгъуьналлаз акъатай «Вун накь вучиз атаначир?», «КIватIи КIватIаш», «Аламатар» тIварар алай шииррин кIватIалралди тестикьарзава. Гьар са кIватIал – кIелзавайбуруз сувар тир. Сажидинан шиирар са шумуд чкадал пайиз жеда. Амма адан эсеррихъ. кIандатIа аялриз хас затIар, кIандатIа гражданвилин лирика: абурук гьикьван юмор, айгьам, зарафаткватIа, чаз виридаз бегенмиш я. Адаз Аллагьди багъишай зарафатдин хъвер садавайни къакъудиз жедач. Сажидина фольклордикай гзаф менфят къачузва. «Гатфар бере, жагъун кIане, Кьве хъикьифдин верг хьанайтIа, Куьк якIун хинкIардин винел, Хкайнекни серг хьанайтIа. . » Сажидинан шиирриз Етим Эминан цIалцIам везин, СтIал Сулейманан деринвал ава лагьайтIа, зун ягъалмиш жедач. » . «Пагь бабай», «Гьарай гуж», «Кайвани» ва масабурукай я. «Мугьман кIвализ атай чIавуз чин чIуриз, Папан гьал икI дегиш жедан, пагь бабай? Йикъа цIудра каламдал кьур кьин чIуриз, Аллагьваран дуьшуьш жедан, пагь бабай ?. . » ва маса шиирда :«Яраб мад вуч аквазматIа вилериз?» Лугьуз са паб физвайчиляй чилериз. Бязи сусар ябни тагуз гъуьлериз, Курортриз физ, хквезвалда, гьарай гуж!» ва масабур. Газетдин гъвечIи макъалада. саки яхцIур йисуз яратмишнавай эсеррикай лугьуз хьун мумкин туш. Сажидин литературадин киме 1966 йисалай малум я. Гьа са вахтунда, адан яратмишунрал ашукь хьайи компазиторри Сажидин виридаз хуш къведай манийрин авторни авунва. Адан эсерар Халил Халилова, Къагьриман Ибрагьимоава, Падишагь Кеберова, Магьамед ТIайибова ва хейлин маса компазиторри сегьнедиз, чи лезги демериз гъана. И кIвалах еке еришривди давамни хъижезва. Низ хуш туш ялавлу мани «Лезгистан», «Шехьмир, Зарина», «Эльмира», «Кьасумхуьруьн рушар сагърай», «ПIинихалум»? Абурал еке ашкъидив кьуьлер ийизва, ашкъидивди яб гузва. Лезги газетдиз ва маса журналриз акъатай Риваятрин илим дин метлеблувиликай алимри чпин гафлугьуда. Дегь заманайрилай инихъ инсанрихъ чи дидейри . бицIи куьрпейриз язавайлайлаяр ава. Амма чи лезги литературадиз лай лаяр гьар жуьредин гьайванрин, ничхиррин сиверайни ван жезва : «ЧIарар хъуьтуьл кIаз хьтин, Буйдиз шумал таз хьтин, Ашукьдива гвай саз хьтин, Кьуьгъуьр бала дидедин, Алад ширин ахвариз, Чуьнгуьр бала дидедин». Ихьтин лай лаяр СикIрехъ, Пехъряхъ ва маса гьайванрихъ, ничхиррихъ пара ава. Чахъ чи хас лезги манияр тIимил авачтIани и мукьвара къведалди яслийра ягъзавай манияр урусрин ва азербаджан халкьаринбур тир. На лугьуда «яшамишрай» лугьудай манийрилай гъейри чахъ маса эсерар авачир!Сажидина ва ам хьтинмаса авторри гьихьтин хъсан манияр арадал акъудна? Гьайиф хьи, чи аялриз дуьздаказ музыкальный тербия гуз, мажбур ксариз абурукай хабар авач. Регьят я гьарагъиз:»Яшамишрай Лезгистан! Садвал! Абадвал», амма зегьмет я краралдии эвер гунар кьилиз акъудиз. Тербия са сефирда ишлемишдай дарманрин раб туш.
Сажидин общественный уьмуьрдани иштирак ийизвай, галатун течир кас я. Писателрин совещанийра, шаиррин межлисра, лезгийрин «Садвал» гьерекатдин мярекатра…ада вич хьтин ялавлу рикIер авай интеллегенция кIватIна, «Куьредин ярар» тIвар алай эдебиятдин макан тешкилна ва и тIварцихъ галаз са кьадар газетар акъудуник вичин редакторвилин еке пайни кутуна. Сажидина вичин ватан тир Агъа СтIалдал мусурманрин тешкилат арадал гъана, хуьре авай куьгьне Жуьмягъ йикъан мискIин кардик кухтун патал, пулдин такьатар жагъурна, ремонтрин кIвалахар авуна, къайдадиз гъана, Пулдин такьатар бахшай ОАР дин векилривай а мискIин, арабрин миссионер Абу Убейда ал Жарахидин девирдинмискIиндин чешне тирди чир хьана. Сажидин СтIал Сулейманан мергьематвилин фонд тешкилна, кьилдин инсанри куьмекдикай менфят къачуна, «Билбил» тIвар алаз газетдин кьве нумра чап авуна. Шаирвал кеспи туш. Ам инсандин агьвал я. Сажидин чи поэзиядиз атун шад вакъиа я. Куьтягь тежедай вакъиа! Етин Эмина, СтIал Сулеймана, Хуьруьг Тагьира, Алирза Саидова, Ибрагьим Гьуьсейнова, Шагь Эмир Мурадова гьяркьуь ва дерин авунвай лезги шииратдин вацIа СтIал Сажидинан шииррин булах дадуниз ширинди, рикIериз гьахьдайди ва хушди хьана. Амма адахъ хъсан затIар пара аватIани гзаф эсераррайонрин, республикадин газетриз, журналриз акъат тавуна къатканава. . Акьалтзавай жегьил несилдиз абурукай даях жезвач Сажидинан эсерар «Крокодиль». «Колобок», «Дошколное восипание» журнализ, украин чIалаз переводар чап авунва.
Гьелбетда, къецин вахтунда шииратдин уьмуьрда ам сад лагьай чкадал алач. За гьисабайла, ам цIипуд лагьай чкадал ала. ГьакI ятIани уьмуьрдин вацI къвазнавач. Зарафат, мехъер манияр галаз шииратдин гьуьлуьз авахьзава. Уьмуьр и ширин макьамар галачиз кьуру фу тIуьрдай я, къайи ядни галачиз. Гьар халисан шаир эдебдин вакъиа, общественный уьмуьрдин барометр, намусдин пайгъамбарни, посолни я. Шаир килигдайбурукай я. Алатай девирдиз вил вегьейла, къвезмай девирдикай ван къвезвайбурукай я. Дуьньяда авай аламатдин сирерикай сад шаиррив гва. Фикирар руьгьдани рикIе агакь тийидайла, шаирди абур яб гузвайбуруз ахъайзава. ЦIийи уьмуьрдин йикъар хъсан хьунихъ инанмиш тахьун, адахъ галай гарарихъ, гьавайрихъ агъун тавун, вири цIийи крариз умудсузвилелди килигун чIехи шаирдиз гьични кутугнавач. Гьа и, гаф авач, гзаф тIарам, шиирдин сесинал са шумуд шиир ахъайзава. ( шиирар чапзавач)
Урус шаир Сергей Есенина вичин са шиирда лагьанай: «Чин чинал чин чир тежедай туш. Мензилдай зурбади аквада. » Сажидинан зурба творчество акун патал мензил герек я. Биноклидай килигун герек туш. Ачух фикирар, халкьдин рахунар, акунар, акваз ван къвез, рикIихъ галукьиз масабурувай лугьуз тежезвай ширин тIалар я. Гьар и дуьньядиз атайда дамахзава. Гатфари абулейсандал, ципицI чIереди кагьабайрал, БалкIанди тайлинкIдал. Са шаирди дамахзавач. Далудал дуьньядин заланвал алаз дамах жедай затI туш.
Лезги газетдиз сад лагьай сеферда кхьей макъала заз кьвед пуд суалдал куьтягьиз кIанзава. Вучиз халкьдин шаир лугьудай тIвар гудайла, халкьдивай хабар кьазвайди туш? Вуж я халкьдин шаир, СтIал Сажидин хьтинбур тахьайла? Ингье, исятда политеческий референдум тухуда тухудач лугьуз акъажунар гурлувилелди физва. Жедачни кьван, ихьтин суал аваз : «СтIал Сажидин халкьдин шаир я ва я туш? КIандачни –а гаф чIура». Гьуьсейн Гьуьсейнов, шаир, учитель. философ, муаллим.

ПОЭТ ЖИЗНЕЛЮБИЯ
Прошло семьдесят два года с того времени, когда на прекрасной земле, воспетой Гомером ХХ века, взрастившей и давшей немало выдающихся ученых, поэтов, родился один из замечательных сыновей этой земли лезгинский поэт Сажидин Саидгасанов. Вот несколько штрихов к его портрету: Сажидин Саидгасанов родился в селе Ашага-Стал Сулейман-Стальского района 2 мая 1933 года в крестьянской семье. Он широко известен в народе прежде всего благодаря стихотворению «Почем ты пришел не вчера?», ставшему народным, а затем книге с таким же названием. Популярность среди народа получили и другие сборники: «Колобок», «Чудеса», «Под звуки зурны», и другие.
По его сказке в стихах для детей «Тётушка Воробьиха», написанной для сцены, осуществлена постановка Лезгинским музыкально-драматическим театром им. Сулеймана Стальского.Он является автором исторической повести «Ашуг Узден из Ярага». Как правильно замечает известный поэт Арбен Кардаш, в произведениях поэта Сажидина подкупает легкий юмор и чистый, образный, живой язык, чего не всегда найдешь у других писателей.
Его поэзия служит примером для молодого поколения. Его неземная энергия, направленная только на добрые деяния, труд, огромное многожанровое поэтическое наследие позволяет говорить о нем, как о человеке, одаренном поэтическим талантом. Человек, выросший на поэтической земле Сулеймана Стальского,вошел в литературу уверенно, его поэзия многообразна. Вот несколько строк из его замечательного стихотворения «Почему ты пришел не вчера?»:
Мне тебя угостить просто нечем сейчас,
Ты уходишь? Давно бы пора!
До свидания, друг мой, ну а в будущий раз
Заходи непременно вчера!
Так высмеивает поэт скряг, которые нарушают народный обычай – гостеприимство. Во многих стихах он достойно воспевает свой трудолюбивый народ, свой край и красоту в таких стихах-песнях «Мое дорогое село Ашага-Стал», которое подарило великого поэта Сулеймана Стальского и стало литературной Меккой. Счастье поэта неразделимо со счастьем и величием народа. Поэт – оптимист. Он воспевает жизнь во всем ее многообразии, умеет заразить читателей своим весельем, чувством удивления, восторга, без которого нет настоящей поэзии. Вот для примера стихи, которые напечатаны в журнале «Крокодил» и в газете «Правда».
***
-Куда на эшаке ты держишь путь?
С бредущей позади женой, Али?
-Да прихворнула женушка чуть-чуть,
И мы её в больницу повели.
***
Кто главнее?- решают спор
Топорище и Топор.
Из жердей загон овечий
Недостроен до сих пор.
Сажидин Саидгасанов – это поэт, чьи мысли, мироощущение идут от пристального наблюдения за жизнью людей. Стихотворения ориентированы на высокую нравственность, справедливость, дружбу и счастье. В них воспевают мудрость и мужество, любовь и боль народа, истина и вера, благородство. Он пишет естественно, страстно, вдохновенно. Пример тому – стихи, посвященные классикам дагестанской поэзии, - «Кюре Мелик», «Етим Эмин», «Алкадар Гасан», «Сулейман Стальский» или герою эпоса «Шарвили». Они стали хрестоматийными. А в образе Шарвили поэт показывает человека, способного встать на защиту Родины. Для него жизнь и деятельность были особой личностной темой. Автор изображает наиболее значимые, на его взгляд, события легендарного эпоса, раскрывает героический образ в борьбе за свободу. Этот ритм, темп доносит до нас отзвуки далекой героической эпохи.
Многое стихи посвящены самому возвышенному чувству человеку-любви. В них нет ни одного лишнего слова. Объем незначительный, порой кажется, что для выражения духовных, сокровенных чувств нужны какие-то возвышеннее слова, большое количеств сложных слов. Однако все очень просто, понятно, мысли широкие, в стихах воспеты сила и глубина любви, ее могущество и красота. Он только мечтает о соединении с любимой. Особенность обращения к любимой – просьба, мольба Нравственная чистота для него – это честность, преданность в отношениях, любящая никогда не обманет6 Горькая любовь», «Ты у меня спроси», «Эльмира» и другие.
О многогранности поэтического таланта Сажидина Саидгасанова свидетельствюет его стихи, посвященные детям. Эти и другие стихи напечатаны в журналах «Колобок», и «Дошкольное воспитание»:
Ворона
Ворона качала птенца в колыбели:
-Спи, маленький мой.
В мягкой постели.
Ты неба светлей,
Вороненочек мой.
Ты снега белей,
Соколеночек мой.

Ежиха
Ежиха качала сынка в колыбели:
-Спи, маленький,
В своей мягкой постели.
Ты строен. Как деревцо,
Милый сынок.
Иголки твои,
Словно пушок.
Его произведения для детей воспроизводят не только современную жизнь, но и прошлое, события, обычаи, обряды лезгинского народа. В них мы видим красочный, светлый мир, в котором живут дети, его умение вникнуть в детскую психологию и посмотреть на мир глазами детей. Он думает, живет, действует со своими героями.
Поэзия Сажидина правдиво изображает волнующие события, происходящие в детском мире. Он учит маленьких друзей добру и труду, честности, заботе о природе, мужеству, героизму, бодрости, любви к прекрасному.
Дружба – великая ценность. Темой ценности жизни – это главная тем в его творчестве, человека возвышают благородство, любовь, мудрость и труд. Предметом его творчества все больше становится актуальные темы, раскрывающие трудолюбие, любовь к земле, к чаяниям человеческой души. Творчество его неразрывно связано с фольклором. Поэтому произведения поэта близки и любимы народом. По его произведениям фольклорного содержания и сейчас ставятся детские спектакли, такие, как, «Коти-Коташ», «Колыбельные» и другие, где он поднимает морально-эстетические проблемы.
В произведениях Сажидина его стихах прослеживается неповторимый дар – смелость сатиры, острый и критический ум.
Где то время поры золотой7
Муж меняется на глазах.
А внимательный был он какой?
Сколько нежности было в словах?
………………………………….
Жизнь короче от сплетни пустой,
Но зачем я все это терплю?
За характер его золотой,
Мужа я, как прежде, люблю.
Во многих стихах он воспевает мир и живет болью за настоящее. В стихах, посвященных войне, поэт скорбит по погибшим, отдает дань их памяти, выражает гордость и восхищение подвигам защитников Отечества, радость по поводу победы над врагом. В стихах ощущается настрой людей в тылу в годы Великой Отечественной войны.
Когда Сажидин пишет о современности, он подчеркивает, что богатство не является гарантом благополучия в жизни – труд и только труд.
***
Один радушно потчует народ,
Другой нигде застолья не пропустит.
Карман пошире первый распахнет,
Второй пошире поясок отпустит.
***
Как хочешь за столом садись,
Гостеприимство – есть доверье.
Неправду говорить стыдись
Она – начало лицемерия.
Сажидин в своих произведениях мастерски пользуется метафорами, метонимами, пословицами и поговорками, что делает язык его стихов изящным и доступным. У него все просто, от души:
Жизнь
Жизнь, как шахматная игра!
Повороты судьбы – каждый ход.
Мне играть научиться пора,
Чтобы только вперед и вперед.

Я слежу за чужою игрой,
Понимания так хочется мне.
Ферзь становится пешкою порой,
Но не знаю, по чьей вине.

Недавно поэт порадовал читателей новой книгой:»Мой Сулейман Стальский» Сажидин собрал много материалов о великом поэте всех времен, включая и высказывания о нем. О ней особый разговор…
На днях издательство НИИ педагогики выпустило замечательную книжку под редакцией А. Фатахова с прекрасными рисунками художника М. Муталибова в серии «Школьная библиотека» для детей младшего школьного возраста под названием «Кто мне ответить?»
Сажидин, прекрасно владея родным литературным языком, обогащает его, раскрывает могучую силу лезгинского языка. В книге «Ожерелье преданий» поэтом собраны и составлены народные пословицы и поговорки. Эта книга высоко оценена крупными учеными: доктором филологических наук Р. Гайдаровым, кандидатом филологических наук, доцентом Н. Абдулмуталибовым, известным поэтом А. Кардашевым и другими.
Все это говорит о большом таланте поэта, лиризм стихов, которого пробуждает наших композиторов создавать мелодичные песни на их основе, в том числе и я сочинила музыку к стихам поэта «Любимой», «Спроси у меня», «Горькая любовь», «Дорого мне мне село Ашага-Стал», «О красавица-кокетка» и другие.
Творчество Сажидина – одно из ярких свидетельств успехов национальной культуры лезгинского народа. Нет сомнения, что его произведения и впредь будут волновать сердца многих читателей, воспевающих современников в духе любви к человеку, к Родине, к правде, в духе уважения ко всем народам. Отрадно, что он полон энергии, новых творческих успехов.
Маина Абдулмуталибова. Самодеятельный композитор, член комитета Культурного центра «Кюринские зори» село Касумкент. Сулейман-Стальского района. "ДАГЕСТАНСКАЯ ПРАВДА" Литературная страница
20 октября 2005 год

Абдулкъадир Сайдумов
Сажидинан межлисда
Зун акукрла: «О, Сайдумов,
Гьерекат домой пойдумов»,
Лугьуз вун зав рахадай.

Садра кьванни акуначир,
ГьикI жедатIа тIамада.

Эхир са къуз, Аллагь шуькуьр,
Чун ви кIвализ илифна.
Захъ галаз на артистризни:
«Буюр!» лугьуз теклифна.

Чаз бегенмиш хьана ви кIвал,
Авай лезги къайдаяр.
Асланар хьиз акъвазнавай
Хваш беш ийиз гадаяр.

Чун суфрадихъ ацукьарна,
Вилик таза шишер кваз.
ИстикIанар галукьарна,
Ви сагълугъдай «вишер» хъваз.

«Лезгинкадал» кьуьл авуна,
На ацукьиз къарагъиз.
Жирин туп хьиз гадар жезвай,
Шадни тир вун гьарагъиз.

Эверзава на юлдашдиз,
Милиз хъуьрез, рахазвай.
Куьн кьвед фадлай ашукь хьанвай,
Ачкарар хьиз аквазвай.

Ваз тебрикар авуна бул,
«НуькI халадиз» килигна.
Драматургни я лугьудай,
Гьа тIварни вахъ гилигна.

Шииратдин куьнуьяр на,
ВиртIедивди ацIурна.
Сегьнедани чи аялрин,
Сив виртIедив къацIурна.

Кхьихь вуна, яратмиша,
Къемедаяр, махарни.
Юмор гваз хьуй кIвалахдани,
Аялриз гуз тарсарни.

Ви режиссер –Абдулкъадир,
Артистни я, шаирни.
Гьавиляй ваз багъишзава,
Дуст, къе за и шиирни.

Мубаракрай ваз юбилей,
Пара йисар мад хьурай!
Сатирадин верг гвай шаир,
Вун гьамиша шад хьурай!

САЖИДИНАН ЮБИЛЕЙДИЗ
Играми ватанэгьлияр! Зи гьуьрметлу стхаяр ва вахар! Гьар сеферда Куьре магьалдиз, къацу шегьер тир Кьасумхуьрел, иллаки тIвар СтIалар яз илгьамдин булахар тир СтIалрин хуьруьз мугьмандиз атайла, зун кьадар амачир кьван гьевеслу жеда, шад жеда. Себеб вуч я лагьайтIа, СтIалар неинки халисан, машгьур шаиррин ватан я, ам гьакI зи къавумрин хуьр маканни я. Халкьди лугьудайвал, Къавумарин къава гуьзгуь, Гъайи свас чи алагуьзлуь, Хьурай квелай Аллагь рази! Эхь, азизбур, Куьре магьал неинки вичин дирибаш ва жумарт рикI авай рухвайралди, гьакI тIавусдин къушар хьтин шад къумрал севдуьгуьм рушаралдини девлетлу я. Чи баркаван Куьре магьал гьакI шейх Мегьамед ал Ярагъи ва Гьасан эфенди хьтин камалэгьлийралди, Мегьамед Лезгинцевални Готфрид Гьасанов хьтин арифдарралди, Етим Эмин, Кьуьчхуьр Саид, ХХ эсирдин Гомер СтIал Сулейман хьтин лезги чилни лезги хуьр гегьенш дуьньядиз алемдиз ашкара авур жавагьиррин устадралди, инсаниятдин руьгьдин хазинадик зи гъвечIи халкь чIехи пай кутур Алибег Фатаховни СтIал Мусаиб, Хпеж Къурбанни СтIал Саяд хьтин, Зияудин Эфендиев, Къази Казиевни Рамазан Юсуфов, Ибрагьим Гьуьсейновни Абдулбари Магьмудов, Альдер Билаловни Абдулкъадир Сайдумов хьтин, Шамсудин Исаевни Желил Мурадалиев хьтин, Керимхан Бабаевни Халил Халиловни Къагьриман Ибрагьимов ва маса гзаф шаиррални компазиторрал машгьур я. Лезги чилин, зи багъри чилин гуьзел цуькверин шуьткьуьн тийир кIунчIуна, Куьредин къешенг ва атирлу цуькверин арада са иер, са гуьрчег цуьк яз, Куьредин гурлу булахрин жергеда са чарчар булах яз, къенин и шад мярекатдин иеси ва сагьиб тир бажарагълу шаир Сажидин Саидгьасановни ава. Къуй къудратлу ва регьимлу Гъуцари ам, чи Сажидин, мадни кьакьан, мадни чIехи дережайриз хкажрай! За, чи, Магьарамдхуьруьн райондин делегациядин мецелай, чи райондин вири шаиррин ва компазиторрин мецелай, поэзиядал рикI алай вири ватанэгьлийрин мецелай Сажидиназ 60 йисан сувар рикIин сидкъидай мубаракзава. Адахъ яргъи уьмуьр ва жуван лезги халкь патал жавагьирар яратмишунин агалкьунар хьунухь чи эрзиман я.
Мубарак хьуй ваз юбилей,
Чаз накь вучиз ша лагьанач?
Гваз къведай зун затI матI кIваляй,
Са тIимил фад тIа лагьанач?

СтIалар ви чешме яни?
Сулейман ви чешне яни ?
Ви тахт къе, дуст сегьне яни?
На чаз ви сир ма лагьанач?

Куьредал хупI рикI ала ви,
Гъиле элдиз цуьк ава ви,
Дуланажагъ гьикI ава ви ?
Намерддиз на хва лагьанач.

Ая элдихъ галайвал на,
Гатут дерт гъам гатайвал на,
Хьурай ви бахт мадни фараш,
Сулеймана лагьайвал гьа:
“Намус квай бармак” я дадаш.

Хьана даим къени рекьел,
Мердвилелди тIуьна фу кьел,
Гурлу жервал бейтерин сел,
Хъийимир на ахвар, дадаш,
ТуькIуьра бул чIалар, дадаш.

Шаир Къадир атана къе,
Ваз тебрикар лагьана къе,
За рикIивай кьатIана къе,
Лезги халкьдин дамах, дадаш Сажидин.
Куьре патан шаиррив гвай,
Шад манийрин пайдах, дадаш Сажидин,
Инсанвилин къимет чидай,
Гъейрат авай чанахъ, дадаш Сажидин!
Сажидин хьтин арифдар шаир чпин чими къужахда хвейи, ам дири авур ва чIехи авур, ам жемятдин камалдин терездал хкажай, ам къенин тахтуниз акъудай, вичин мураддив агудай стIалвийриз, Сулейман Стальский райондин жемятдиз, вири куьреэгьлийриз аферин ва баркала !
Къадир Рамазанов, шаир, Магьарамдхуьр.
== Алимди веревирдзава ===
Зумрият Шамсудинова
Сажидиназ
Сажидин, къе цуьк акъудна дагълари,
Емиш гъизва багъларавай тарари.
Пудкъад йисан яшар хьанва лагьайла,
Мубаракар ийизва ваз халкьари.

Къе межлисдал кIватIал хьанва жегьилар,
Мадни кIандай чаз вун хьтин шаирар.
Етим Эмин, Сулейман ви буба я,
Вун абурун рекье авай арха я.

Вав я тур гвач, я маса затI атIудай.
Ви къелемди алмасди хьиз атIуда .
Ви гьар са чIал мана гана кIелайла,
Вилериз нур чикIиз, гуьгьуьл ацIуда.

Шадни я вун, сефилни я, дарихни,
Вун иналла, хиялар физ яргъариз.
Акурла ваз уьлкведавай гьаларни,
Белки физвач ерли йифиз ахвариз.

Сажидин, ви фикирар лап дерин я.
Ви къелемдин цIарар пара къалин я,
ЧукIурмир ви фагьум фикир чилерал,
Ви гьар са гаф кьада халкьди кьилерал .  

Нам в дружбе повезло
В дружбе жить должны ребята,
Всей страны и всей земли!
Уважать друг друга надо
Нашей дружбой мы сильны!!!

Дагестан и Украина –
Братья все одной семьи!
Сдружены мы с Сажидином!
Дружбой дорожить должны!!!

Будем петь, стихи слагать,
Рисовать и собирать.
Древний эпос и орнамент,
Будут все доволны нами!

Скажем дружноо С а ж и д и н у,
Мы огромное спосибо!!!
Шлем привет Вам с Украины
Тысячи своих улыбок !!
*** *** ***
Нам в дружбес Вами повезло!
Ребята Студии М А В Л О ! Письмо открытка, Киев, 1991 год.
                Здравствуй, Сажидин ! Твои стихи опубликованы в “Крокодиле” N 3, за этот год и в «Правде» от 1 апреля с вступительным словом Главного редактора «Крокодила» А. С. Пьянова. Это, как я понимаю большое дело для тебя, поскольку ранее ты в центральной печати не выступал. Хоть бы сказал спосибо переводчику. Кроме того, я давал тебе совет «пропустить» имеющиеся у тебя переводы через местную прессу. Скажем, через «Дагестанскую правду». Почему бы не сделать этого сейчас? С оставшимися, неиспользованными переводами. Если у тебя нет экземпляра я могу отпечатаь и прислать. Если у тебя имеются новые сатирическиевещи, осбенно миниатюры давай. Посмотримвозможно, переведем. . Желаю всего наилучшего Борис Гайкович. 24 июня 87 
ШАИР МУАЛЛИМ
      Шаир муаллим…ам чидай гьар сад гьа икI адакай гьуьрметдивди рахада. Эхь, ам шаир я, бажарагълу шаир. Сифте шаир, ахпа муаллим…ИкI вучиз гьа? суални гунуг мумкин я. Шаир, шаирвал…Им Аллагьдин кьадар, инсандиз гузвай тIебиатдин пай я. Шаир, чиляй вич – вичиз акъатзавай булах хьиз, тIебиатди вичи гузвай нямет хьиз я. Шаирвал пеше туш. КIелайбурукай муаллимар, агрономар, духтурар ва масча пешекарар жеда, амма кIелуналди шаирвал къачуз жедач. Шаир тир зи дуст Сажидинан 2 майдиз 65 йис тамам жезва. Ам 1933 йисуз Агъа СтIалдал дидедиз хьана. Эхь, эхь, СтIал Сулейманан ватанда, ХХ виш йисарин Гомеран хуьре. юкьван буйдин, кьурай якIарин, кьилин чIарариз рех янавай, амма бес кьадар кIубан, пара зиринг инсан я. Сивел хъвер, мецел зарафат алай, рикIиз хуш итим. Ингье, зи дуст Сажидинан, чи шаирдин къамат гьа ихьтинди я. Чун дустар я, лап аял чIавалай. Сад лагьайди, чун къуни къуншиярни тир, кьвед лагьайди, чна санал хайи хуьруьн юкьван школада кIвалахзава, Амма зи дуст Сажидинан уьмуьрдинни яратмишунрин рехъ са кьадар залан, четин ва муракбди хьана. Школа акьалтIарайдалай кьулухъ ам армиядин жергейриз фена, анай хтайдалай кьулухъ, Кьасумхуьруьн юкьван школа куьтягьай Сажидин Юкьван Азиядин Мары шегьердиз рекье гьатна. И шегьерда хуьруьн майишатдин училищеда экскаваторщиквилин пеше чирна, ада В. И. Ленинан тIарунихъ галай комсомольский строительство тир Каракумский каналдал са йиса кIвалахзава. Анай хуьруьз хтай Сажидина, Кьасумхуьруьн консервный заводда, РК ПКСС дин идарада Строительный механиквиле, ахпа Кьасумхуьруьн МРО “Сельхозтехникада”, инкубаторный станцияда старший электромеханиквиле, Сулейман Стальский райондин ДОСААФ дин председатель яз, анайни райондин “Коммунизмадин гатфар” газетдин хусуси корреспондент яз, (Гьа са вахтунда, зегьметдивай чара тахьана, Сажидин Саидгьасанова, Махачкаладин В. И. Лениана тIварунихъ галай Государственный университетдин филологиядин факультет акьалтIарзава. ) анайни хайи хуьруьн юкьван школадиз урус ва лезги чIаларин муаллимвилиз хтана. “ Инрай за, ихтилатзава Сажидина, уьмуьрдин, яшайишди тежриба кIватIна ва заз дуствилин, стхавилин, юлдашвилин къимет, къадир чир хьана. Гьелбетда, яшайишдин уьк1уь цурувилерини Сажидинан илгьамдин къжгъандал звал гъана ва ада газетриз, журналриз, радиодиз кхьинар ийиз башламишна. Эхь, шаирвилин сифте камар къачуз эгечIнавай жегьилдал рази хьаначир. Ихьтинбуру”Вахъ ви хсуси шиирар авайди туш, абур вуна ктабрай, журналрай чуьнуьхзавай бязи шаиррин шиирар я. ” лугьудай. Амма Сажидина ихьтинбурун вилик ажузвалдачир, гьасятда гьанал, гъиле гъил аваз туькIуьрай шииррин цIараралди ада буьгьтенчийриз, ягъунар кьадай, абур чпин чкайрал ацукьардай. Вергеди хьиз шаирдин гафари кайи фитнечияр кис жедай. 
Са сеферда, рикIел хкизва шаирди, рагьметлу писатель Якьуб Яралиева заз (“Коммунист” газетдин редакцияда маса ксарни алай чкадал) са бейтиналди зи биография лугьун тIалабнай. За, яргъал фагьум тавуна, икI жаваб гана:
“Гьинай ятIа Сулейман,
Дуст, зунни гьа хуьряй я.
Зани ада хъвайи яд,
СтIал вац1ун кьеряй я. ”
Шаирдин сифте шиирар 1970 йисуз ”Чешме” кьил алаз чап авур цIусад шаирдин саналди тир кIватIалдиз акъатна. Гьеле гьа береда Гьуьрметлу шаир Ибрагьим Гьуьсейнова кхьенай:” Чун цIусад булахбин чешмедив гва. И цIусад чешмени сад хьтинбур туш. Садбур цив ацIана, ргаз акъвазнава. Садбуру гьа са гьал кьеж гузва, цIусад чешме цIусад шаир я. Садаз и ктабдин жилдиник дар я, садаз генг. ”
Сажидиназ гьакъикъатда и ктабдин жилдиник дар тир. 1976 йисуз адан вичин кьилдин ктаб акъатна, вичин шаирдин рикI алай “Вун накь вучиз атаначир?” тIвар алаз. И ктабда Сажидинан лап хъсан шиирар гьатнава. Гила Сажидина вичин алакьунар аялар патал кхьинар ахтармишиз башламишна. Лезги халкьдин девлетлу фольклодин адак лувар кутуна, шаирдиз шегьре рехъ ахъайна. Нетижада, ”КIватIи КIватIаш”, ” Аламатар” хьтин мад цIийи ктабриз дуьнья акуна. Сажидина вичин илгьамдин лувар генани гегьеншдиз ахъайна, адан яратмишунрин рекьи цуьк акъудна. Ингье, 1997 йисузадан яратмишунриз икрамзавайбурун столдал мад са цIийи ктаб “Зуьрнедин ван алаз” атана. Шаирдин нубатдин ктабни лезги кIелзавайбуру рикIин кIанивилелди, пара хушвилелди кьабулна. Себебни ам я хьи, шаир яшайишда вичин хайи халкьдихъ галаз кам камуна аваз физва, зегьметчи инсанрин рикIикай яд хъвазва, вичин шиирра абурун дердер гъамар, шадвилер, пашманвилерр къалурзава. Шаирди вичин яратмишунра жергедин зегьметчидин къапунай хуьрек незва, хъвайи чешмедай яд хъвазва. Сажидина дишегьлийрин гуьрчегвиликай, абурун дерин муьгьуьббатрикай теснифнавай хейлин шииррикай фадлай инихъ лезги халкьдин рикI алай маниярни кьуьлерин макьамар хьанва. . Абур межлисра, мехъеррик, мелерик ва маса шад мярекатра лугьузва ва тамамарзава. Бажарагълу шаирди машгьур компазиторар тир С Керимовахъ, З Гьажиевахъ, О. Аюбовахъ, П. Кеберовахъ, М. Гьуьсейновахъ ва масабурухъ галаз датIана яратмишунрин алакъаяр хуьзва. Шаирдин чIалариз кхьенвай манияр машгьур манидарар тир Р. Агъабалаева, Т . Мамедова, С. Гьажиевади, Саидова Сидагета, Къ. Мавланова ва масабуру устадвилелди лугьузва. Себебни ам я хьи, Сажидинан шииррихъ кьетIен гуьрчегвал, везиндин цIалцIамвал, авазлувал ава. Ачух, регьят ва авазлу чIалалди кхьенвай абур фад хуралай чириз ва манидалди лугьуз жезва. Адан позия жегьил ва гьевеслуди я. Ада инсандин руьгь михьи, гуьгьуьл хци ийизва. Шаир девирдин барометр хьун лазим я лугьуда. Гьакъи къатдани Сажидинан яратмишунрин рекье цIийи цIийи темайрихъ ва таза гьиссерихъ къекъвезва. Лугьун лазим я хьи, Сажидин шаир ва муаллим хьиз активный общественникни я. Гьина багъри халкьдин чIехи мярекат аваз хьайитIа, гьанай квез Сажидин жагъида. ИкI, месела: Киевда СтIал Сулейманан тIварунихъ галай куьчедин сувар кьиле фидайла, Табасаран шаир Шамхалован мярекатда Хивда, Ахцегьа Хуьруьга –Хуьруьг Тагьиран, Миграгъа – Шинесир Къафлаован, Махачкалада ва цIудралди масанра Сажидин вичин ялавлу шиирарни гваз экъечIзава. Сажидин кьиле аваз, Кьасумхуьруьн райондин “Куьредин ярар” тIвар алай шаиррин, писателрин ва культурадинни искусстводин устадрин макан ва адан тIваралай газетар акъудун кардик кутуна. СтIал Сулейманан мяргьяметвилин фонд ахъайна, председатель яз, шаирдин «Билбил» тIвар алай газетдин кьве нумра чап авуна. Сажидинан 65 йис тамам хьанва. Къуй зи дуст яргъал тир йисара яшамиш хьурай ва адан яратмишунри генани цуьк акъудрай, адакай жегьилвилин кIубанвал гьич садрани хкат тавурай. (Юбилейдин мярекатдал авур докладдай) Магьмудов Рагъиб, муаллим.
Салигь Селимов
ВИ АМАНАТ
Ви аманат чар агакьна, рикIин дуст.
Амукьна зун лугьуз вучин гьикIин дуст.
Шадвал, хъвер кваз за ваз жаваб кхьизва,
Амма зи рикI, цIук квай ракь хьиз ифизва.

Фикир ийиз заманадкай эйбежер,
Аламатар аквазвайла эх тежер,
Къе гьар садаз, эхь и дердер залан я.
Алдатмишна, чун кIасайди илан я.

Ада зегьер чукIурна чи уьлкведиз,
Мажбурзава шекер лугьуз сиркедиз.
Пайда хьана гьарамзада зинеяр,
Терг авуна социализмад бинеяр.

Бада фена халкьди чIугур зегьметар,
Вара зара авуна чи девлетар.
Им кIуьд йис я, уьлкве кIеняй акъатна,
Марфадикай катна, селдик акатна.

Къе гзафбур кIвал югъ квахьна ава, дуст.
Санихъайни тежез дарман дава, дуст.
И мажара ахъайдач за яргъалди,
Гатуз кIевна чун живедин маргъалди.

Фу тIалабиз, яна къуьнуьз гьебеяр,
Артух жезва бейкарбурун жергеяр.
Инсан рекьиз, цIаяр ягъиз кIвалериз,
Мусибатар аквазва чи вилериз.

Миллетвилин рикIив кьуна жизвияр,
Къе Къафкъазда экъичзава ивияр.
Амачиз икI я гьахъ дуван, адалат,
РикIер кузва чIугвадай кьван хажалат.

Пислик гъизва чи рушарал, вахарал,
Архаиндиз физмач йифиз ахварал.
Гьуьрмет хатур квахьна халкьдин арадай,
Хци буба кьазва гила чарадай.

“Ханлар”, “беглер” акъатнава майдандиз,
ХуртI гуз къекъвез ава кесиб инсандиз.
Абур гижи авунава девлетди,
Къазанмишай чарабурун зегьметди.

Эхь, им “Перестройкадин” азар я,
“ЦIийи къайда туькIуьрзвай базар” я.
Привитизациядин чекер гуз,
Шезва аялдиз хьиз са кIус шекер гуз.

Фикир гайла, аквазвай и крариз,
Са юкъуз рех яда а ви чIарариз.
Шаирдал чан алатIа ам акъваздач,
Гьахъвал ада гьич вичивай яргъаздач.

Зун шаклу туш, йикъар къведа рагъ авай,
Шезвай вилер хъуьреда чи нвагъ авай.
Салигь инанмиш я гьахьтин йикъахъ, дуст,
Гьа югъ къведа, гъалиб жедай чи гьахъ, дуст.
КIварчагърин хуьр. Лезги газет, 10. 03. 95.
ШАИРДИКАЙ КЬВЕ ГАФ
     Сажидин виликан Кьасумхуьруьн райондин Агъа стIалрин къуллугъчи Саиджамалан хизанда дидедиз хьайидалай инихъ пудкъадни вад йис алатнава. Адакай яхц1урни ц1уд йис Сажидина шаирвилиз багъишнава. Шаирдин буба хуьруьн къене вичи вичиз араб чIалал кIелиз, ахпа латин ва эхирдайни урус алфавитар . чирай. амма дуьньядикай хабардар, камаллу кас тир. Адаз СтIал Сулейман лап хъсан чидай, советрин гьуькумат жедалди ва адалай гуьгъуьнизни Саиджамал халудиз чIехи шаирдихъ галаз мукьувай таниш жедай бахт хьана. Ам хуьруьн колхоздин председателдин хозяйстводин рекьяй куьмекчи яз, колхоз тешкилдайла, хуьре электростанция, школа, клубар ва маса затIар эцигдайла, Сулейман буба устIаррин патав къвез, акьуллу меслятар гуз, вичин цIийи шиирар хуралай лугьудайла, яб гудай, веривердар ийидай дуьшуьшар пара хьана. Саиджамал вични хъсан ихтилатчини яз машгьур тир. Адаз туьрк ва тIимил урус чIаларни, магъул мисаларни чидай. Сулейманакай, кIвализ атай ярар дустарикай суьгьбетардайла, аял Сажидина бубадихъ ва мугьманрихъ сятералди яб акалдай. Белки и крари ам шаирвилин рекьел гъана. Сулейман рекьидайла Сажидинан кьуд йис тамам жезвай. Сулейман адаз акуна, амма кьуд йисаз акъатнавай аялдиз ам чир хьун мумкин туш. Сажидиназ (школадиз йидай йисуз ватандин чIехи дяве башламиш хьана) я Мусаибахъ, я Балакъардашахъ галаз кьванни таниш жедай мумкинвал хьанач. Ам шииратдин рекьиз гъайиди, вичи лугьузвайвал, Эфенди Капиеван лезги чIалал акъатай “Шаир” ктаб я. Сажидинан сифте шиир 15 16 йисара авайла, райондин “Колхоздин пайдах” газетдиз акъатна. Ам “Азиз Сулейман” я. Адалай гуьгъуьниз Сажидинан шиирар чкадин газетдиз мукьвал мукьвал акъатиз хьана. Ибур шаирдин къанунар чирзавай йисар хьана. Шаирди вич лезги халкьдин гегьенш къатариз 1970 – йисара”Вун накь вучиз атаначир?”, ”Темпелдин хиялар”, ”Пагь бабай” хьтин зарафатрин шиирралди магьшурна. Адалай гуьгъуьниз халкьдиз пара бегенмиш хьайи шиирар чи компазиторри, бажарагълу артистри манийриз элкъуьрна. Компази торар тир О. Аюбов, П. Кеберов, артист Р. Агъабалаев Сажидинан яратмишунрик лувар кутур ксар я. 1976 йисуз “Вун накь вучиз атаначир?”, 1979 йисуз “КIватIи КIватIаш”, 1983 йисуз “Аламатар”, 1997 йисуз “Зуьрнедин ван алаз” ктабар акъатна, са кьадар ктабрин кIватIалрик, журналрик, газетрик адан шииррин циклаяр ква. Сажидинахъ са шумуд кIватIалдин шиирар, лай лаяр, риваятар, тарихдин материалар ва маса затIарни ава. Амма четинкар ам я хьи, адахъ вичин къелемдин дустарихъ хьиз, хуьр гадарна, шегьерда гьар йисуз са ктаб акъуддай мумкинвал хьанач. Ам механизатор, электрик, журналист, муаллимни яз жуьреба жуьре кIвалахрални хьана. Кьве хали са гъиле кьаз четин я. Кьве гъиле пудни яргъалди кьаз жедач. Гьар гьина Сажидина кIвалах авуртIани, адан рикI шииратдихъ кузвай. Ярар дустари лугьун ийидай: ”Югарар СтIалдал кутуртIни, югарар Сажидина яргъара гатадай” яни шииртда югарар гатана. 
Сажидинан шиирар урус чIалал ва украин чIалални акъатна. Шаирдин юмордин бейтер “Правда” газетдиз, ”Крокодил” журналдин са шумуд нумрадиз “Советский Дагестан” ва Дагестанская правдадизни акъатна. Аялрин шиирар “Дошкольное воспитание”, ”Колобок” журналриз акъатна. Алай вахтунда Сажидинан вишелай виниз чIалар манийриз элкъвена, лезгт ва маса миллетрин мел мехъеррик ара датIана ягъзава. Шаирдин ч1алариз З. Гьажиева, С. Керимова, О Аюбова, П. Кеберова, М. Гьуьсейнова, К. Ибрагьимова, М. ТIайибова, Х. Халилова, М. Саидовнади, А. Алисултанова ва цIудралди маса пешекар ва гьевескар компазиторри музыкаяр кхьенва. Сажидинан яратмишунар халкьдин яратмишунрин дережадиз акъатуникай лап аямдин лезги литературадин шииратдин бажарагълу шаиррикай сад тир Ибрагьим Гьуьсейнова Эхиримжи вахтунда чапдай акъатнавай “Зуьрнедин ван алаз” лагьанва. Сажидинан гьар са шиир цIарарин туькIуьр хьунин барадай, абурун савадлувиляй кIелзавайбуруз хуш я. Адан шиирри виридав веревирдар ийиз вугузва, гьевеслувал хкажзава, абурухъ къешенг образар ава. Са гафуналди, Сажидинакай Ибрагьим Гьуьсейнован ва маса макъалаяр кхьенвай авторрин фикирар кIелун бес я. Сажидин виридаз селли хьун адан бажарагъдивай, адаз Аллагьдин патай ганвай паюнвай ва вичел чIугвазвай залум зегьметдивай я. И кардин сирни ам я хьи, секинвал авачир рикIи шаирдизни асайиш гузвач. Ам халкьдин дерин ва гегьенш къатара къекъвезва, нетижада шаирдин чIал образность девлетлу жезва. Са–кьве келима адан дишегьлийриз багъишнавай кьван шииррикай талгьана жедач. Авам касдиз гьикI жеда, гуя Сажидина акур кьван дишегьлийриз вичин талант харжзава. АкI туш. Сир масана ава. Сажидиназ бицIи куьрпеяр хуш я, чебни рушар. Гунагь квачир малаикар тир рушариз багъишнавай кьван шииррикай адаз еке ктаб жеда. Чи гъвечIи аялар патал шииратдин иесияр даим буржлу яз амукьвайди къейд авур Сажидина, чи дагъви мелекриз къенлай кьулухъни багъишар хъийида. Сажидинан яратмишунар са шиирра я лугьуди. акьалтIзавач. Адан риваятрикай рахана хьайитIа, пара вахт герек къведа. Риваятар мисалар авачир газетар, журналар намумкин я. ТупIарикай башламишай Сажидин кьиликай, уьмуьрдикай, яшайишдикай, са гафуналди, риваяр багъиш тавур уьмуьрдин са хел вакъиани тунвач жеди. Чапдай акъуд тавурбур пара ама. Сажидин шаир, журналист, муаллим, общественникни я. Лезгистанда ам СтIал Сулейманан председатель яз машгьур я. И фондунин куьмекдалди адалай “Билбил” т1вар алаз азад газетдин кьве нумра акъудиз алакьна. КIелиз кIандай ксаривай абур къе чи мярекатдай жагъуриз жеда. Гьи кьадар марекатра ада иштирак авуртIани ам Сажидин хьиз, шаир хьиз, Сулейман бубадин председатель хьиз экъечIзава. Ам СтIал Сулейманан шииратдин вири йикъарин иштиракчи я. Сажидиналай хуьруьн къене диндин месэлаярни кIвачел акьадаруник еке пай кутаз алакьнава. Гьа кар себеб яз, адал муаллим, шаир ва имам лугьузва. Гьа рекьяйни ам халкьдин ва намусдин вилик уьзуьагъ я. Ам диндин идарадин межлисдин членни я. Сажидинан кIвалахрикай, яратмишунрикай, общественный крарикай яргъалди рахаз жеда. Им чи къаст туш. Адан зегьмет диз килигай къиметни ава. Гьина Сажидин ават1а, гьана шадвал хъвер ава, Сажидинахъ галаз вахт акъудун, рекье хуьле юлдаш хьун, ам мугьман хьун чи гьар са хуьруьнвидин, дустунин мурад я. Дустарикай, белки са хуьрни амач жеди Сажидиназ сад вад дуст авачир. Сажидина вич драматургиядин жанрадайни алакьунар авайди къалурун шад жедай вакъиа я. ”КIватIи КIватIаш”. “НуькI хала” пьесайрикай зун рахадач. С Сулейманан тIварунихъ галай лезгийрин Государстводин музыкадинни драмадин театрдин бажарагълу коллективди, шаирдин яратмишунрин 50, уьмуьрдин 65 йисарихъ галаз алакъалу яз, “НуькI хала” тамаша чи хуьрера къалурзава. Къуй гьар сада вичи къимет гурай. 
Шаирдин 50 йисахъ гала алакъалу яз адаз РД дин Верховный Советдин Президиумдин патай Гьуьрметдин грамота, муаллимвилин рекьяй “Отличник народного образования”, 60 йисан юбилейдиз РД дин культурадин лайихлу работниквилин гьуьрметдин тIвар, пара кьадар грамотаяр, Киевдин “Сулейман Стальскийдин куьче” гуьруьшмишвилин ищтирак вунай Гьуьрметдин грамотаяр, савкьватар гана. Вири и крари шаирдик руьгьдин цIийивал ва жегьилвал кутазва. Къенин и шадвилин мярекатдини гьам шаир патал, гьамни адан ватанэгьлияр – агъастIалвияр патал рикIелай алат тийидай гуьзел кьисмет хьана. Къуй чи арада стха хьиз зегьмет чIугвазвай чи медениятдал ашукь Сажидинахъ уьмуьрдин яргъивал ва бахтлувал, яратмишунра цIийивал, бажарагълувал артух хьурай. Чна адаз и межлис рикIивай мубарак ийизва. “Самурдин сес” Мурадалие Джалил газетдин 6 майдин, 1998 йис. 
ЗУЬРНЕДИН ВАН АЛАЗ
И ктабди, гьакъикъатдани, вич ацалтнавай гьар са хуьруьнви вич яз гьисабзавай Сажидин, шаир Ибрагьим Гьуьсейновалагьайвал, вичин зигьиндиз…пачагьлугъри чпин арада шаирдиз гун патал акъуднавай гьи тIварцIиз хьайитIани лайихлу тирди субутзава Амма, ажеб жедай и т1вар кьунвай и ктаб паяриз пайнавайтIа , Месела:1. Чи ацукьун къарагъун. 2. Чи таватар , ИкI тиртIа, лап куьрелди лугьуз жедай: сад лагьай пай къуватлу я, гьар са шиир са жавагьир я , Кьвед лагьай пайни усал туш ам, чпикай гьар садан лайихлувилер фикирда кьуна лезги уьруьшрай устадвилелди кIватIнавай цуьквериз ухшар я , Аферин Автордиз! Сагърай вич! Де куьн килиг, акI туштIа:
«Халкь паталди чIугвазва за даим женг,
Багьавиляй гьар са къван, са ккIал ви!!»
кхьизва шаирди «Зи лезги халкь»шиирда.
Бес гьавиляй тушни Сажидин югъди йифди рекьевайди? Килиг садра, гьа и кьве цIарцIе гьикьван аватIа шаирдин кIанивал вичин халкьдихъ ва гьикьван уьткемвилелди кхьизватIа вичин женгчивиликай , Белки гьавиляй туштIа шаирдиз секинвал авачирди? Нисиналди Агъа СтIалдал акур Сажидин, нисинилай я Дербентда, я Махачкалада, я Магьарамдхуьре…, хьун адетдиз элкъвенва , Вичикай шаирди кхьизва : «Зун илгьамдин бегьер гъизвай са тар я!»Бес гьа и кардин шагьидвал ийизвачни адан манийриз элкъвенвай шиирри: «Гьарай гуж», «Вун накь вучиз атаначир?», «Пагь бабай», «Темпелдин хиялар», «Вагь бабай», «Им са вахтни хьанач хьи куьн атайди?», «Эльмира», «Зарина»ва масабур. Сажидина чи халкьдин къенин гуьгьуьл, ацукьун къарагъун, инсанрин рафтарвал, барометрди гьавадин дегишвал хьиз, таб квачиз, асант чIалалди, тIимил айгьам хъверни кваз, пара устадвилелди къалурзава , Абурун кьетIенвални ам я хьи, гьар са тIварцIиз вичин кьетIен лишанар ава , абур шаирди вичи кьатIузва ва кIелзавйдавни агакьарзава: рангар гзаф хьуналди цуьквер акахь дач лагьайвал, са амалрин, са къилихрин, са алакьунрин кьве рушни акьванбурун арада шаир паталди авач… Лугьун лазим я хьи, шаирдин ктабдик кьуьлуь шуьлуь гъалатIарни квачиз туш , Амма и нукьсанри ктабдин сан агъуз вегьезвач :абур келзавай гьар садаз вичиз аквазва, регьятдиз кьатIузва, сад вад автордин вичин нугъватдизни хас я, гьа имни шаирдин хатIунин кьетIенвал я эхир , Гьайиф хьи, ктабдин тираж анжах 500 я имгьар са лезги хуьрел 2 3 ктабни ацалтзавач лагьай чIал я! Мад сеферда баркалла Сажидиназ вичин ц1ийи ктабдалди к1елзавайбурур руьгьдиз вахтунин ем ганвай. Абдулашим Гьажимурадов, муаллим , Муьгъверганрин хуьр , «Самурдин сес»газетдин 29. 11. 1997 йис.
Сажидин Саидгьасанов 1933 йисуз СтIал Сулейманан ватанда, Агъа Сталрин хуьре дидедиз хьана. Шаирдин аял вахтар ватандин ЧIехи дяведин йисарал дуьшуьш хьана. Кьилел хайила, кIвачел хьанач, кIвачел хьайила, партал. Дяве, каш мекь. И четин йисарал уьмуьрдин аял вахт расалмиш хьайи Сажидинан таяр тушер руьгьдай аватнач. Школада кIелни ийиз хьана, хуь руьн майишатда куьмекарни гуз зегьмет чIугуна. Шаирдин рикIе илгьам ргана:
«Школада кIелиз тарсар,
Чуьлда кIвалах ийиз хьана.
Фан ериндал тIуьна парсар,
Шад яз дамах ийиз хьана. »
Къвезвай ванер шел хвалдинбур тир. Тарсар гудай муаллимар амачир. . Школа акьалтIарна, армиядин жергейриз фена. Ватандиз къуллугъдин вахт акьалтIарай Сажидина «Саламар це яр акуртIа» шиир кхьена. А вахтар гьикьван четинбур тиртIани йисар алатна. Мекьи йифе тади гайибуру, экуьнин рагъ къаршиламишзавайди хьиз, Сажидинан таяри вири халкьдихъ галаз гъалибвал къаршиламишна. Яваш яваш чIехи жеда. Къелемар жерге жерге хкаж жеда. Шаирди илгьамдин ибадатханадиз вичин сифте камар къачуз башламишна. Гьар са патахъай къвезвай ванер сефилбур тир. Сажидиназ Ватанда шад хъвер мугьман хьана кIанзавай. Ада вичин сифте камар «Вун накь вучиз атаначир?» шиирдилай ва ахпа гьа тIвар алай ктабдилиай башламишна. «Саламар це яр акуртIа» шиирдай са бейт:
«ТIалабда за, диде вавай,
Чарче ярдин тIвар акуртIа.
Саламар це хцин патай,
Зи рикI алай яр акуртIа.

РикI дарих тир Абидатаз,
Шад жеда зи чар акуртIа.
Зун тек туна фич ам патаз,
Саламар це яр акуртIа. »
Шаирдиз вич яшамиш жезвай четин вахтар аквазва. Девирдин къанунар чIурзавайбур, чпин невс ахъайзавайбур акур адавай акъвазиз жезвач. Шаирдин къелемдикай сад садан гуьгъуьналлаз юмордин, сатирадин шиирар хкатиз хьана :
«Заз ван хьана, чIехибуру угъривал,
Кьин кьуналда, мад хъийидач лагьана.
Ни ганатIа абуруз и дугъривал?
Садан, кьведан я кьил, я кIвач тахана?
Къияматдин хабарар я. хабарар.
КилигайтIа тапатар я, тапарар!»
Шаирдихъ юмордин эсерар хьиз, манияр, лирикадин бейтер, аялрин рикI алай имуч мучаяр, мисалар, миск1алар, шиирар, поэмаяр ва кьилди кьилди ктабарни хьана. «КIватIи КIватIаш», «Аламатар» гьабурун жергедай я Кард журнал акъатиз башламишайдалай инихъ Сажидин адан авторрикай сад хьтана. Шаирдин 50 йисан юбилейдиз журналди чIехи чка кьуна. Адан эсерар гунихъ са йис, чи илимрин къуллугъчи лезги чIалан ва литературадин гъавурда авайбурукай сад хьайи, рагьметлу Максим Алипулатова шаирдин яратмишуниз лезгийрин фольклордин мукьвавал авайди, адахъ чи зарафатдин хъвер квай алакьунар авай адаз «Зарафатдин чанта» гвай халу лагьана тIвар гана. Къачун чна а журналдай. са шумуд мисал:

СикIре лугьузва:
ХьаначиртIа захъ и кьадар амал,
Къуьрни атана ацукьдай кьамал.

Вечре лугьузва:
Гьар киш лагьайдахъ акалайтIа яб,
ИчIиз амукьда руфун лугьур къаб.
Жанавурди лугьузва :
Зал тапшурмишай хпериз кIубан,
Мад герек хквен хъийидач чубан.
Гьар са халкьди вичин тарих чирзава. Школайра, аялрин бахчейра ван къвезвайбур маса миллетринбур я. Жуван лезги чIалалди теснифнавай манияр аляар патал лап тIимил тир. Шаирди райондин халкьдин абразованиядин методкабинетдин векилрихъ галаз сана к1валах ийиз эгечIна: . Нетижада «Зарина», «Фазина» цIудралди аялрин манияр арадал атана.
Ингье «Зарина» манидай са бейт
Гуьрчег рушар шедайди туш,
Яшар кьвед пуд йис хьайила.
Пис аялар жедайди туш,
Дидедиз яб гуз хьайила.
Сажидинм муаллимдин яшар 60 дав агакьзава. Ам руьгьдиз чагъин, алакьунриз бегьер гудай вахт я. Сажидинан поэзия ам вич хьиз, гьамиша жегьил я, гьевеслу я. Адан яратмишунра хъуьтуьл хъуьруьнни зарафатни ава. Абуру руьгь михьи, гуьгьуьл хци ийизва, уьмуьрдин къенивал тестикьарзава. Ингье месела яз :
Гатфар бере жагъун кIане,
Кьве хъикьифдин верг хьанайтIа,
Куьк якIун хинкIардин винел,
Хкайнени серг хьанайтIа.
Къуй, Сажидин муаллим, ваз юбилей мубарак хьуй. Ви поэия ва вун гьамиша жегьил яз хьурай!
Рамазан Дадашев, Агъа СтIалрин юкьван школадин муаллим. «Халкьдин гаф» газет 1993 йисан 15 апрель.
Краткий отзыв о «риваятах», собранных поэтом Сажидином  
Одной из удивительных особенностей феномена языка то, что язык не межет быть представлен не только в речи одного человека, но отдельно взятого поколения, ни одно пособие или же художественная эпопея не может охватить его полностью, во всех его компонентах, видоизменениях и, особенно во всевозможных лексико семантических вариациях, прямых или же косвенных, переносных значениях. Вместе с тем ни один ученый лингвинист или же поэт, или же взрослый его носитель не может знать, свободно владеть и конкретно использовать все ресурсы и выразительные возможности языка. Язык является достоянием народа, продуктом мышления многих поколений. Он существует и функционирует в сознании говорящих нанем, в творениях, созданный на этом языке и поэтому языку. Вот почему сбор, собрание, исследование и, прежде всего, возможно большого количество слов, их семантических возможностей, ситуативных и, особенно фразеологических нюансов является процессом беспредельным, не завершаююшимся никогда и всегда оставляющим после себя неохвачени множество конкретных фактов и проявлений, грамматико фуккционалные, статистико употребительные возможности и др. Все, кто имеет дело я языком, с этим воистину загадочным феноменом, будь он ученым, писателем, учителем или же просто носителем должен приветствовать любое начинание, увеличи вающие наши языковые, и речевые возможности, умения, рессурсы и все то, что наши предки и ныне здравствующее поколения создали на данном языке, включая даже(не боюсь это сказать)ошибки и недоумения, появивщихся в результате слабого знания языка, узости кругозора или же других причин. В свете сказанного я приветствую инициативу и результати усилий поэта Сажидина, по собиранию публикации огромного количеста фраз, оборотов и т. п, раскрыващие удивительные грани слов, обладающие фразеологичностью и одновременно имеющихся большое воспитательно културологическое значение. , остерегающие от всего дурного. При этом неважно создан ли он данный оборот им самим, употребляется он только в его родном говоре или же он услышал его в устах иных носителей языка. Возникает нелегкий вопрос :а как это сделать, как собрать подобного рода материал, факты? Нам думается, что автор, о котором идет речь, избрал единственно возможный продуктивный способ, он сгруппировал эти языковые кусочки, речевые сгустки, элементы народной мудрости и векового опыта многих поколений по отдельным заглавным, стерже невым лексемом и понятиям. Убежден в том, что «риваяты», собранные поэтом Сажидином, недолжны остаться в газетной подшивке, они должны увидеть свет и дойти до аждого, кто любит краткое, меткое, образное слово, кто интересуется тайнами возникновения подобных фраз на любом языке, независимо от того, кому данный язык принадлежит, маленькому илиже большому народу. Профессор, доктор филологгических наук Р. И. Гайдаров. Дагестанская правда, 18 июня 2000 г.

МАД СЕФЕРДА МИСАЛРИКАЙ
      Гьар са миллетдихъ ва чIалах чпиз хас тир кьетIенвилер ава. И кардин себебарни халкьдин тарихда кьиле фейи гье гьерекатар, жуьреба жуьре вакъиаяр, чкадин, яшайишдин шартIар ва масабур я. И кьилдинвилер эвелни эвел халкьдин сивин яратмишунрай, иллаки бубайрин мисалрай малум жезва. 
Мисалар, махсус жуьреда, мисал хьуй лагьана туькIуьрзавайди туш. абур инсандин руьгьдиз гьахьай гьарай эвер хьиз, сивяй, рикIяй акъатай гафарин ва келимайрин кIунчIар я. Мисалри халкьдин яшайишдин тежриба умумиламишзава, дуланажагъдин умуми нетижаяр тестикьарзава, дуьньядин гьалариз, шартIариз, тарихдин вакъиайриз къимет гунин тегьер ва кьатIунун къейд ийизва. Абуру чпин иесидин мурадар, къастар, адан камал, шадвал, пашманвал, культурадин дережа ва масабур къалурзава. Гьавиляй мисалрин мана метлеб гегьенш, абурун таъсирлувал чIехиди я. Гьа икI, са гъвечIи ибаради чIехи дуьнья къалурзава. Бубайрин мисалар кIватIунихъ еке метлеб ава: абур халкьдин камалдин девлет, халкьдин гафунин къуват, дилаварвал ва хцивал я. Чахъ халкьдин мецин яратмишунар, хци келимаяр, мисалар кIватIна, тартибда тунвай кIватIалар акьван гзаф авач, Гьар са ктабдихъ, кIватIалдихъ, акъаладихъ, гьелбетда, чпиз хас тир кьетIенвилерни ава. Ихьтин кIватIалрикай сад яз, чавай Лезги газетди дурумлудаказ, саки ирид йисан къене вичин чинриз чап авур шаир Сажидинан «Риваятрин камаридин»тIвар кьаз жеда. Сажидин муаллимди еке, къиметлу кIвалах авуна: ибараяр кIватIнава.
Мисалар кIатIдайла, тартибда твадайла, адет яз, авторри абур манадин жигьетдай чаразва ватандихъ, зегьметдихъ, устадвилихъ, несигьатрихъ, тIебиатдихъ ва маса темайрихъ галаз алакъаллу яз пайзава, Сажидин муалимдини мисалар кьилдин темайриз чара авунва, Кьиликай, гъилерикай, дабанрикай, гьа икI бедендин паярикай, ахпа уьмуьрдикай, бахтуникай, хъсан ва писвиликай, цIудралди масабур авторди еке мукьуфдалди мярекатдиз акъуднава, «ТупIарикай»риваят газетдин чинай кIелайла, тек са тупIарихъ галаз алаккъаллу яз кIватIнавай кьван мисалри са жуьредин гьисс кутазва, Чи арада, чIехи гъвечIи талгьана, гзафбуруз неинки тупIарикай икьван малуматар, гьакIни чи гъилел алай тупIариз лезги чIалалди гьихьтин тIварар аватIа, чизвач. Чизвайбурни къайдада туна ганвай чкани авачир. Иниз килигна, сифте классриз къвезвай куьрпейриз, шегьердин аялриз дидедин чIал чирунин карда ихьтин келимайрин метлеб еке я. Сажидин муаллимди чаз теклифнавай мисалрин кIватIал словарар туьк1уьрзавайбуруз, словообразованиедал, этимологиядал, чIалан илимдал машгъулбурузз гьазуран материалар я. Ина са гафуниникай хьанвай, ада делилламишнавай жуьреба жуьре гафар са тайин тир тартибда кIватI жезва, «Вил» гафуникай хьанвай шумуд гаф аватIа фикир гайитIа, и кар ашкара жеда :вил, вили атIун, вилер алахьун, вилин яд, вилик, вили ягъун ва икI цIудралди цIийи манаяр ва гафар. Мисалри чIалан гафарин хазина ва гафарган девлетлу ийизва. Халкьди, са куьнизни килиг тавуна, гаф ва я чIалан са тайин тир уьлчме морфологиядинннн са категориядай маса категориядиз элкъуьрзава. Я тахьайтIа, тайин тир са гаф ва я келима вичиз хас тир манадилай тафаватлу маса манада ишлемишзава гьа икI цIийи гаф ва я чIалан уьлчме пайда хьун мумкин я. Гьа ихьтиннн кьетIен жуьреда туькIуьр хьанвай келимаярни и кIватIалда тIимил авач. Рахадайла ва я кхьидайла, фикирда авай суьрет арадал гъунин дибдин важиблу такьатрикай сад гафунин мана къалурун я. Тешпигьри гаф ишлемишунин сергьятар гегьеншарзава. Мисалри, а мисалрик квай гафари чпел фикир желбзава , Гьар са гафуниз, ам алакъаламиш жезвай гьар са къайдадиз вичин кьетIенвал ава. Месела, са рикI, са чан, гъил ва икI маса гафар квай мисалар къачуртIа, чаз абурун манайрал гьалтайла, девлетлувал аквада. Мисалрик квай гафари чун гьейранарзава:чав фикир ийиз тазва, суьгьуьрчиди хьиз, келима чи фикирдиз мукьва ийизва, цIийи фикир туьретмишзва. Малум тирвал, чахъ чIалан памятникар, чIалан алатай девиррин гьал гьикI тиртIа къалурдай документ авач. Мисалри чIал инсаниятдин тарихдин яцIай, са шумуд девирра гъилелай тупIалай авурди, тухвана цIалцIамарна. АкI хьайила, чIалан дувулар ва мисалрин мана метлеб лап яргъал алатай вахттариз гьахьнава, гьа булахрай шире кужумзава. ЧIалан девлетлувал къалурунин карда мисалрии, дугъридани кьетIен чка кьазва. Иниз килигна, чIалан тарихдин, сирерин ва тIебиатдин гзаф месэлаяр мад мисалрай аквазва. Мисалри риваятрии абур кIватIнавайдан къайгъударвал къалурзава. Сажидин муаллимдин «Риваятрин камарида»алатай кIватIалраа гьат тавунвай мисаларни ава. Яшайиш виликди финикди ада цIийи шартIар, аннамишунар, къайдаяр ва масабур тIалабзава. Идахъ галаз сад хьиз, цIийи камаллу келимаяр, ихтилаттар пайда жезва, гьабурукайни гележегда мисалар арадиз къвезва. И жигьетдай кIватIалда цIийи, мукьарал арадиз атанвай хейлин мисаларни гьатнава. Са бязи мисалар маса чIаларай иллаки урус чIалай кьабулнавайди хьиз ава. Лугьун лазим я хьи, алай девирда урус чIалай ва я урус чIалан карчивал аваз маса чIаларай кьабулнавай ва таржума авунвай хейлинбур лезги мисалривай чара ийиз жезвмач, вучиз лагьайтIа, гьабурни чи чIалан лексический ва стилистический такьатриз, лугьузвай фикирдиз, яшайишдиз ва художественный истемишунриз, чи чIалан хсуси къайдайриз табиарна ишлемишзава:, куьрелди тамамдиз лезгиламиш хьанва. Бубайрин мисалар жуьреба жуьре вариаантра аваз ишлемишзав. Абурун кIватIалар ктабар аваз хьуни мисалра ишлемишун къайдаламищда. Абур кIватIун, са шумуд вариантдикай кутугай ди хкягъун са касдиз регьят кIвалах туш. Инал лугьун лазим я хьи, и кIвалах, гьелбетда, садазни илитIдай ихтиярни авач, я гьакI авунни дуьз туш. Вири кIвалахра хьиз, инани са тайин тир къайда ва низам кIанда. Гьа са вахтунда, ихьтин кIвалахдиз терезни авач. Амма гьикIё ятIани, чIалан устадвал, пешекарвал, муаллимрал алукьун хъсан жедай. Гьавиляй и кIвалахдиз фикир гана, жуваз бегенмишбур ваъ, чIалан къурулушдиз табий тир гьар са гьалтзавай келима гун лазим я. Малум тирвал, чи чIалан гафарган са акьван чIехиди туш, амма чIала авай лексикограмматический къайдайрай (месела, гафар гегьенш куьчуьрмишнавай ва жуьреба жуьре манайра ишлемишуни, гафар ажайиб зериф жуьреда алакъаламиш жезвай такьатри ва мсб) и нукьсан гьисс тийидай мумкинвал гузва. Гьа инал ганвай чIалан кьетIенвилер эвелни эвел мисалри, камаллу келимайри, мягькем ва дурумлу ибарайри, яни фразеологизмайри (и термин гегьенш манада ишлемишайтIа, бубайрин мисаларни фразеологизмайрик акатда) малумарда. И жигьетдай чи чIал девлетлу чIаларик акатзава лагьайтIа, чун ягъалмиш жедач. Иниз килгна, риваятри лезги фразеологиядихъ галаз танишарда лугьуз жеда, яни бубайрин мисалар лезги фразеологиядин са хел я. Дидед чIал чир хьун им тек са чIалал рахаз, кхьиз чир хьун туш, им адан вири таъсирлу такьатри, дуьздаказ, ачухдаказ, гъавурда акьадайвал жуван фикирар лугьунни, жуван гафунин къуватлувили инсандин гьихьтин таъсир ийизватIа гьамни чир хьун я. Мисалар халкьди кьабулни авуна, абур чинни ийизва, гьар йикъан яшайишда ишлемишн ийизва , И кIвалахди чи рахунгуьрчегарзава. И жигьетдайни «Риваятрин камари»чи рахунрин, фикиррин нетижаяр яз ишлемишиз жедай ктаб я. Ихьтин ктаб справочник, чи фикирдалди, вирибуруз чпин пеше кIелун, кхьин ва рахун тир, лезги чIалан, адан сергьятрин девлетдин къадир авай гьар са касдиз герек я. Гьа са вахтунда, кIвалахдик нукьсанарни кумачиз туш. ИкI, са са мисалар ван хьайивал, мана метлебдин жигьетдай са артух фикир тагана, кIватIнава. Са бязибур, эдебиятдин худо жественный ва чIалан кьетIенвилер гьисаба кьуна, дикъетдив хкягъун ва гуьнгуьна хтун лазим я, И месэлаяр, чи фикирдалди, Сажидин муаллимди гъилелай тупIалай хъийида. Амма гьикI ятIани, и куьлуь шуьлуьйри касди авунвай кIвалахдин метлеблувал, къиметлувал агъузардач. Н. Абдулмуталибов, филологиядин илимрин кандидат, доцент, ДГУ дин муаллим. Лезги газет, 12 номер, 23. 11. 2000. .

О ПОЭТЕ САЖИДИНЕ
Лезгинский поэт Сажидин Саидгасанов широко известен в народе прежде всего благодаря стихотворение и песне «Почему ты пришел не вчера?», ставшин народной, а за тем и книге с такими же названием. Так же популярны его другие поэтические сборники : «Колобок», «Чудеса», «Под звуки зурны» и др. По его сказке в стихах «Тетушка воробыха», написанной для сцены, осуществлена постановка Лезгинским музыкально драматическим театром им. С. Стальского. В журнале «Самур» опубликована документальная повесть Сажидина Саидгасанова «Ашуг Узден из Ярага». Республиканская «Лезгинская газета» напечатала в ряде номеров будушей книги «Ожерелье Преданий», составленную С. Саидгасановым из собранных им же лезгинских поговорок и пословиц о частях человеческого тела и о духовных ценностях народа. Эта книга бесценна тем, что ей просто нет аналогов. Словом, Сажидин Саиджамалович являются народным поэтом в самом широком и высоком смысле этого слова, посколько все его творчество связано с духом народного творчества и судьбами родной земли. В произведениях поэта подкупает легкий юмор и чистый, образный, живой язык, чего не всегда найдешь у большинство других писателей. Стихи поэта переведены на русский, украинский и дагестанские языки, опубликованы в «Кракодиле», «Правде», «Колобке». «Дошкольном воспитании» и других массовых изданиях. Горячо рекомендую Сажидина Саидгасанова в Союз писателей России.
Арбен Кардаш, Лауреат Госпремии Дагестана.

CТИХИ САЖИДИНА САИДГАСАНОВА
(поэт учитель и воспитатель)
Он живет в Дагестане, в селе Ашага Стал, в краю орошаемого земледелия, краю садоводов и ковроделов. Худощавый, невысокого роста моложавый человек, за плечами которого трудовая жизнь . обогатившая его опытио и печатлениями, заставившими работать творческую фонтазиюАрмейская служба, работа на строительстве Каракумского канала…Сажидин Саидгасанов был эксковаторщиком, шофером, электриком. Закончил механический техникум, а позже – Дагестанский университет в Махачкале. Сейчас он учитель в родном селе. Ему, как учителю труда, по душе школьная реформа.
“Она, говорит Саидгасанов, приближает ученик к его будушей профессии – что может быть полезней и своевременней . А любовь к труду нужно заронить в душе ребенка еще раньше, и детский сад – прекрасная нива для токого посева. ” Сам Сажидин на все руки. Чеканкой и лепкой он украсил собственный дом, воздвиг в селе обелиск победы.
Перу Саидгасанова принадлежит книги для малышей “Почему ты пришел не вчера ?”, “ Коти –Коташ” (это сказочный герой, напоминающий Колобка ), “ Чудеса “ и др. Некоторые сказки поэта инсценированы, дети с удовольствием исполняют их в детском саду Поэт связан с дагестанском радио, сотруничает в журнале ”Кард” ( “Соколенок” ), альманахе “Дуствал”(“Дружба”), часто встечается с детской аудиторией. Любят поэзию Саидгасанова в Дагестане. Между прочим, последним Сажидина “признал” его отец. Отец хорошо знал Сулеймана Стальского, . для него мерилом в поэзии были стихи народного поэта. Сажидин Саидгасанов пишет по лезгински. Лезгинские стихи музыкальны, на них легко писать музыку, все поется! На стихи Саидгасанова написано немало песен. Саидгасанов требователен к себе подолгу не выносит свои стихотворения на читательский суд. “Хорошо, что я живу в селе, далеко от редакций, шутит Сажидин. – Я выношу редакторам только хорошо отлежавшееся, проверенные временем и слушателями. Если что – то кажется не очень удачным мне самому, что же тогда скажет читатель? Поэт учит ребенка любвы к Родине, учит добру и спроведливости, скромности и трудолюбию. Стихотворения Саидгасанова я перевел с лезгинсого и предлогаю вниманию читателей. В. Викоров, поэт, переводчик. Москва. 

С. Саидгасанов.
Колыбелная вороны                                                                                                                                                                    
Ворона качала           Ежиха качала
Птенца в колыбели : Сынка в колыбели :
Спи, маленький мой, Спи, маленький мой,
В своей мягкой постели. В своей теплой постели.
Ты неба светлей, Ты строен, как деревце,
Вороненочек мой, Милый сынок,
Ты снега белей, Иголки твои,
Соколеночек мой. Словно нежный пушок.
Перевел с лезг. В. Викторов.
Журнал “Дошкольное воспитание” номер 1. 1986 г. и в журнале “КОЛОБОК” 1985 № 10 ( Москва. Детский журнал с пластинками)
Гьуьсейн Рамазан
СтIалдаллай Сажидиназ саламар
Кьасумхуьруьн чин чинаваз гуьнедал,
СтIалрин хуьр ала мягькем бинедал.
Зи тарифар аватда ви ченедал,
Вичи – вичиз жагъурзавай уламар,
СтIалдаллай Сажидиназ саламар.

«Вун накь вучиз атаначир» лугьумир,
Регъуь жедай килимаяр ракъурмир.
Ваз зун гьакьван кIвенкI алачиз акумир.
Къуй гзаф хьуй къелемлухда къелемар,
СтIалдаллай Сажидиназ саламар.

Вун атайла тукIвада ваз ахта кIек,
Чи булахрик чехирдик хьиз кутаз мекв.
Вун хьтинбур гьалтзавач чал, вун я тек.
Сулейманаз илигзавай шаламар,
СтIалдаллай Сажидиназ саламар.

Паб герек туш, илифда чун духандиз,
Зуьрнедин ван куьз герек я мугьмандиз?
Кьиф фенвай зи чIур хьанвай терс чIагъандиз.
Чизвай вичиз динни къанун, каламар,
СтIалдаллай Сажидиназ саламар.

Риваятар рамкаяр хьиз расзава,
Пис ксариз на вижеваз кIасзава.
Ви цIарни бенд анжах гьа ваз хасзава.
Яш жердавай дири жезвай къадамар,
СтIалдаллай Сажидиназ саламар.

Заринадиз къуьр гъиз жедач завай ваз,
Сатирадин сандух къвезва вавай заз.
Бул мисалар къвезвани бес цавай ваз?
За яда ваз чуьнгур гвачиз макьамар,
СтIалдаллай Сажидиназ саламар. 1998 йис. 17 сентябрь.
ЯПАРА ВИ МАНИЙРИН СЕС ХЬУРАЙ
(шаирдин 60 йисаз талукь яз)
Шаир Сажидн Саидгьасанов зал 70 йисарин сифте кьилера, Махачкъалада гьалтна, «Дуствал» альманахдин редактор, рагьметлу Межид Гьажиева чун танишарнай. Дуьз лагьайтIа, Сажидинан «Вун накь вучиз атаначир» мани заз ван хьанвай, амма автор вич акунвачир. Инал Межида, лезет хкудиз, адав мад ва мад «Аламатар», «Пагь бабай» ва маса шиирар эзбер хъийиз тазвай. Сажидинни жизбида гьатзавай:
«Чара касдиз фур атIайди,
Фуруз фена, аламат!
Зегьердивди хур ацIайди,
Суруз фена, аламат!»

«Каркундилай цIиб аватна,
ЦIиб хана хьи, аламат!
Чекмечидин къекъиник квай,
Риб хана хьи, аламат!

Ашна авай папан гъиляй,
Гъуьл акъатна, аламат!
Патара вил авай касдин,
Вил акъатна, аламат!»
Межида а шиирар вири хушдиз кьабулна ва абур журналдин са шумуд нумрадиз гана. Заз лагьайтIа, Сажидинан шиирар, иллаки сатирадинни юмординбур, акьван бегенмиш хьана хьи, гуьгъуьнлай акъатай адан «КIватIи КIватIаш», «Аламатар», «Вун накь вучиз атаначир?» тIварар алай ктабар са шумуд экземпляр къачуна, патара авай мукьва кьилийриз, ярар дустариз пишкешнай. Вучиз Сажидинан эсеррихъ магнитдихъ хьиз, икьван вичел чIугвадай къуват ава, халкьдиз абур акьван кIан я? Вучиз лагьайтIа, Сажидиназ жуван халкьдин чIал, тарих, адетар къанунар хъсандиз, лап дериндай чизва. Адаз уьмуьрни гзаф акунва, «Кьисметдин вацIу, лугьузва ада, гагь заз кIандайвал, гагь вичиз кIандайвал рехъ гьална». Экскаваторщик, шикилрин устIар, щофер, электромеханик, эхирни муаллим. Гьа са вахтунда, илгьамдикай еке пай ганвай бажарагълу шаир. Килиг садра, адан гьар са шиирдин бендиниз, цIийи цIийи гафар, дурумлу ибараяр, жанлу образар, кьетIенди девлетлу рифмаяр:
«Гатфар бере, жагъун кIане,
Кьве хъикьифдин верг хьанайтIа, »
«Садав къалхан,
Хци тур.
Садав къажгъан,
ЧIехи тIур. »

«Вилер муьгьтеж тахьуй лугьуз,
Чинал еке нер авуна.
Ахмакь вилер ккIай чIавуз,
Язух нерал хер авуна. »
Гьелбетда, адан и зарафатдин эсерри чи обществода, инсанрин къилихра авай кимивилер арадай акъудиз куьмек гузва. Шаирдихъ гьикI чи халкьдин къагьриманвилиз бахшнавай эсерарни ава. Адан са «Лезгистан» вуч я бес!? Жегьил кампозитор Къагьриман Ибрагимовани и шиирдиз лап къагьриманвилин музыкани теснифна, адаз мадни къуват гана ва ам устадвилелди Сидагета тамамарзава. Сажидиназ ял ягъун эсиллагь чидач. Эхиримжи вахтара ада «Куьредин ярар» тIвар алай культурадин макан яратмишнава. Гьа и тIвар алаз са шумуд нумра газетарни акъудна. СтIал Саядан эсерар жагъур хъийизва, адан шикил арадал хкана, хайи Агъа СтIалрин хуьруьн камаллу ксарин т1варар, крар рикIел хкизва. Халкьдин сивин яратмишунрин гуьгъуьна къекъвезва. Ингье, и мукьвара «Лезги газетдиз» акъатай адан «ТупIрикай риваятди» и кардин шагьидвалзава. Марифатдинни ахлакьдин темайрай «Экуьн ярар» программадихъ галаз сих алакъа хуьзва. Шад жедай кIвалах генани ам я хьи, Сажидина Агъа СтIалрин хуьре виликан Жуьмя мискIин кардик кутун хъувуна. И кьегьялвиляй адаз неинки са вичин хуьруьнбуру, гьакI амай мусурман лезги стхайрини чухсагъул лугьузва. Ам са шумуд сеферда чи райондизни мугьман хьана. Гила, и шад суварин шагь тир майдан вацра, тIебиатди цуьк ахъайнавай береда, шаирди вичин 60 йисан юбилей тухузва ва вичин веледризни хтулриз лугьузва:
«Чаз вуч кIан я?
Анжах са кар:
Ислягьвал чи аялриз.
Фирягвал чи хиялриз.
Чи чил, чи гьуьл,
Алллагьди чаз багъишай. »
Юбилейдин юкъуз чнани шаирдиз тебрикарзава:
«Къайгъуярни къуллугъар,
Гила, дуст, ваз бес хьурай!
Чи япара, Сажидин,
Ви манидин сес хьурай!»
Шамсудин Исаев. «Дагъдин булах» 1993 йисан 30 апрель. 15 нумра. Кьурагь район
ЧУН МАСА ХАЛКЬАРИЛАЙ САДАЛАЙНИ АГЪУЗ ТУШ
Январдин вацра «Чубарук» газетдин коллектив Агъа СтIалрин хуьре яшамиш жезвай шаир Сажидиназ мугьман хьана. Лезгийрин вилик акъвазнавай четин месэлайрикай ихтилат аватайла, шаирди чун вичиз Москвадай хтанвай са чарчихъ галаз танишарна. Ам «Чубарук» газетдай къачуна, чна «Самурдин сес» кIелзавайбурун фикирдиз теклифзава :
«Гьуьрметлу Сажидин! Чими тир саламар я ваз ва ви вири хизанриз мекьи Москвадай. Зи арха барха сагълугъ я, чна куь сагъвал гуьзлемиш ийизва. Москвадин гьалар лап пис я. Магазинра затIни амач, халкь кашал атанва. Са кило хъсан ниси магазинда 400 манат я, колбаса 160 манат, са кило серкер 30 40 манат, як 70 100 манат. ГьакI ятIани магазинра затIни авач. Чидач эхир гьикI жедатIа? Вуна ракъурай материалар зал геж агакьна. Гзаф почтара къекъвенатIани эхир чкадал хтана. Чухсагъул ваз, тахьайтIа заз абурукай хабар жедачир. Заз фадлай ваз кагъаз кхьиз кIанзавайди тир, амма сакIани кьил кьилел гъана, ацукьна кхьидай мумкинвал хьанач. Гила мад кхьиниз мажбур хьана. За са вацран идалай вилик «Московские новости» газетдай кIелна: «Кьасумхуьрел «Лезгистан» туькIуьрун патахъай кIватIунар хьана». А съезддикай мад маса информация зал гьалтнач. Ахпа зи кьилив Бакудай кьве Къуба лезгияр профессорар атана. Абурукай сад Къубадай делегат яз хкяйнавайди тир, амма адавай съезддиз физ хьанач. Абурун фикирдалди, эгер лезгийри чпин гьукумат туькIуьриз алакьайтIа, Лезгистан кьвед лагьай Къарабахдиз элкъведа. «Культурная автономия» туькIуьриз хьайитIа, Азербайджан гьукуматдин вилик кьилик квайбуру хев кутазвалда, амма лезгийрин чилер абуру хушуналди вахкудач. Адалай гъейри, Бакуда авай лезгийриз чеб эрменияр хьиз чкуриз кичIезва. Накь «Правда» газетда са куьруь макъала авай – «Лезгистан» арадал атанва, ам туькIуьрай учредителри вири лезгияр санал кIватIунин месэла эцигнава лагьана. Амма а учредительный съезд гьина хьана, иштираквал авурбур вужар я, вуч къарар кьабулнаватIа санални кхьенвач. Белки за кIел тийизвай газетра кхьенва жеди. За вавай тIалабда, эгер а краркай кхьенвай газетар аватIа – гьабур, тахьайтIа, жуван гъилерал кхьена заз са малуматвал це. Заз цIи лезгийрин «Коммунист» газетдин подписка ийиз кIан хьана, каталогда а газет авай, амма почтада заз лагьана: «Бажагьат и чун авай чIуру вахзтунда вал а газет агакьдач Гьелбетда, лезгияр зур миллиондилай виниз ава, компактно яшамиш жезва, келле авай, кIелнавай инсанарни санбар ава. Абур Кавказдин чпин гьукуматар туькIуьрзавай халкьарилай садалайни агъада авач. Амма экономически чун кашал гъанва, чаз са завод, фабрика авач. Лезгийрин меркез гьим жезва? Дербент хьанайтIа гена са кар тир, амма Дербентда чIехи пай лезгияр туш. ГьакI хьайила, меркез я Къубада, я Ахцегьа, я Кьасумхуьрел хьана кIанда. Заз и крар махар хьиз аквазва. Белки зун Москвада ацукьнавайвиляй я жеди. Гатуз чна СтIалдал алай виридалай чIехи инсан Саибат секинарна. Зун СтIалрин халкьдикай гзаф рази хьана, адан хатурдай ам кучудиз вири атана. (профессор Шихкеримов Шихмевлидан диде). Паспортдин делилриз килигна, адан 112 йис хьанвай…Жегьил чIавуз ам гужуналди Кьасумхуьрел къуллугъдал алай Ярагъ хандин гададиз (Юсуф хандин гада Хандадашаз) папан кьилел тухвайди я . Са йисалай, бедбахт хьана, хтайла, вичелай санбар чIехи, кьве аялни авай, зи бубадиз гъайиди я. Адаз ругуд аял хьана, абур чIехи авуна, абурув кIелизни туна. Санбар йисара колхозда кIвалахна. Дяведин вахтунда Дербентдин патав кьве вацра аэродром туькIуьриз к1валахна. Ахпа ада, Сулеймана Инжихан дидедикай кхьенвай чIал са шумудра хуралай кIелна. И чIал Сулеймана папари ген гуьзвай чкадиз атайла, туькIуьрайди тир Абурухъ галаз чи бахни авай. Сулеймана са тIвалунал ич алкIурна, ягълухни кутIунна, «Инжиханар ударникар» лугьуз атана, адаз вичин пайдах гана. Мад адалай кьулухъ адан уьмуьр ви вилик акъатнавайди я. Лап эхиримжи вахтаралди адан зигьин вичин чкадал аламай. (СтIал Саядан портретдин ухшарар гъунин карда, чаз (яни зазни художник Къадимов Къадимаз Саибат халадикай еке куьмек хьана. Адаз къунши яз Саяд хъсан чидай) еке тир куьмекар гана. Ада лагьайвал, дидедин патай ам Эфендиеврин лап мукьвади я. (АтIлухан эфендийрикай) Гьак хьайила, вичин бубани Эфендийривай араб тарсар къачуна, кIелнавай алимрикай гьисабдай. Ада ( Саибатан бубади) чуьлдин кIвалахар лап тIимил ийидай. Адаз са шумуд стха аваз, еке лежбервилин майишат аваз, дуланмиш хьаналда. Эфендиеврикай (адан тIвар Абдул Гьамид эфенди яз, зазни чидай) са тахсирни квачиз, 1877 йисуз Дагъустанда бунтар себеб яз, Дербентдин къеледа асмишна. А бунтара кьиле акъвазнавай Кьурагьай (КьепIирдилай Гьажимурад) ва адан гада авалдай. Пачагьди кичIерар гун патал, хуьрерай вилик кьилик ква, кIелнавай манкъул итимар кьуна асмишна. Ам чи бах жедалди хьана, амма адаз яшлуйривай ван хьана…Дербендин къеледа гзаф халкьан кIватI хьанвай чкадал, асмишзавайбурукай сада вичз лезгинка кьуьл ийиз ихтияр це лагьаналда. А ихтияр адаз ганалда. (бязибуру анал зуьрнечийриз эвериз туналдай) Кьуьл авуна, вич галатайла, (ана сифтебурукай яз, вини стIалви ПIирерин Шихбубани асмишнай. ) ам вич вичелай фена, епина гьатналда. КIвачерик квай табуретка (хъуткьунарайла) хкудайла, епини тIем тагъана, ам атIана чилел аватналда. ГьакI хьайила, урусрин генералди ам асмишначалдай. (садбуру асмишна лугьузва). Заз а восстаниедикай кхьенвай шейэр ктабрай къекъвена жагъуриз к1ан хьана. Амма малуматар тIимил я. Эгер ваз чидай ктаб аватIа заз лагь. И цIийи гьукуматрин «новое мышлениедалди», 1930 йисуз хьайи Гьажи Эфенди, Гьажи Юсуф кьиле аваз хьайи восстание гьикI яз гьисабзава? А крарикай кхьей затI матI авани? Гьажи – Эфенди чи мукьва кас тир. зи вах гьадан гададик квайди тир, ам чи кIвализ атана зи рикIел алама. и стха Шихмирзедикай (ам Бакуда еке къуллугърал хкаж хьана, Багирован фитнедалди Берияди яна кьена. Адаз «ГъвечIи Киров» лугьузвай) Шихсаидов затIни акъатнасни? Эгер газетрай вал гьалтайтIа, заз ракъура. Ам Бакуда еке партийный деятель тир. 1937 йисуз « враг народа» лагьана, дустагъна. (адан делодик чи хуьряй ракъурнавай материаларни ква). 1943 йисуз ам Колымада лагерда кечмиш хьана. Саибатакай я чIал, я повесть кхьихь. Мад сагърай вун. Кхьейди Мовлуд Керимов я. 10. 12. 1991.
ЛЕЗГИ ШАИРАР ЧИ ХУЬРЕРА
И йикъара чи райондин хейлин хуьрериз, гьабурукай яз Кьулан СтIалрин хуьруьн зегьметчийризни шаирар тир Алирза Саидов, Шамсудин Тагиров, Сажидин Саидгьасанов ва прозаик, Дагъустандин радиодин лезги передачайрин кьилин редактор Буба Гьажикъулиев мугьман хьана. Абуру кIелай шиирар :”Зун лезги я”, “Чайдан”, ” Вун накь вучиз атаначир?”, ”Темпелдин хиялар”, “Кьуьзуь касдин булахдал хьайи суьгьбет” ва маса эсерар, кьуланстIалвийриз гзаф хуш хьана. КватI хьанвайбуру мугьманриз чухсагъул лагьана. Къафлан Абдуллаев “Социализмдин гатфар”
ЦIИЙИ ТIВАР МУБАРАК
Гьуьрметлу редакция! Чи газетдал цIийи тIвар хьуни зун мадни гьевеслу авуна. Лезги газет им са патахъай регьят гаф ни яз аквада, Амма дериндай фагьумайла, адахъ дугъриданни, еке таъсир ийидай къуватни ава. Ам лезги миллетдин, лезги чIалалди чи меркездай акъатзавай чIехи ва кар алай газет я. ГьакI хьайила, заз чи газетдин тIвар мубарак авунивди, ихьтин бейтералди къейд ийиз кIанзава:
“Мубарак хьуй ваз цIийи тIвар,
Ажеб хьана Лезги хьана.
Чаз ан чинрай цIийи затIар
Аквадайвал гуьзгуь хьана.

Гуьрчег тIварар пара ава,
ГьисабайтIа хара ава.
Ви ашкъи чи хура ава,
Чун ви тIварцIел рази хьана.

СтIал шаир Сажидиназ.
Пара хуш я ви дамах, наз.
 Вирибурун арада заз,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         КIанзава вун зизи хьана. ” (Лезги газет)
«ВУН НАКЬ ВУЧИЗ АТАНАЧИР?»
Культурадин хиле лайихлувилерай ва гзаф йисара бегьерлувивилелди кIвалахуниз килигна Дагъустан Республикадин Государстводин Советдин 1996 йисан 31 январдин Указдалди СтIал Сулейманан тIварунихъ галай фондунин председатель Саидгьасанов Сажидин Саиджамаловичаз «Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник» лагьай гьуьрметлу тIвар ганва. Сажидин Саидгьасанов Вуж я ам? Шаир яни? Муаллим яни? Имам яни? Кьве гъил къабарламиш хьанвай лежбер яни? Машинар туькIуьрдай слесарь яни? Шикилчи – художник яни? Сивин яратмишунар кIватIзавай фольклорист яни? Мухбир яни? Ам вуж я? Чаз лезги газет кIелзавайбуруз, яратмишунардай интеллегенциядин векилриз ам «Вун накь вучиз атаначир?» шиирдин гуьгъуьниз чир хьана:
«Буллух эрекь, чехир вад сан,
Кьасабнай за жунгав шазан,
Вун атунал шад тир хизан,
Вун накь вучиз атаначир?»
Вичихъ гьакъикъатда михьи ниятрикай затIни авачир, дуст душмандин вилик са артух уьзуьагъ тушир, гуьтIуь руьгь авай фурсухъанар шаирди еке айгьамралди икI гатазва! Гьайиф хьи, чпин вил масадан жибиндал алай фурсухъанар акьван гзаф ава хьи, абур масакIа русвагь ийидай мумкинвал авач. Сажидинан шиирди и кIвалах лап регьятдиз кьилиз акъудзава. КIелзавай касдин рикIиз регьят жезва. Гуьгъуьнлай а шиир саки вири межлисрин рикI алай манидизни элкъвена, а тIвар алаз Сажидинан ктабни чапдай акъатна. ИкI, муаллим Сажидин шаир Сажидин хьиз малум хьана. Амм кар са муаллим хьунал, ва я шаир хьунал алач Сажидин са маса кас я. Винидихъ адак квай кьван са гзаф пешейрин тIварар кьунва. Кьилди кьилди гьи тереф къачуртIани, Сажидинахъ гьар са жигьетдай вичин хатI, вичин кьет1енвал ава. Ам чидай гзафбуру лугьуда, эгер чпихъ Сажидинахъ авай алакьунрин пудай са пай кьванни авайтIа, абуру чеб еке дережайрин сагьибар яз гьисабдай. Дугъриданни, пехил жедай кIвалах туш, чешне къачудай мисал я. Сажидина, вичи вичикай икI лугьуз зарафатда: вич я муаллимни туш, шаирни туш, имами. Гьатта Аллагьдизни ам вуж ятIа гьелелиг чир хьанвач. Адан чан къачу лагьана, азраил чилерал ракъурайлани, гьар сеферда азраил, Сажидин жагъин тийиз хъфена, вучиз лагьайтIа, азраилдизни ам вуж ятIа чир хьанач. Сажидинар гзаф тир, чан къачуна кIанзавайди гьим тиртIа кьил акъатнач. Зарафат зарафат я. Гьакъикъатда Сажидин гьахьтин кас я лагьайтIани ягъалмиш жедач. Асул гьисабдай, ам Аллагь – Таалади вичиз зайиф тежедай къаст, зигьин, ашкъи гьевес, хъуьруьнни зарафат ганвай кас я. Са сеферда зазни адаз Махачкаладай Дербентдиз поездда аваз санал хъфин кьисмет хьана. Сажидина Махачкалада амаз башламишай суьгьбет, чи рехъни куьтягь хьана, сакIани адавай акьалтIариз жезвачир гьеле Дербентдин вокзалдикни са хейлин вахтунда акъвазиз мажбур хьана! И жигьетдайни ам еке суьгьбетчи, Аллагь Таалади рахунрин верги гатанвайди тирдал шак алач…Са сеферда зунн ам Текидал, адан ата бубайрин ватанда, са мехъерик дуьшуьш хьана. Сажидин вуж ятIа парабуруз чизвачир. За столдихъ тамада гьам хьун лазим тирди лагьана. Са арадилай акуна хьи. мехъерин демина гьаятдал алайбур вири кIвализ хтанва! Сажидинан гьар са рахун вирибуру ягълу квай аш хьиз кьабулзавай! Йиф гьикI куьтягь хьанатIа садани гьисснач…Аламатдин инсан я ам Сажидин! Ада вичини аялар патал лап вижевай «КIватIи КIватIаш», «Аламатар» ктабар кхьенва! Адахъ гькьван еке фикиррин сергьят, гекъигунрин бажарагъ, теснифунрин гужлу булахар ава. Абурун вирибурун бинеда ам халкьдиз мукьва хьун, уьмуьрдал ашукьвал, ана гзаф къекъуьн, гзаф акун, вичел гзаф зегьмет чIугун ава. Амма гужар ада вичел бажагьат къачузва. Адан бажарагъ адан адетдин тIебиат я. Масабуруз хас тушир, гзаф терефрин алакьунар. Агъа СтIалдал адан буба рагьметлу Саиджамалакай ам кIел тавур агроном тир лугьуз рахада. Хуьруьн уьруьшра авай саки вири багъларин къелемар ада, Хуьруьг Тагьирахъ галаз санал фена, Ставрополдайни Крымдай гъайибур я лугьуда. Багъманчи бубадихъ багъманчи хва хьун лазим тир. Амма ам!…Ада руьгьдин къуватар иаса чешмейрай хъвана! СтIал Сулеймананни СтIал Саядан, Балакъардаш Султанованни Альдер Билалован, Куьредин маса билбилрин нагъмайрикай пай къачунва…Адаз гьа са вахтунда, стIалрин багъманчийриз, куьнуьчийриз, гамарин устадриз хьиз, дуьнья вич туькIуьр хьунин гуьзелвилин сирерни ачух я. Ада гьавиляй ам шикилчи хьизни машгьур я. Ада чIугунвай СтIал Саядан, СтIал Сулейманан шикилар, ада туькIуьрнавай СтIал Сулейманан поэзиядин карта ибур чпихъ тешпигь авачир ядигарар я. И жигьетдай ада аялрив зегьметдин тарсара кIарасдикай, парчадикай, чарчикай ийиз тунвай гуьзел затIарни ажайиб кьатIунрин шагьидар я. Сажидинан еке бажарагъ жуван халкьдин руьгьдин ивирар фольклор кIватIунин карда иллаки ачух жезваю Ада «Лезги газетдин» чинрал гъанвай халкьдин мисалрикайни мискIалрикай, камаллу гафарикай ибарат тир «Риваятрихъ» авай метлеб екеди я. «Лезги газет» кIелзавай вирибуру а эсерар хазина хьиз хуьзва. Белки халкьдин риваятрал рикI алайвиляй, ам халкьдин маса ирсинизни диндизни имандиз гьуьрмет авунин, абур пакдиз хуьнин кьардиз мукьва авунва. Ам Куьреда сифтебурукай яз, хуьруьн мискIин гуьнгуьниз хкунин, хуьре мергьяметлувилин фонд ачухунин мярекатдик экечIна. Им пис кIвалахни хьанач. Сажидинал чпин хуьруьн мискIиндин имам лагьай тIварни атана. Амма хуьруьн дердийрин, халкьдин ирсинин къайгъу чIугунал масабурни желб авун чарасуз кIвалах я. Сажидина, райондин яратмишунардай интеллигенциядин маса векиларни галаз, “Куьредин ярар” тIвар алаз Культурадин центр яратмишна, ихьтин тIвар алаз газетни чапдай акъудна.
Вилик, хъувуна к1ани, крар гзаф ква, лугьузва Сулейманан фондунин председатель ( им гена ц1ийи тIвар), шаир, муаллим ва имам Сажидина. Чахъ гележегда гьар са хуьре а хуьруьн югъ сувар яз тешкилунин, яратмишдай интеллигенциядин къуватар тупламишунин, гьич садан тIварни, карни рикIелай алуд тавунин макьсадар ава. Гьелбетда, райондин руководстводиз, муаллимрин коллективриз, республикадин талукь ведомствойрани Сажидина кьиле тухузвай крар акун тавуна тушир. Вичин хуьре адан 60 йис тамам хьуниз талукь яз еке межлис къурмишунни гьа и кардин шагьидвал я. Сажидиназ а чIавуз ДАССР дин Верховный Советдин Гьуьрметдин грамота ганай. Гила лагьайтIа, Дагъустан Республикадин Госсоветдин Указ акъатнава. Адан бинедаллаз Сажидин Саидгьасановаз СтIал Сулейманан фондунин председателдиз Дагъустан Республикадин культурадин работникдин гьуьрметлу тIвар ганва! Мубаракрай вичиз! Чун инанмиш я “Лезги газетдин” вири коллективди хьиз, ам чидай вирибуруни и кар адаз рикIин сидкьидай тебрикзава. Сажидин “Лезги газет” патални амадаг ва дестек я. Саки са нумрани адан макъала, очерк, тарихдай жагъурнавай делилар ва я сивин яратмишунрин “Риваятар” авачиз акъатзавач. Саки са почтани адан чар авачиз жедач! Аферин вичиз! Мадни къуватар артух хьурай! Гьа са вахтунда, ам школада муаллимни, миск1инда имамни, кIвале чIехи хизандинбубани я эхир! Ам икьван везифайрив агакь гьикI ийизва?! тажубвалзавалда гзафбуру. Гьалал хьурай, агакьзавайдални шак алач. Ам гьа са юкъуз, меркездин больницада къатканвай вичин хтулдални кьил ч1угуна, Сулейманан фонд патал герек чар цIарни вахчуна, редакциядални кьил чIугуна, хъфена, хуьре вичин тарсарни хгана, нянин купIунал имамрин жергеда ацукь хъувур вахтарни жезва. Ибурукай тек са гьалкъа хкатайтIани, лугьузва ада, вичин уьмуьрдин хтар кьатI жедай хьиз я. Аллагьди яргъазрай! Ахьтин югъ дустуниз илгьамдин чIехи булахдиз, хайи медениятдин дестекрикай садаз яргъал йисара акун тавурай! Ам гьамиша сивел вичиз хас зарафатринни айгьамрин хъуьруьн алаз, акъвазариз гьайиф къеведай суьгьбетар гваз, камаллу шиирар гваз, аялриз вижевай махар ва мискIалар гваз, яшлубурун арада гьуьрметлу крар гваз, хуьряй хуьруьз физ, кIваляй к1вализ физ, акваз хьурай чаз! Гьар чкадани сифте адаз “Вун накь вучиз атаначир?” лугьуда. Ада жаваб гуда: “Зун гьамиша куь патав гвачирни?!” Эхь, 1933 йисуз Агъа СтIалдал хайи, Кьасумхуьруьн юкьван школада, Марида механизациядин училеще, Махачкалада ДГУ дин филфакт акьалтIарай, вичин кIвачи, аскер яз, меха низатор эксковаторщик яз, электрик яз, механик яз, муаллим яз, Сулейманан ватандин векил яз, шаир ва мухбир яз, чи чIехи ватандин гзаф чкаяр атIанвай касдихъ хайи меденият ва эдебият патал ийидай крар гзаф ама. Къуй, илгьамдин киярди ам вичин вири ниятрихъ агакьаррай! Мердали Жалилов. 1996, 23. 02. Лезги газет.
ША, ЗИ ДУСТАР
“Хъчад афар, инжи, чичIек,
Тегьмесханар бул хьайила;
Къажгъанда са хур хъипи кIек,
ЦикIен дуьзмиш къул хьайила;

Ша, зи дустар, шад я зун квел,
Гьар юкъуз куьн къвез хьайитIа;
Куьн атунал шад я зи кIвал,
Яб гумир паб “шез” хьайитIа!”
МУБАРАКРАЙ!
И йикъара чал шад хабар агакьна. Культурадин хиле лайихлувилерай ва гзаф йисара бегьерлувилелди кIвалах авуниз килигна Дагъустан Республикадин Государстводин Советдин 1996 йисан 31 январдин 8 нумрадин Указдалди СтIал Сулейманан тIварунихъ галай фондунин председатель Саидгьасанов Сажидин Саиджамаловичаз “Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник” лагьай тIвар ганва. Чи газетдин активный мухбиррикай сад тир са къелемдин юлдашдиз и тIвар тебрик авуналди, чаз адахъ чандин мягькем сагъламвал ва яратмишунрин рекье мадни еке агалкьунар хьана кIанзава.
”Халкьдин гаф” 1996. 7 март.
Дуствилин шарж
ХинкIарни серг, дуьшпере, аш…,
Хъсан затIар мад чида ваз.
КIвализ атай мугьманариз,
Риваятар гуз чида ваз. ”
Хазран Кьасумов. ”Халкьдин гаф” 1996
ШАИРДИН ЮБИЛЕЙ КЪЕЙДНА
5 майдиз райондин Културадин Дворецда чи ватанэгьли шаир сатирик ва ДР дин культурадин лайихлу работник Сажидинан 65, яратмишунрин 50 йисар тамам хьуниз талукьарнавай межлис кьиле фена. Ам райадминистрациядин инициативадалди тешкилнавайди тир ва ам анин культурадин управлениеди кьиле тухвана. Шаирдин уьмуьрдидикай ва яратмишунрикай Агъа СтIалрин юкьван школадин лезги чIаланни литературадин муаллим Дадашев Рамазана суьгьбет авуна. Райадминистрациядин патай юбилярдин тIварцIихъ тебрикдин гафар гваз, райадминистрациядин кьилин заместитель Рагьметуллева Альбина Мустафаевна рахана ва савкьват пул авай конверт гана. Шаирдин межлисда тебрикдин гафар гваз РФ культурадин лайихлу работник Баширова Марал, ДГУ дин профессор Мегьтиев Мурад, ДР дин халкьдин артист, РФ дин лайихлу артист Сайдумов Абдулкъадир, ДР дин искусствойрин лайихлу работник Агъабалаев Ризабала, ашукь Скаит, ДР динкультурадин лайихлу работник манидар Алисултанов Абдулазиз, Магьамед Ярагъидин невейрикай тир виликан машгьур чIагъанчи Гьажиагьмедов Гьажибала, Дербент шегьердай Пиров Гьашим, ДР дин искусствойрин лайихлу работник Ибрагимов Къегьриман ва адан уьмуьрдин юлдаш ва шаир Гъулангерек Ибрагьимова экъечIна. Абуру шиирар, манияр, ”КIватIи КIватIаш” сегьнеламишай чIук гваз аялар ( Пионеррин кIвалин директор Мелахимов Мурвет) экъечIна межлисдин иштиракчийриз, СтIал Сулейманан тIварунихъ галай Государстводин музыкально драммадин театрдин коллективди, (Кьилин режиссер, Дагъустандин Халкьдин артист, Наврузбегов Эседуллагь, тамаша сегьнеламишнавай режиссер шаир Садумов Абдулкъадир) Сажидинан “НуькI хала” пьесадай чIук къалурна. Мярекат райкультурадин управлениедин начальник Ярагьмедов Ярагьмеда тухвана, Дворецдин “Чирагъ” ансамблди къуллугъ авуна. Камилов Абидин. . ”Халкьдин гаф” газет. 1998 йис, 21. 05
ЧАРХАЧИ
Са сеферда заз Сажидина лагьанай:: «Алимри, критикри, литературоведри чIалан устадрикай мукьвал мукьвал кхьизва, амма хуьрера кIвалахзавай хайи литературадин муаллимри, хайи литературадал рикI алай инсанри чIалан устадрикай лап тIимил кхьизва. Вун кхьиз алакьда, Вучиз вуна кхьизвач? Куьлуь шуьлуь макъалаяр кхьиз, гьакI вахт ракъурдалди, чIалан устадрикай, абурун яратмишунрикай кхьейтIа хъсан я. Зун инанмиш я, валай а кар алакьда». Сажидинан и гафари зак руьгь кутуна. Зи рикIе, Сажидинакай са вуч ятIани кхьин гьатна. Амма завай фикирар кIватI жезвачир, за и кар пакадал вегьезвай…Сажидин чи хуьруьз, аялрин бахчадиз мугьман хьана. Иниз бахчадин заведующий Гьасанова Гьуьруьята зазни теклифна. Са арадилай Сажидинахъ галаз гуьруьшмиш хьунин марекат башламишна. За аялриз ва работникриз Сажидинан яратмишунрикай суьгьбетна. Ахпа шаирди вичикай кьве гаф лагьана. Гуьгъуьнлай умуми шадвилер башламиш хьана. Санал шикилар яна. Бахчадин заведищийди шаир Сажидиназ цлан сят багъишна…И мярекатдилай гуьгъуьниз Сажидин мад сеферда зи рикIе гьатна, Ада заз тамашада лап хъсан къугъвазвай артистди хьиз таъсирна. За Сажидинакай кхьин кьетIна. Шаирар ава анжах са вичин эсеррин, ктабар чапдай акъудунин къайгъуда авай. Шаирар ава дуьньядин месэлайрин къайгъуда авай. Урусрин ч1ехи шаир Н. А. Некрасова лагьанай: «Вакай шаир тахьунни мумкин я, амма ватандаш хьуниз вун мажбур я». Зи вилик С. Саидгьасанован макъалаяр чапнавай са хара «Лезги газетар» ква. 1995 йисан 17 февралдиз акъатнавай «Лезги газетда» Сажидинан «Къизилдин къадир заргардиз чида» тIвар алай макъала ава. Авторди профессор Гуьлмегьамедован Етим Эмина чIалан словардикай вичин фикирар лагьанва.
1998 йисан 27 июлдин «Лезги газет». «СтIал Сулейманан фонд» тIвар алай макъалада и фондунин председатель Сажидинан фондунин вилик акъвазнавай везифайрикай, СтIал Сулейманан чIехивиликай кхьенва. 1999 йисан 13 майдиз акъатай «Лезги газетдани» СтIал Сулейманакай Сажидинан «Аманат, ядигар хьиз» макъала чапнава. Вичин «Къиметлу гаф къизилдилай багьа я» макъалада («Лезги газет» 1998 йисан 23 январь) Сажидина профессор Р. И. Гьайдарован «СтIал Сулейманан шииратдиз ва адан чIалаз» талукьарнавай ктабдикай, адан рекьин тийидай къаматдикай ваъ, уьмуьрдин гьар са месэлидикай вичин фикирар гузва, жегьилриз дуьз рекьер къалурзава, тарихдикай, ата бубайрин адетрикай суьгьбетзав «ЦIийи ибадатхана» тIвар алай макъалада («Лезгигазет» 1999 йисан 25 ноябрь) Сажидина Кьулан СтIалдал мискIин ачухуникай, адаз талукь марекатдикай кхьенава. Гьа и нумрада мискIин эцигунин карда зегьмет чIугур Шамилан хва Магьамедкеримаз бахшнавай шиирни ганва. Куьрелди, вичин хайи Сулейман Стальский районда, вири Кьибле патан Дагъустанда Сажидинан гъил квачир гьич са мярекатни авач. Ам мухбир хьиз, журналист хьиз, гьар са кардин, гьар са касдин патахъай къайгъу чIугвадай, вичелай алакьдай куьмек гудай кас язни машгьур я. «Лезги газетдин» кIеви дуст Сажидина газетдин чинра цIийи цIийи месэлаяр къарагъарзава, Газет галачизадаз яшамиш хьун четин я. «Лезги газет» зи нефес, зи уьмуьр, зи вири я», лугьузва Сажидина. Сагърай Сажидин хьтин мухбирар. Общественный гьерекатчи (деятель) Сажидин гьар са кIвалахда сифте куьмекчи, чархачи я. И жигьетдай чавай Сажидин духтирдивни гекъигиз жеда. Гьина азарлу аватIа, гьинай теклифнаватIа, кIусни энгел тавуна, вичин хсуси кIвалахар туна, гьаниз къведа ва виридалай артух иштиракда, марекатдал абур гъида. Муьгъвергандал яшамиш жезвай компазитор Халил Халиловаз культурадин лайихлу тIвар гун патал Сажидина хейлин зегьметар чIугуна ва гилани чIугвазва, Рагьметлу шаир Къадир Рамазанован кайваниди лугьузва: «Зи итимдихъ хейлин дустар авай. Амма ам кьейидалай кьулухъ заз абурун гелни ахкунач. Сажидин чал кьил чIугваз мукьвал мукьвал акъатда, чи деоди гьалдикай хабар кьада, эгер лазим хьайитIа, чаз куьмекарни ийиз гьазур я. Сагърай ихьтин вафалу, тIуьр фу рикIелай ракъур тийидай дустар! Ада чи хизандихъ галаз дуствал гилани давамарзава». Сажидинан инсанпересвиликай, адан общественный гьерекатчивиликай чавай мадни цIудралди мисалар гъиз жеда.  Рамазан Дадашев
САЖИДИН ШАИР
Сажидин Саидгьасанов мухбир хьиз, общественный гьерекатчи ва тешкилатчи хьиз, шаирни я. И жигьетдайни ам машгьур кас, кьуд ктабдин автор я. Идалайни алава, ада «НуькI – хала» тамаша, «Ашукь Уьзден ярагъви» повестни кхьенва. Гьеле басмадай акъат тавунвай хейлин эсерарни ава. Шаирар сатирикар тупIаралди гьисабиз жеда. Гьа и тупIаралди гьисабзавайбурукай сад Сажидин я. Сажидинан сатиради ванзава. Адан хци эсерри ахлакьсузар беябурзава. Перестройкади арадал гъанвай вири татугайвилер, ахлакьсузвилер шаирди дуьздал акъудзава. Гьар са чIуру касдин рикIе шаирдин чIалар цацар хьиз акьазва:
«Я дин амач, я мусурман адетар,
Камун кьилиз тикрарзава къилетар.
Фитнеяр тваз, гьалдарзавай миллетар,
Зиндикьрикай Вуна яргъаз авурай!»
«Вуна яргъаз авурай». Шаирдин «Вун накь вучиз атаначир?», «Темпелдин хиялар», «Пагь бабай», «Эрекьдиз», «ЦIийи кьилелай» ва сатирадин маса шиирар халкьдинбуруз элкъвенва. Сажидинахъ шаирдин тIвар чIехи гьуьндуьрдиз акъудзавай, кIелзавайдак чIехи гьиссер кутазвай къагьриманвилин шиирарни ава:
«Ам шаир туш, эгер адахъ
Кьуд уьлкведа ад авачтIа!
Ам шаир туш, эгер адахъ,
Вичиз хас тир хатI авачтIа!»
Шаирдивай гьа ихьтин истемишунар ийизва Сажидина. Сажидин сатирик хьиз, зериф лирикни я. . Адан вишелай виниз чIалариз компазиторар тир Омар Аюбова, Падишагь Кеберова, Къагриман Ибрагьимова ва цIудралди масабуру музыка кхьенва. Килиг садра, вишелай виниз манияр! Ам чи лезги хуьрерин вири аялрин рикI алай шаирни яз машгьур я. Мадни, Кьиблепатан Дагъустанда шииратдин сифте кам вегьезвай жегьил шаирриз дуьз рехъ къалурзавай, шииратдин сирер чирзавай муаллим язни машгьур я. Чи хуьруьн бахчадиз мугьман хьайи Сажидинан патав сифте камар къачузвай шаир дишегьли муаллим Шалбузова Айна атанвай. Сажидина адан хейлин шиирар дикъетдалди к1елна ва къиметлу меслятар къалурна.
Сажидин – руьгьдин хазина кIватIзавайди
Ирид гьуьлерал, ирид цаварал лув гана, агъзур набататдин цуьквер сивелай авуна, чIижери ирид азардиз дарман тир вирт кIватIзава. ЧIижрен зегьмет гьикьван заланди ятIа ада. инсанриз гьикьван девлет гъизватIа, алцумиз хьун, ахтармишиз хьун мумкин кIвалах туш. Бес инсаният патал руьгьдин хазина кIватIзавай инсандин, шаирдин зегьмет гьихьтин уьлчмедалди алцумда? Адан зегьмет чIижерин зегьметдилайни гзаф я. Халкьдин хурун яратмишунар, мисалар, мискIалар, манияр къаравилияр, риваятар, тарих руьгьдин хазина я. Вирт галачиз инсандивай уьмуьр тухуз жеда, амма руьгьдин хазина галачиз савадлу, эдеблу, марифатлу, камаллу. . инсан фикирдиз гъун четин я. Гьа икI, халкьдин руьгьдин хазина, иллаки мисалар кIватIзавайбурукай сад Сажидин я. Ада мисалар кьилди темайриз чара авунва. Месела, кьиликай, гъилерикай, бахтуникай, дабанрикай, тупIарикай, хъсан ва писвиликай, невсиникай ва икI мад. «ТупIарикай риваят» кIелай чун гьейран жезва. Хейлинбуруз тупIарин тIварар чизвач. Авторди абурун тIварар лугьузва. Гьар са мисал кIелайла, чун чаз цIийи кьилелай килиг хъийизва. И жуьредин инсан винел патан акунриз килигда, чIурукIа авай, кьацIанвай чка михьи хъийида. Сажидинан мисалри чи къене патан акунриз, руьгьдиз, ахлакьдиз цIийи кьилелай килиг хъийизава Сажидин Саидгьасанов Сулейман Стальский районда, Кьибле патан Дагъустанда, муаллим язни машгьур я. «Халкьдин образованиедин отличник» тIвар ганвай Сажидиназ муаллимвилин рекьяй хейлин агалкьунар ава. И жигьетдайни адакай кьилди очерк кхьиз жеда. И тIвар адаз гьакI гьавайда ганвач. И тIвар ада муаллимвилин къанни вад йисан дурумлу зегьметдалди къазанмишна. Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник Сажидинан яшар фадлай пудкъадалай алатнава. Адак кьуьзуьвилин гьич са лишанни квач. Кьакьан буйдин, къумрал якIарин, яхун и итим (адаз куьк жедай мажал авач) кIвалахдин чагъинда ава. Ам гьерекатда ава. Адан гьерекатри, къекъуьнри, сатиради, юморди, хъуьруьнри, зарафатри, адан хесетри Сажидинав кьуьзуьвал агудзавач. Лезгистандин гьар са мярекатдин чархачи Сажидина тикрарзава:
«Жуван халкьдин векил хьунухь бахт я, бахт.
Шаирвилин жагъур ийиз кьакьан тахт,
Къекъвезва зун чириз гьар са улам, дуст! ……………………………………………….
Къекъуьгъ, зи дуст Сажидин, къекъуьгъ! Къекъвей кIвачиз цаз акьахда. Къуй вун къекъвезвай рекьера ваз мадни зурба агалкьунар хьурай! Амин!
Роман Исаев. «Самурдин сес» 2001 йис, 28 июль. Магьарамд хуьр

«Билбил» ажеб хъсан тIвар я. Билбил виридан рикI алай ашукь я. Адан вацихъ цIигел тушир кас бажагьат жеда. Зи мурад «Билбил» тIвар алай газетни сад вадан, ва я маса дестедин ваъ, вири лезги жемятдин руьгь хкаждайди хьун я. Рахух, билбил! Абдуселим Исмаилов. «Билбил» газет.
Дорогой Сажидин Саиджамалович! После приветствый и добрых пожеланий хочу сказать, что я терпеливо жду Вашего обешания. Кромет того, очен прошу напишите, что за история, связанные с Саядом, Сулейманом, Ханбалой и другими. Пожалуйста. А за тем, я думаю, что у Вас все в порядке. Вашей семье покой и уважение. Ваш Булач Гаджиев. 21. 1Х. 1990. г. Буйнакск.
Сажидин! Заз Ярагъ эфендидикай, КIири Бубадикай, Кьурагь Афисатакай, КьепIир Айисатакай Хуьрехуьруьз гъайи СтIал Саядакай ва маса масабурукай, гьич ничхирдин лув галукь тавур хьтин жавагьирар ава. Абурун копияр за вал ракъурда. Жез хьайитIа ишлемиша!
1991. 12. 1Х.
Исаев Шамсудин
Сажидинан 60 йисаз
Ваз хайи югъ мубаракрай,
ГъвечIи хуьруьн чIехи шаир.
Вири элдиз кIани шаир.
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.

ХьанватIани чIарар рехи,
На кIвалахар кьазва чIехи.
Герек туш ваз рахун векъи,
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.

Гьейран я зун ви чIаларал,
Мугьманриз ачух варарал.
Хайи йикъан шад суварал,
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.

Ви чIаларин чIехи луьтке,
Сирнавдаваз шад я уьлкве.
Юбилейдин сагълугъдай къе,
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.

Къизилгуьл я ви дидед тIвар,
Кагьалвал квач вак гьич са твар.
Машгьур ийиз чи хуьруьн тIвар,
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.

«Вун накь вучиз атаначир?»
Лугьуз вун чаз хьана загьир.
Сулеймана хьтин магьир,
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.

Цавук за гьик1 кутан гурар?
Шаирвилин авач гьунар.
Сагъ хьун патал ширин чанар,
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.

Ви чIаларин куьлуь, ири,
Лепейрин гьуьл тахьуй кьери.
Гьар юбилей тухуз дири,
Кхьихь гьар къуз цIийи шиир.
Ахмедова Нафисат, учительница. Ахмедоврин хизанда бажарагъ авай са кас мад ава. Амни Агъа СтIалрин школада муаллим ва Нафисат муаллимдин чIехи стха Насир я. Адан шиирар кIелзавайбуруз Лезги газетдай ва масанрай ван хьана ва хуш я.
ЗИ ДУСТ САЖИДИНАЗ
Пудкъадни цIуд сан юбилей,
Мубарак хьуй, Сажидин ваз.
Гьар са шиир вуна кхьей,
Лап еке савкьват жеда чаз.

Жуьреба жуьр мярекатрал,
Аквада вун мукьвал мукьвал.
Шад я зун, дуст, на лугьунал,
Гьар межлисдал кутугай чIал.

Гьар са кIвалах на кьур гъиле,
Намусдивди фида кьиле.
Лезгистанда гьар са кIвале,
Тикрар жезва ви тIвар, дуст, къе.

Неве тирди Сулеймканан
Гьисс авуна фадлай вуна.
Ви дережа жеда кьакьан,
Кутаз ава умуд чна.

Лув гузва къе ви манийри,
Вили цава лифери хьиз.
«ПIинихалум» эркин, хари,
Мугьман жезва чи кIвалериз.

Шаиррикай чи аямдин,
Халкьдиз хуш я, дуст Сажидин.
Лайихлу я лап вини кьилин,
ТIвар гуниз ваз шаирвилин.

Сажидин, вахъ авач шиир,
КIелай чIавуз таъсир тийир.
Инанмиш я ви дуст Насир,
Тирди вун чи халкьдин шаир.
Ахмедов Магьамеднасир, учитель.

СУЛЕЙМАН БУБА РИКIЕЛ АЛАЗ
Школада кIелдай чIавуз,
Ви ктаб гваз жедай ялгъуз.
Хуралай чир ийиз гьар къуз,
Ви жавагьирар, Сулейман.

Вуч гафар вахъ авай серес?
КIелунивай гудай гьевес.
Дерин гьуьл хьиз чIалан иес,
Бес туширни вун, Сулейман?

Авачиз ви гъиле къелем,
Акъудиз гаф сивяй мягькем,
ЧIалар авай вахъ лап уьткем,
Алцумиз тежер, Сулейман.

Вуна тариф авур билбил,
Чаз туькIуьрай газет «Билбил»,
Квел зи кьару хьанва кьве вил,
Вун рикIел алаз, Сулейман.

КIелиз къачуз кваз гьерекат,
Ви фондуник хьуй берекат.
Тешкил авур и мярекат,
Сажидин сагърай, Сулейман.

Ви шикилдал алаз кьве вил,
КIел авуна таза «Билбил».
Рамазана адакни гъил,
Кутада, буба Сулейман.

Гьар кьуд патай кIватIиз стIал,
Девлетлу хьуй фондунин кIвал.
Лезгияр, куь паяр гьалал,
Ракъура рикIеллаз Сулейман.
5. Х11. 1993. Рамазан Межидов.  Магьарамдхуьр, Ярагъ къазмаяр. 
ЭВЕР ГУН
Гьуьрметлу Сажидин Саидгьасанов! Квез «Садвал» тIвар алай Лезги Гьерекатдин тешкиллувилин съезддиз эверзава. Съезд 1990 йисан июлдин вацран 14 лагьай юкъуз сятдин 10 даз башламишда. Тешкиллувилин комитет.

РИЗАБАЛАДИН ЗАРАФАТДИН МАНИЯР
Партал кьадайди алукIунни, кьан тийидайди алукIун, гьелбетда, са гафар туш…. Лугьуз жеда, Суьгьбет ихтилатдин, макъаладин, шиирдин эсердин метлеб режиссерди музыкадин куьмекдалди генани ачухар хъийизва, яб акалдайдан рикIе арадал атай гьиссер мягькемарзава……Асеф Мегьманан «Кефчибег», «Парикмахердин мани». «Чан къари», Жамидинан «Шурва», «Зун итим я», Сажидинан «КIанда кIанда, вун яр», «Темпелдин хиялар». «Вун накь вучиз атаначир?» манияр чпиз яргъал уьмуьр ганвайбурукай гьисабиз жеда…. . Ризабала Агъабалаеван бажарагъдин мад са тереф чIалар кхьинин, гьаваяр туькIуьрунин агалкьунарни ачух я. Ингье, Шагь Эмир Мурадован «Чай», Сажидинан «Лезги мани». Гьамзет Гьамзатов. Лезги газет. 2000 йисан 31 август.
                                                 =Сулейманан геле аваз=
САЖИДИН
Сажидин Саидгьасанов 1933 йисан 2 майдиз Агъа СтIалдал дидедиз хьана. Ам шаир хьиз, са шумуд пешедин устадни тирди виридаз малум я…. . Чна адавай и пешейрикай рикI алайди гьим я лагьайла, гьамиша хас тир къайдада зарафат авунивди, ада ихьтин жаваб гана:» Къакъра шумуд мука ягъайтIани, какаяр за шаирвилин мука хазва». Ам шаир, муаллим, корреспондентхьиз, аялрин, жегьилрин, яшлубурун кIеви дуст хьиз, Кьасумхуьрел тешкилнавай «Куьредин ярар» арадал гъанвайбурукай сад я… «Куьредин ярар» 1991 йис. апрель. 4 нумра.
ЭДЕБИЯТДИН КИМЕЛ
Сажидин. И тIвар «Вун накь вучиз атаначир?» шиир мани арадал атайдалай гуьгъуьниз машгьур хьана. Эдебиятда, медениятда, журналистикада цIийи шиирралди манийралди ада чи шад авуниз вичин яратмишунар бахшна. Ам «Вун накь вучиз атаначир?», «КIватIи КIватIаш», «Аламатар» ктабрин ва са шумуд кIватIалдик пай квайбурукай сад я. Сажидинан яратмишунриз халкьдин сивин яратмишунриз мукьвавал, хъуьтуьл зарафат, хци айгьам хас я. Сатирадин манийрилай лирикадин манийрал элячIнавай эхиримжи йисара, ада лезги мани вилик тухуник вичин пайни кутазва. Адан чIалариз кхьенвай цIудралди манияр межлисрал, мехъеррал тамамарзава, радиодай гузва. И йикъара кIелдайбурал Сажидинан шииррин цIийи кIватIал «Зуьрнедин ван алаз» агакьна. Ам «Ихрек» тIвар алай фермервилин майишатдин сагьиб Мегьтиев Магьмудан къаюмвилик кваз Избербашдин 6 нумрадин типографияди 500 экземпляр акъуднава. Халкьдин тIал алай месэлайриз бахшнавай кIелдайбуру фадлай хъсан яз кьабулнавай гражданвилин, сатирадин эсеррихъ галаз санал, и ктабда эхиримжи йисара кхьенвай хейлин лирикадин шииррини манийри еке чка кьунва. А Камилов. «Халкьдин гаф»1997. 28. УI.
ШИИРАТДАЛ АШУКЬ КАС
Сажидин чаз муаллим язни чида, шаирни. Адан къелемдикай хкатай шииррикай манияр, мисалрикай «риваятар», гъвечIи рассказрикай чIехи повестар, сегьнеламишнавай эсеррикай драмаяр жезвайди аквазва. . Ам вичин яратмишунрин къайгъуда ава. Ада чап ийиз акъудзавай гьар са макъалади, гьар са эдебиятдин чини чак шадвилин гьисс кутазва. Са гафуналди Сажидин акъвазун течир, гьамиша гьерекатда авай кас я. Чна чи «Халкьдин гаф» газетдин 70 йисан мярекатдин вилик, чи газетдин куьмекдалди, шииратдин вилаятдиз сифте камар къачур чи ватанэгьли, ДР дин культурадин лайихлу къуллугъчи, 25 йисалай виниз тарсар гана, халкь дин образованиедин отличник, чи мухбир Сажидинан эхиримжи шииррикай са шумуд куь фикирдиз гъизва. 2001 йисан 16 июнь РЕДКОЛЛЕГИЯ
ЭХИР ГЬАХЪ Я ЖУВАН КIВАЛ
Сажидинан тIвар кьурла, лезгийрин чIехи шаир, ХХ виш йисан Гомер СтIал Сулейман вилерикай карагда. Са анжах устаддин хуьруьнви я лугьуз ваъ, гьакIни вич чIехи алакьунар авай шаир я лугьуз. Адан шииррихъни СтIал Сулейманан шииррихъ хьиз, деринвал, маналувал, къиметлувал ава. РикIин сидкьидай лугьуз жеда хьи, Сажидина чи чIехи устаддин рехъ кьегьелвилелди давамарзава. Адан теснифар халисан жавагьирар я. Авайвал лагьайтIа, Сажидинан тIвар, адан машгьур «Вун накь вучиз атаначир?» ктаб арадал атайдалай гуьгъуьниз сейли хьана. Гуьгъуьнлай басмадай акъатай «КIватIи КIватIаш», »Аламатар» ктабри ва маса кIватIалри Сажидин неики лезгийриз, гьакIни вири Дагъустандин халкьариз чирна. Сажидинан шиирриз хъуьтуьл зарафат, хци айгьам хас я. И мукьвара «Самур» газетдин редакциядиз атай шаирди вичин яратмишунрикай, цIийи эсеррикай, вич СтIал Сулейманан фондунин председатель яз кьилиз акъудзавай крарикай ихтилатна, гьакIни чи газетдин гьакъиндай рикIиз хуш гафар лагьана. Агъадихъ чна кIелзавайбурув шаирдин са шумуд шиир агакьарзава. С. Керимова, М. Меликмамедов 25. 11. 1999. «Самур» газет. Баку шегьер.
САДЫ ОТЦА И СТИХИ СЫНА
Дети, которые всегда окружают Сажидина Саидгасанова привыкли видет его улыбку. Это очень близкий и понятный ребятам учитель: Он хорошо помнит себя мальчишкой. Помнит Сажидин как мечтал стать шофером. Помнит, как тайком забрался в первую появившуюся на селе полуторку, и как умчала она его, босого, полураздетого в гремяшем кузове за километра от села. Досталось тогда ему дома Ну, что ж, поделаешь! Сажидин и ребят учит отвечать за свои поступки. Даже в подготовительных классах знают его веселые и добрые стихи « Может, это мышь?»
Сажидин
МОЖЕТ, ЭТО МЫШЬ?
Мама говорит: Конфеты
исчезают каждый раз,
не пойму я кто это,
хоть подальше прячь от глаз.

Не возьмет конфеты без спроса
Черноглазый наш малыш ,
Папа говорит, это просто,
их тоскает мышь.

Отлучилась мать из дома,
Все в квартире кувырком;
вот муку посыпал кто то
Масло разлилось кругом.

Кто же это все наделал?
спросит мама, наш малышь?
Папа отвечает смело:
А быть может, это мышь?

Сын полез под стол прозорно,
Он чуть что и марш в кусты,
И, как мышь, молчит упорно.
Чтобы не было беды.

Головой мать качает:
Смелая какая мышь…
А отец ей отвечает:
Да за ней не углядишь,

Сколько тут теперь уборки?
развела руками мать,
Мышь в своей смееся норке,
что мы можем ей сказать?

Сын обиделся на это,
Разве мышь смелее его:
Это я поел конфеты,
Признаваться нелегко,

И муку рассыпал тоже,
Масло тоже я пролил.
Значит мы узнали все же,
Кто все это натворил,

Мать отцу сказала, что же,
Ты же говорил, что мышь?
Отвечал отец: Но все же
Честным вырастит малыш
Этот сад вырастил отец Сажидина Саиджамал. Деревья, посаженные им остались – а отца нет в живых Самовольное путеществие в грузовике не самое большое огорчение, которое Сажидин ему доставил. Отец хотел, чтоб сын был мелиоратором, как он сам. Но Сажидин пошел своим путем. Отец наизусть знал многих стихов знаменитого своего земляка Сулеймана Стальского. Когда узнал, что и Сажидин взялся сочинять стихов, горячился отец: «Сулейман это Сулейман, а ты кто такой чтобы сочинять стихов просто Сажидин! Поэт должен быть мудрецем, чтобы учить народа». Тогда Сажидин ушел из дома, то есть, он пошел тропой Сулеймана. В далекой Туркмении строил Каракумский канал. В городе Мары поступился в училищ механизации – эксковаторщиком. Учился у людей, у жизни. Нет, напрасно беспокоился отец: нелегкий хлеб достался его сыну. И вот, теперь деревья отца слышит: поет песни и знают люди стихи Сажидина. Всегда упорен был Сажидин. Из Туркмении вернулся в Ашага Стал, как и хотел, и шофером, и механизатором широкого профиля. и поэтом. Потом сельскохозяйственный техникум окончил. Опять мало показалось. В 36 лет получил университетский диплом. В те годы в семье Саидгасановых было два студента: отец и сын. У Сажидина пятеро детей. И он рад что два старших сына выбрали дорогу деда: бубут украшать земли садами, делать ее плодородной. Дети в школе, дети в доме…дети…неисчерпаемый источник мыслей и тем…Разве не они подсказали ему добрую сказку о том, как трудолюбивый, румяный колобок спас забытого нерадивый Мурадом ягненок? (Отрывки из телесценарии журналиста Мелентьева)
КЕФЕР АВА РЫЧАЛА
Сажидин 1933 йисуз С. Стальский райондин Агъа СтIалдал Саидгьасанов Саиджамалан хизана дидедиз хьна. Лезги шииратдин кимел ам «Вун накь вучиз атаначир?» шиир гваз атана. Сажидинан къелемдикай «Вун накь вучиз атаначир?», «КIватIи КIватIаш», «Аламатар», «Зуьрнедин ван алаз» шииррин кIватIалар, «НуькI хала» пьеса, риваятарни рассказар, макъалаяр хкатна. Алай вахтунда «Ашукь Уьзден ярагъви» тIвар алаз повесть чапдай акъудиз вуганва. Ам цIудралди манийрин авторни я. Дагъустандин государстводин В. И. Ленинан тIварунихъ галай университетдин филфак акьалтIарнавай Сажидин Саиджамаловича хайи хуьруьн юкьван школада тарсар гуз 25 йисалай артух я. Ам Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник, ДАССР дин халкьдин образованиедин отличник, ДАССР дин Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин Грамотадин сагьиб, СтIал Сулейманан мергьематдин фондунин председатель, Лезгистанда кьиле фейи вири мярекатрин иштиракчини я.
«Риваят я, дагъ я са,
Течирбуруз – ягъв я са.
Гьакъикъатда чIаларин,
Дуьзмишнавай багъ я са. » Лезги газетдин дуствилин шарж.
САЖИДИН
. Куьре. Риваятри лугьузвайвал, и гафунин диб зербайджан Республикадай физвай, къадим девирра Кура Куьре вацIун патарив яшамиш хьайи лезгийрин несилар, алай вахтунда яшамиш жезвай Кьурагь, Кьасумхуьруьн, Магьарамдхуьруьруьн ва са кьадар Хив районрин лезги хуьрер акатзавай вилаятриз лугьузва. И вилаят сифте Къазикъумухрин Куьре ханлух хьана. Урус пачагьдин девирда Куьре округ хьана. Куьедин гуьзел маканрикай, баркаллу рухвайрикай шииррин цикл чна куь фикирдиз гъизва. Лезги Газет 1999 йис, 28 январь. Мерд Али.
САЖИДИНАЗ
«Халкьдиз хуш я ви гьар са цIар,
ТIвар авач вахъ «халкьдин шаир».
Белки, вазни лагьана жал,
«Вун накь вучиз атаначир?» Шихзада Юсуфов. « Къе гьи югъ я?» ктабдай. 1998 йис.
ДЕВИРДИН ИКЬРАБ
Гьар са девирдихъ вичин шаир жеда. Шаирар гзаф хьуникай хийирдилай гъейри зиян авач. Амма абурухъ гьардахъ вичин сес, вичин хатI хьун лазим я Гьеле чи жегьил вахтунда чаз Сажидин ва адан яратмишунрин сифте камар малум тир. Гьамиша чина шад хъвер авай ам, гьина ва мус гьалтайтIани хъсан ихтилатчи, хайи халкьдин къадим тарихдал рикI алай кас яз чир жеда. Адан са акьван фад фад акъат тийизвай ктабри шагьидвалзавайвал, вичин гьар са эсер халкьдин арадиз акъудунал мукъаятвалзавайди чир жезва. Гьа са вахтунда, Сажидинан чапдай акъатай шииррин са шумуд кIватIал, са бязибурун хьиз, ктабханайрин кьуларал къаткана аквадач.
Сажидин – заз кIани шаиррикай сад я. Инихъ гьакIан са танишвал ваъ, адан гьар са цIийи эсерди чак са гьихьтин ятIани гьевеслувал, къалабулух кутазва. И кардин сир чирун четин туш. ЦIийиз чапдай акъатай, гьам газетдай, гьамни журналдай, шиир, на лугьуди, ам вуна адаз гайи тапшуругъ тир. РикIяй фейи хиялар хьтин Сажидинан са бязи затIари, кIелзавайдав, радиодиз яб гайидав, гьа жуван шейинал хьиз шадвал ийиз тазва. Кьуру гафар тахьун патал, завай куь рик1ел ада теснифай « Вун накь вучиз атаначир?», «Темпелдин хиялар», «Пагь бабай» ва масабур хкиз жеда. Белки лугьуда, абур хатадай дуьзмиш хьайи затIар я лагьана. Абур хьтин шиирар маса шаиррихъни авачиз туш, амма Сажидинак гьамиша къекъведай, хьайидал рази тежедай са хесет ква. Ам яратмишунрин жигъирра, цIийи цIийи гьиссерихъ гелкъвезва. Зи рикIел са ихьтин дуьшуьш хквезва. Райондиз атайла, ам районодин методкабинетдиз атана, чал кьил чIугун тавуна хъфин мумкин тушир. Са сеферда адаз Азимов Азиз муаллимди «РикI куда зи» лагьана шиир туькIуьрун заказ гана. Ада чахъ яб акална ва алакьайтIа, тIалабун кьилиз акъудда лагьана. Пакад юкъуз, ам сивик хъвер кваз чи кабинетдиз гьахьна. Ада хъуьчIуькай хкудна кIелай шиирди, ам низ талукьарнавайди ятIа – адахъ элкъвена кIелна. Чун гъавурда авайтIани, талукь кас вичин сивяй накь дустариз акъатай гафуникай чIал хьайила, муьгьтел хьана амукьнай. Ингье гьа шиирдай кьве бейт.
«Валлагь, дустар, хьухь зи чIалахъ,
ТIуьн хъун авун туш пис кIвалах.
МутIлакьбур гвай чIавуз къвалахъ,
Эхиз тежез рикI кузва зи.

Пара хьанва хъвадай дустар,
Гьардахъ ава вичиз хас тIвар.
Жув хьана пул гудай устIар,
Эхиз тежез рикI кузва зи. »
Сажидинан сивяй акъатай шиир композитор Халил Халилован гъиле гьатайла, лувар квай мани жезва. Ам радиодай тамамардай гьар сеферда, зи рикIел интересный дуьшуьш хквезва. Къачун чна и пулар дегишарзавай йикъара газетдиз акъатай « Пулар вара зара хьана» шиир:
«ЯхцIурни цIуд, вишен чарар,
КIватIиз рехи хьана чIарар,
Валлагь гуьнуькъара хьана.
Чан аламаз кьейибурун,
Пулар вара зара хьана. »
Шаир вичин девирдин сятинин икьраб хьана кIанда. Адан рикIи инсанрин, вичин ватанэгьлийрин рикIи хьиз кIвалахун лазим я. Белки Сажидинан гьар са шиир: «Лезгистан», «Куьредин ярар», «Каинат», «Элмира», «Зун – булах я» ва пара кьадар масабур гьа ихьтин себебар аваз халкьдин арада гьам шиирар, гьамни манияр яз машгьур ятIа? Сажидин чаз аялрин шаирни яз чида. Адан эсерриз зарафат хас я. Эгер абурук зарафатдин мукьнатIус квачиртIа, аялриз кIанриз четин тир. Тамаш садра, инсаният дуьньядал акъатайдалай инихъ чахъ дидейри чпин балайиз туькIуьрнавай вишералди лай лаяр ава. Сажидинахъ алава яз, «Лай лайрин таж» тIвар алай, акьалтIай хъсан, неинки са гъвечIибурун рикI алаз кIелдай ктабдин кIватIал ава. КIус тике «Кард» журналриз акъатнатIани чи вири аялриз ва абурун дидейриз кIани ва хуш нагъмаяр шаирдин архивда баят хьанва. Чи Сулейман Стальский районодин методкабинетдин къуллугъчийрин тIалабунал туькIуьриз тур «Шехьмир, чан Зарина» хьтин, са кьадар эсерар къачуна, школайрин гъвечIи аялар авай идарайра, ясли бахчайра чи бицIекриз чирун патал. махсус кIватIал акъуднайтIа гьихьтин афериндин кIвалах жезвай? Чахъ Сажидин хьтин маса бажарагълу аялрин шаиррин шиирарни аваз са бязи ясли бахчайра, школайрин манийрин тарсара, жуван дидедин чIалалди ишлемишдай ктаб жедай. Тагьиров Керим райком союздин председатель.
УЬМУЬРДАЛ КЬАРУ КАС
Эгер чун са багъдиз фейитIа, анай виридалайни бегенмиш хьайи емиш неда. Адан верц1и дад акурла, чна багъманчидивай ихьтин емишар алай маса тара и багъда мад аватIа, хабар кьада. Гьелбетда, сад хьтин дад авай емишар битмиш жедай тарар хьиз, сад хьтин бажарагъ авай шаирарни чал гьалтиз хьанайтIа, гьикьван хъсан жедай? И ихтилат авур юлдаш агъастIалви тир. СтIал Сулейман багъишай хуьр гафарин устадаралди кесиб жеч, фагьумна за. Зун ягъалмиш туш. И хуьруь чи Лезгистандиз, чеб СтIал Сулейманан дережадиз акъатнавайбур туштIани, СтIал Саяд, Балакъардаш Султанов, Мусаиб Стальский хьтин виридаз машгьур шаирар бахшнаватIа, а берекатлу шаирринбагъди, цIийи къелемар тир алим, шаир Магьамед Гъалиб Садыки, Сажидин, Рамазан ва адан хва Фейзудин Негъиевар, Лидия Стальская шаирарни арадал атанва. Им аламатдин кар туш. Тар экъеч1ай чкадилай цIийи къелемар экъечI хъийида. Заз инал квехъ галаз санал шадвал авун патал шаир муаллим Сажидинан яратмишунрал ва тербиячивилел акъвазиз кIанзава. Адан яратмишунрикай, неинки са адан, рикIивай ахтармишна, хъсандиз аферин лагьана, ягъалмиш жезвай чкадилай дуьз рекье тун къаст авур критикар чахъ тIимил ава. Яратмишзава гзафбуру, амма абурун яратмишунрикай рахадайбур ерли авач. Сажидинахъ гьеле таниш жедалди, зун Ризабала Агъабалаева тамамарзавай «Вун накь вучиз атаначир?», «Темпелдин хиялар» манийрихъ яб акалай за, гьамиша а манийрин гафарин автор акун ва адахъ галаз таниш хьун тIалабнай. Ингье, зун чи Шими хуьруьн юкьван школадин директор яз, са сеферда Махачкаладай тарсара ишлемишдай лазим затIар гваз хквезвай рекье дуьшуьш хьана. Адаз вичин лап хъсан шиирар вири хуралай чидай. Куьз лагьайтIа, ада вичизни абур лугьун, яб гузвайбурузни бегенмиш тирвиляй я. Амма, куьз чаз адан шиирар бегенмиш ятIа, кьил акъудиз бажарагълу шаир Ибрагьим Гьуьсейнова, сифте яз, са шумуд шаирдин кIватIал тир «Чешме» ктабда, Сажидинан шиирриз чи хайи халкьдин мецин яратмишунриз мукьва хьунилай гьисабнава. Белки я жеди. Амма мецин яратмишунрикай менфят чи вири яратмишунардай устадри къачузва. Сажидинахъ алава яз, заз чизвайвал, са гьихьтин ятIани хура цIай ава. Ам вич – шад кас я. Гьинал, мус кIандатIани тIалаба. Шиирар лугьуникай ада ваъ ийидач. Ам вич вичин шиирри кефли ийизва. Адалай къецелай, чун адан яратмишунрихъ кIелна, манийрихъ яб акална
Зумрият Джабраилова
Сородич Сулеймана
Сажидину Саидгасанову
Ты сорок девушек воспел
И каждой посвятил ты бейты,
Как бы соткал ты из стихов
Ковер, невиданный на свете.

Повторов, штампов нет в стихах,
И каждая строка – свеченье.
Свой аромат у каждой есть,
И в каждой блещет вдохновенье.

Ты тех красавиц сорок уст
Изобразил без красок лишних.
И одеваешь ярко их,
Но соблюдая все приличья.

То облачаешь их ты в шелк,
То в свадебные одеянья.
И на высоких каблуках
Они идут походкой ланьей.

Не Сулейман – его земляк,
Ты, может быть, его сородичь?
Ты славный мастер, Сажидин,
Чей дар поэта благороден.

У Сулеймана взял ты свет
И мудрости его учился.
И если б жив был Мусаиб,
У вас свой круг друзей сложился б.

Мне нравятся твои стихи,
Да будет долог век их ясный!
Гора стихов твоих пускай
Сияет, как Шалбуз прекрасный!

СТIАЛ СУЛЕЙМАН ТУШТIАНИ
Сажидин, на яхцIур шиир,
Багъишнава яхцIур рушаз.
Теснифнава пара магьир,
Зар халичаяр хьиз рашаз.

Тикрарзавач са гаф кьведра,
Гьардаз вичин шикил ава.
Гьар садаз са жуьре атир,
Гьар садахъ са гуьгьуьл ава.

ЯхцIур пIузарриз яхцIур ранг,
Язава на кагьул тушиз.
Садбурал на зардин перем,
АлукIзава, лагь на вучиз?

Гьар са рушан кьилел вуна,
АлукIзава къир валаяр.
ЗакIалда юкь, яргъи кифер,
АлукIзава тик дабанар.

Чи Сулейман туштIани вун,
Са хуьруьнви я вун инсан.
Гьар са шиир, на Сажидин,
Теснифзава пара хъсан.

Пай ава ваз Сулейманан,
Зигьиндикай квачир нукьсан.
Мусаибни амайтIа чи,
Арха жедай чаз лап хъсан.

Заз бегенмиш я ви чIалар,
Мадни гьяркьуь хьуй куь лувар.
Вун акъудиз дагъдин кукIвал,
Зумрията туькIуьрна чIал.

Света Шабанова
ШАИР САЖИДИНАЗ
Куьн гьар са затI кIелай инсан,
Жегьил жеда са цIуд йисан.
Шииратдин чирагъ масан,
Экуь хьуй, шаир Сажидин.

Гьар са шиир – са жавагьир,
Чи бицIекриз лап багьа тир,
РикIе авай илгьам атир,
Экуь хьуй, шаир Сажидин.

ЧIехи стха, ваз чухсагъул,
На бицIекриз гузва акьул.
Лезги халкьди ганвай абур,
Экуь хьуй, шаир Сажидин. ЦIийи хуьруьн аялрин кIвалин заведиш.

ШАИР САЖИДИН
Вич бедендиз ятIан яхун,
Сивик жеда ширин рахун.
Бахтлу уьмуьр Аллагьди гун,
Мурад я, шаир Сажидин.

Шаирвилиз пара хъсан,
Хабар тир диндикай инсан,
Гьич са кардик квачир нукьсан,
Устад я, шаир Сажидин.

Чина авай берекат нур,
Вирибуруз я вун машгьр.
Къелемдикай хьунухъал тур,
Лап шад я, шаир Сажидин.

Межлисар акъудиз кьилиз,
Физ гьазур я хуьруьз, кIвализ,
Ви кIвалахар чIалар кIелиз,
Гад я, шаир Сажидин.

Шаир Сажидин муаллим,
Вун СтIалрин язва алим.
Мягькемдиз яхъ вав гвай илим,
Дад я, шаир Сажидин.
Соня Ибрамхалилова, шаир, АгъастIал къазмайрин юкьван школадин учительница.
ЧIАЛАРИН УСТАД САЖИДИН
Къелем я ви алмас хци,
Ширинвал гва а ви мецив,
Ийидай межлисар цицIи,
ЧIаларин устад Сажидин.

Гаф авач ваз, я арифдар,
Бажарагълу я пешекар.
Машгьур ийзвай чи халкьар,
ЧIаларин устад Сажидин.

Гьар садакай кьадай хабар,
Гафни кIвалах тир барамбар,
Гвай гафарин чIехи гьамбар,
ЧIаларин устад Сажидин.

Пуд СтIалар са жергеда,
Машгьурбур я кьуд уьлкведа.
Авай шаиррин жергеда,
ЧIаларин устад Сажидин.
Зумрият Жабраилова, шаир. Герейханован совхоз.
        70 йисан юбилейдин вилик пара кьадар дустарилай тебрикдин телеграммаяр, открыткаяр вахчуна. Чна абурукай са тIимилбур куьн фикирдиз гъизва: «Смоленск 19 / 1 73 9 / 04 0843 =
Люкс селение Касумкен Дагестан Сулейман Стальский район. Редакция газеты «Кюринские вести», поэту Сажидину =
С днем рождения тебя дорогой, талантливый поэт, смелый продолжатель гражданских традиций великих поэтов Кюре Мелика, Етим Эмина и Сулеймана Стальского. Братья писатели мне сообщили о дне твоего юбилея и пригласили. Приеду с удовольствием! Тебе доброго здоровья и дальнейших успехов в творчестве, мои наилучшие пожелания, счастья твоей дорогой семье, всем ближним = Казиев Искендер Аликберович, Смоленск. Писательская организация. 9 апреля 2003 года. »
СтIал Сажидиназ «Вун, чан стха, Аллагьди, нагагь ам авайди ятIа, хуьрай, Ада ваз къуватар ва сабурвилер гурай». Агъаев. 11. 05. 2001. ( «С. Стальский» ктабдилай.
СУЛТАН КЪУРУШВИ
70 йисан юбилейдиз.
САЖИДИНАЗ
Ви нагъмайри шумудни зур,
Авуна зи беден юзур.
Юмор кхьиз даим гьазур,
Мерд кас я вун, дуст Сажидин.

Ахварайни хьана акваз,
КIан хьана заз вавди рахаз.
Сулейманан пай ганва ваз,
Авач инихъ шак, Сажидин. .

Гележегда алаз ифин,
КIанда заз вун мад вилик фин.
Маса рекьиз, ша, чун тефин.
Ша, физвайвал фин, Сажидин.

Къе вун нур я гьар лезгидин.
Гуьгьуьл хакажзавай элдин.
Чан сагъ хьурай къе ви ярдин,
Къуллугъзавай, ваз Сажидин.

Мадни гьакьван яшар хьана,
Гъил кIвач сагъ яз, кIвачел хьана.
КIани яр ви къвалал хьана,
Акурай вун чаз, Сажидин.

Ви таяриз вун стха я,
Ви балайриз вун буба я.
Чаз лезгийриз вун багьа я,
Вун сагъ хьурай, чи Сажидин.

Алай тIварни я арабрин
Мефт сагъ хьурай ви кIарабрин. .
ЧIалар авай кас камалрин,
Аллагьди хуьй, вун Сажидин.

Сагъвиливди чан хуьх масан.
Неъ, алукIа, хуьха хизан.
Гьар са кIвалах хьуй ви хъсан,
Яшайишда мад, Сажидин.

Масадбурал вил эцигнач,
Чарадандал гъил эцигнач,
Четинвилиз гьич килигнач
Кар тамамдада, на Сажидин.

Ви зегьметар квахьдайди туш.
Вун садрани тахьуй нахуш.
Гьар са югъ ваз хьурай лап хуш.
Вун Аллагьди хуьй, Сажидин.

ХьанатIан вахъ дустни душман,
Садрани вун хьанач пашман.
Гана гьардаз вичин дарман.
Акьул, камал, на Сажидин.

Къеннин йикъал чидачи чаз,
Къе зун Султан мугьман я ваз,
Чун гьамиша хьурай акваз,
Шад жедайвал чун, Сажидин.
Ассаламалейкум, СтIал Сажидин!  Квез, куь хизандиз, Сулейманан ватанэгьлийриз вирибуруз Кьурагь дагъларай Ашар Буба Агьмедован патай ялавлу, муьгьуьббатлу саламар! Саламрилай гуьгъуьниз, Сажидин стха, ваз Россиядин писателрин Союздин членвилиз хкягъун мубаракрай! Вахъ чандин сагъвал, хизандин муьгьуьббат, бахт, берекат кими тахьуй, вун хизандин кьилел саламат хьуй!
Гила, дуст касс, за валди зи ктабар ракъурзава. Абурай вуна проза: «Муьгьуьббатдин ялав», «Виридан мехъер», «КIвал квахьай Сефи», «Баят фу» ва масабур кIела, ахпа ваз абур гьикI аквазватIа, са макъала кхьин кIанзава. Авачир тарифар заз кIандайди туш, амма гьакъикъат кIан я. Кхьинардайбур пара ава, анжах зи нефсиниз ви хатI, ви фикир хъсан яз аквазва. КIан ятIа михьиз шииррикайни кваз, поэмаярни кутуна, эхир Ки, зи яратмишунрикай ви къимет, ви фикир, ви гьахълу гаф! Ашарин хуьр, Кьурагь район. 10 май, 2006 йис.
Буба Агьмедов
Яргъа жеч чун абурдивай, иншаллагь!
СтIал Сажидиназ
«Зи Сулейман» лугьуз вуна дамахдив,
Къвалав татаз, ийиз вуна гьараяр;
Сулеймана гатачни вун чумахъдив,
Яргъазна чун, къайила чи араяр?

Сулейманан багъдин цуькни са вун туш,
Цуьквер адахъ ава хьи хейлин самбар.
Бинелу тар бегьер гъуниз нахуш тир,
Лугьумир на ахьтин гафар чаз хкIар.

Расулани «Зи Дагъустан» лагьайвал,
ВунанигьакI «Зи Сулейман» лугьуз хьай.
ТуькIуьрна квез чими утагъ, къулайвал,
Кесиб юхсул амукьна чун атIай пай.

Завай жедач са жуьрени куьн айиб,
Руьгь девлетдин гьиссер хьайла гужлу куь.
Дагъустандин, Сулейманан жез сагьиб,
Къалуриз хьай куь муьгьуьббпт, рехъ эку.

Эхь, гьар сада лугьуда «Зи Сулейман»,
Гьахълу я ам вичиз Ватан багьа тир.
Эхь, Сулейман буба я чи виридан,
Эдебдизни гьуьндуьрвилиз буба тир.

Расулазни Дагъустан гьакI кIан хьунай,
Дагъустандиз багъиш авур чIалари;
Сулейманни вав гваз гьакI масан хьунай,
Акъваз тийиз кап яда чи гъилери.

Чухсагъул квез, Сулейман вав акI гувай,
«Зи Дагъустан» лугьунизни маншаллагь!
Аферин квез, камалвилиз къимет гай,
Яргъа жеч чун абурувай, иншаллагь!

Ашар Буба рази хьай вал гьакьван дуьз,
Гъилевай лаш тIурар алаз такурай.
«Зи Сулейман» акъат авур газетдиз,
Чи гъиле мусс хьурай, кьазвач хьи кьарай! 1 октябрь 2005 йис.
Буба Агьмедов
А чIехи тIвар я хьи ваз хас!
СтIал Сажидиназ бахшзава
Сулейманан илгьамдикай,
Пай къачувиз викIегь хьай касс.
Кьилин кIарцIел кIвач агакьай,

А чIехи тIвар я хьи ваз хас!
Россиядин писателрин
Членвиле авур кьабул,
Гьар са рекьяй вилик финин,
Тестикь тирла, чIугуна къул.

Фад кутуна кIанзавай цан,
Лежбер тахсир тушиз ерли.
Геж култунал гьатнава ван,
Цазвай тум тир вични михьи.

«Вун накь вучиз атаначир?»
Къе атунихъ вуч хьуй себеб?
Сажидин, ви гунагь квачир,
Келимайрихъ ава метлеб.

Теснифар ви квай чпик кьел,
Халкьдин агьвал хкаж ийиз.
Намус, гъейрат хуьнин рекьел,
Кам къачуниз эвер ийиз.

Ваз чIехи тIвар мубарак хьуй,
Ярар дустар хьайи чеб шад.
Къелем хци, къуьруь тахьуй,
Арш гьуьндуьрда хьуй тIеам, дад!

Ашар Буба фад уях хьай,
Эдебият никIе цан цаз.
Бегьер кIватIдай мумкин дагай,
Пехилвили авур яргъаз. 10 май 2005 йис.
ШАИР САЖИДИНАН ЯРАТМИШУНРИЗ ГАНВАЙ КЪИМЕТАР

Адан дережа
Сажидинан хейлин ширар халкьдин яратмишунрин дережадиз хкаж хьанва,
Папакайни жен тIапIахъан,
Жуван кIвале-жув тамада!
Япара-жен зуьрнедин ван,
Жедайвал даим тIамада !
(Темпелдин хиялар)
Шаирдин «Вун накь вучиз атаначир?» шиирни—вични фадлай халкьдин гегьенш къатара чкIанва:
Вири-къуват ахъайна за,
Садакьа хьиз-, мал пайна за,
Элкъуьрдачир валайни за,
Вун накь вучиз атаначир?
Вилаятда машгьур и шиир гьи пачагьлугъда арадал атанваа? Гьи йисара арадал атанва? Темпелвал ва шкьакьвал жемятдин гьи къатариз хас хьана? Шаирдин гьарай вуч паталди я? Гележегди адаз вучиз къурху гузва? Жемятар адан гъавурда акьуна- ни? ТахьайтIа, жемятди шаирди вичи вич зарафатдиз вегьенваз гьисабзавани ? Суалар гзаф! Амма 1970-йисара кхьей шиирдиз жаваб пачагьлугъдин яшайишдин 1990-йисари гана. Шаир шаир яз амукьна, ада вичин гьахъ 1990-йисарани давамарзава. «Виликан фурс гумач хьи, дуст!» тIвар алай шиир кхьена:
Ях фидайдаз тагуз салам,
Яргъа шивдвй кьадай ви лам.
Дерин вац1а квахьна улам,
Виликан фурс гумач хьи, дуст?
Дагъустандин гъейри халкьарин литературрилай тафаватлу яз, лезги поэзиядин хейлин лайихлу векилар (белки, им тIебии карни я жеди) я виликан СССР-дин писателрин Союздин, я гуьгъуьнин Россиядин Федерациядин писателрин Союздин членар туш. Ихьтин лайихлу шаиррикай сад агъастIалви Сажидин Саидгьасанов я, агъастIалвини ваъ, Агъа СтIалдаллай Сажидин– тIварцIин сагьибди вичи и агьвалат кьетIендиз къейдзава:
«СтIалдаллай Сажидиназ кардикай мах хьана хьи,»-кхьизва ада «Ялтахан эхир» шиирда, Шиирдин тIвар, фикир це куьне. «Ялтахан эхир» я, «Ялтахдин эхир» туш. Гьам «ялтахан», гьам «СтIалдаллай» (Сулейманни «СтIал Сулейман» тир, «Агъа СтIал Сулейман» тушир) гафарихъ. гафарин тайин-кIалубрихъ чпин мана ава. СтIалдаллай агьалияр стIалвияр хьайила, сад стIалви тахьана, СтIалдал алайди яз амукьзава?
Вучиз «ялтах» гаф талукьвилин падежда «ялтахдин»тахьана, «ялтахан» я? Шиирда чкIанвай руьгьди вич тек са атIа хуьруьнви яз аннамишзавач, «ялтах» гафуни неинки шаирдин лирический игитдин къилихдин лишан, гьакI хсуси тIвар хьанва (талукьвилин падежда хсуси тIварцIин кIалубда ава), ам гъейри ялтахрилай тафатлу яз, бинедилай ялтах я, адан руьгь, беден, тIварни кваз ялтахламиш хьанва,
Сажидинан шиирри бязи алай аямдин гъейри шаиррин шиирри арадал тегъизвай веревирдер гьасилзава, Етим Эминан шиирри хьиз, СтIал Сулейманан шиирри хьиз. Лугьун хьи, са хуьре са булах ава, А булахдал вичин тайин тIвар ала, Дуьшуьш хьана булахдал са вакъиа кьиле физва, са пIир, са шейх илифзава, булахдални вакъиадин, пIирен, шейхдинн тIвар алкьалтзава. «Зак квайди са кесибвилин нукьсан я», келима шаир Сажидин галачизни мецерал алай, амма Сажидинан устад къелемдик адакай «Магьмуд стха» шиир хьана, келимани эдебиятда Сажидинан тIварцIихъ галаз алакъалу хьана, СтIал Сулейманан тIварцIихъ галаз «Алашадиз яна пурар, Нуьгдуьдиз чукур хьана хьи» келима хьиз.
Литературадиз кимин чIал герек я. Амма са кимин чIалавай литература идарани ийиз жедач. Литературадин эсеррин ч1ехи жуьреяр къачунни тайин, лап шаирдизни кимин чIал ам вад-ругуд шаир чIехи авур Агъа СтIалрин ким хьайитIани тIимил я, Сажидиназ асул гьисабдай кимин чIал бес жезва.
ТIямлу хуьрек вилик гъунугъ дакIандиз,
Гъиз, мекелди кьел вегьеда къажгъандиз.
Я аваран кек ягъзамач бажгъандиз,
Паб чIурукIа вердиш жедан, пагь бабай?!
(Пагь бабай)
«Жедани» гаф «жедан» хьиз ишлемишун кимин чIалан таъсир я. «Жедани» гаф шаирдин цIарцIе гьакь тийидайла бес вучда? - жузун мумкин я. «Жедани» гафунин гьам литературадин, гьам кимин чIала кьабул хьанвай жуьре жени - ава, жуьре шиирдин цIарцIе ишлемишни ийида.
Шиирдин цIарцIин савадлувилин барадай чи шаиррин арада Сажидин лап сад лагьайбурукай я, Сажидинан сад-кьве цIар чIурукIа гъайила, зигьиндиз усал шаирри вуч авуна кIанда? Инал «Тек виш лагьай сеферда» шиирда гьалтзавай «сефер» ва «сеферда» гафунин кьве жуьредин татугайвиликай рахаз жеда. Сефер—сиягьат ва сеферда—гъилера, чIавуз (са гъилера, са чIавуз) манадиз дегиш гафар я. Амма чи шаирди—Сажидина –гзафбуру хьиз, гъалатI яз—кьве гаф са манада ишлемишзава :
Гьар тукIур чIавуз гьерер,
Дустариз-гуз ятурар,
Кьукъадни цIекIуьд сефер
Авунай за хатурар.
Тек виш лагьай сеферда,
Ганай лугьуз кIул;
Кьудкъадни цIекIуьдални
ЧIугунач зи къул!
ГъалатI, шумудра фикир желбайтIани, тикрар жезва, неинки шиирра, гьакI прозадани. Сажидинан шииррик гъвечIи татугайвални хкатна кьатIуз жеда, икI лацу парталдал гъейри парталдал кьатIун тийидай са жуьре чилкни виле эця жеда. Шаирдин хейлин шиирар жемятрин арада машгьур я, адан ктабрихъ кIелдайди цIигел я. Гьа са арада гьукуматдивай шаирдин ктаб акъудиз алакьнач, цIи Махачкалада акъатай «Зуьрнедин ван алаз» ктабдиз (чи къенин суьгьбетни и ктаб чап авунихъ галаз алакъалу я) спонсор гьатна: Мегьтиев Магьмуд. Ктабда адаз бахшна, шиирни ганва:
Чухсагъул ваз хъсанвиляй –инсан я!
Стха кьадар заз вун пара масан я.
Зак квайди са кесибвилин нукьсан я,
Зун илгьамдин бегьер гъизвай са тар я.
Магьмуд стха)
Сажидинан гаф кIелдайдаз таъсирлу я. Фермер Мегьтиев Магьмуд чидачтIани алим Амри Шихсаидов, ТIелгьят эфенди Магьмудов заз чида. Абурун кьведанни, Сажидинан шиирдиз лайихлу хьайила, къимет зи вилера артух жезва.
Хкаж хьана тик кукIвариз илимдин,
ТIвар машгьурна паквилелди алимдин.
(Амри стха)
Вири лугьуз туш регьят, эфенди.
СтIалрин хтул –ТIелгьят эфенди.
(ТIелгьят эфенди)
Ктабдиз ганвай аннотацияда кхьенва: «Сажидин. И тIвар «Вун накь вучиз атаначир? »ктаб арадал атайдалай гуьгъуьниз машгьур хьана. Эдебиятда, медениятда, журналистикада цIийи шиирралди, манийралди, макъалайралди ада чи уьмуьр шад авуниз вичин яратмишунар бахшна. Ам «Вун накь вучиз атаначир?», «КIватIи-КIватIаш», «Аламатар» ктабрин ва са шумуд кIватIалрик пай кутурбурукай сад я. Сажидинан и ктабдизни хъуьтуьл зарафат, хци айгьам хас я. Ктабда гьакI са кьадар манияр патал туькIуьрнавай шиирризни чка жагъана.
Сажидинан шаирвилин талантдин гьайбат эвелни-эвел адан шиирдин цIарцIин дуьзгуьнвиле ава. Куьн «Ялтахан эхир» шиирдиз килиг:
Лагьай чIавуз кицIиз аслан,
Иесидай кьуна вичин.
Гъавурда фад гьатна чIалан,
Куьмекар гуз-хьана-кIвачин.
Квез герек тир маса яракь?
Адакай заз даях-хьана.
Регьят рекьер ийиз суракь,
КицI гьамиша уях хьана
…………………….
Эхир кьиляй хьана ажуз,
Лугьузва за-вуч хьана заз?
Акьул женни масса къачуз?
Эхиз тежер гуж хьана заз.
СтIалдаллай Сажидиназ,
И кардикай мах хьана хьи.
Дугъриданни, халкьари заз
Лагьай гафар гьахъ хьана хьи.
Сажидинан са усал цIар, битмиш тахьана арадиз акъатай бенд тупIукай куьрсдай критикдиз лугьун :дагъдин кьакьанвал кукIушдиз—ам жив алаз хкатна чир жеда—килигна, шаирдин дережа чир жеда. Сажидин зигьиндиз неинки писателрин Союздин членвал, абур, писателрин Союздин членар, язух СССР-дихъ агъзурралди авай. ГьакI пачагьлугъри чпин арада шаирдиз гун патал акъуднвай гьи тIварцIиз хьайитIани лайихлу я. Ибрагьим Гьуьсейнов, шаир, драматург, публицист ва критик.
Ибрагьим Гуьсейнов—Лезги газет, 10 10. 1997-йис.

Секинсуз рикIин иеси
Сажидин Саидгьасанов 1933-йисан 2-майдиз Кьасумхуьруьн райондин Агъа СтIалдал дидедиз хьана.-1974-йисуз ДГУ-дин филологиядин факультет акьалтIарна, гьа и йисалай 2000-йисалди Сажидин Саиджамаловича хуьруьн юкьван школада муаллимвал авуна. Ам Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник, Дагъустан республикадин жегьирин лайихлу наставник, ДАССР-дин халкьдин образованиедин отличник,-ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин Грамотадин сагьиб, СтIал Сулейманан мергьяматдин фондунин председатель, Лезгистанда кьиле фейи вири мярекатрин иштиракчини я. Сажидин Саидгьасанов республикадин,-районрин газетринни журналрин штатдик квачир корреспондент, Рф-дин писателринни журналистрин, лезги писателрин союзрин члени я.
Халкьдин къанажагъ, адан тарих ва гележег алцумзавай терезрикай сад адан меденият я. Тарихдин гьар са девирда чи халкьдихъ медениятдин ва эдебиятдин рекьерай вахтунал дерин гелер тур алимар, шаирар гзаф ава. Шаирар Аллагьдин патай пай ганвай устадар я. Илгьамдикай ахьтин пай къачунвай шаиррикай садни алай йисуз вичин уьмуьрдин 75 йис къейд ийизвай Сажидин Саиджамалович Саидгьасанов я. Адакай инал кьилди рахунин себеб неинки юбилей мукьва хьун, гьакI лезги шииратда ада тайин тир чка кьун ва адахъ вичин хсуси хатI хьун я. Хуьруьн, райондин уьмуьрда адан гражданвилин сенгерарни тариф авуниз лайихлубур я.
Ам медениятдин мярекатдиз 1970-йисуз экъечIна. Сажидинан шиирар, гьикаяяр, аялар патал эсерар «Самур», «Кард», «Дагъустандин дишегьли» журналриз, республикадин ва райондин газетриз акъатзава ва радиодай, телевидениедай гузва. 1970-йисуз Сажидинан шиирар «Чешме», «Къуьлуьн кьилер» тIварар алай шаиррин шииррин кIватIалра гьатна. Гележегда адан эсерар кьилдин кIватIалар язни кIелзавайбурув агакьарна.
1976-йисуз Сажидинан шииратдин рекье машгьур авур шиирдин тIвар алаз, зарафатрин ва айгьамрин «Вун накь вучиз атаначир?» кIватIал чапдай акъатна ва адакай са куьруь вахтунда кIелзавайбур патал кьериз гьалтзавай ктаб хьана. Компазитор Омар Аюбова, Падишагь Кеберова яратмишай гьавайрал, Дагъустандин культурадин деятель Ризабала Агъабалаева тамамарай «Вун накь вучиз атаначир?», «Темпелдин хиялар» манийри Сажидин мадни машгьур авуна.
Сажидинахъ, чи эдебиятда лап кьериз гьалтзавай жанрайрикай сад тир зарафатдин ва айгьамдин эсеррилай алава яз, ада вич аялар патални эсерар ава. И жигьетдай ада вич алакьуна авай шаир яз къалурна. Абурукай гзаф кьадар эсерар «Кард» журналда, газетра, школа патал акъуднавай ктабрани гьатнава. 1979-йисуз адан «КIватIи-КIватIаш» шииррин кIватIални чапдай акъатзава. Гьа са вахтунда, Сажидинан аялриз бахшнавай шиирар гуьзел шикиларни галаз Москвада «Колобок» ва «Дошкольное воспитание» журналрани ава.
1983-йисуз «Аламатар» ктаб басма авуна. Адан шиирралди кхьенвай «НуькI хала» ва «Аци-Баци» махар, гезел шикилралди девлетлу авуна акъатнава. Лугьун лазим я хьи, «НуькI хала» ва «Аци-Баци» махар, гуьзел шикилралди девлетлу авуна, ганва. «НуькI хала» махуникай туькIуьрнавай сценариядин бинедаллаз СтIал Сулейманан тIварцIихъ галай лезгийрин гьукуматдин музыкадинни драмадин театрдин артистри хъсан тамаша арадал гъана. Ам неинки аялри, гьакI чIехибуруни хушдаказ кьабулна. Аялриз бахшнавай «КIватIи-КIватIаш», «ЦIицI-Али» махарин бинедаллаз гьазурнавай тамашаяр чкадин аялрин яратмишунрин кIвалин кружокри тамамарна, видиодиз къачунва.
1997-йисуз Сажидинан «Зуьрнедин ван алаз» шииррин цIийи кIватIал акъатна. Ана ватандикай, девирдин гьаларикай, чи бикейрикай гзаф кьадар шиирар гьатнава.
Сажидина теснифзавай гьар са шиирди чи халкьдин рикIера къатканвай фикирарни хиялар, шадвални пашманвал винел акъудна, гуьзгуьдай хьиз къалурзава. кIелзавайдан руьгьдин игьтияжар таъминарзава.
Сажидин цIудралди манийрин чIаларин авторни я. И кIвалах тIвар - ван авай композиторар тир Сейфуллагь Керимован, Зейнал Гьажиеван, Мегьамед Гьуьсейнован ва гьевескар компазиторар тир Омар Аюбован, Падишагь Кеберован, Халил Халилован, Къагьриман Ибрагьимован, Маина Абдулмуталибовадин ва масабурун яратмишунихъ галаз алакъалу я.
Ризабала Агъабалаева, Тарлан Мамедова, Даниял Къазиева, Роза Масумовади, Сидагет Саидовади, Залина Шамовади ва музыкальный гзаф кьадар дестейри тамамарзавай адан манияр чаз мукьвал-мукьвал радиодай ва телевизордай ван къвезва. Себебни ам я хьи, Сажидинан шииррихъ кьетIен гуьрчегвал, везиндин цIалцIамвал, авазлувал ава. Ихьтин къешенг чIалалди кхьенвай абур фад хуралай чириз ва манидалди лугьуз жезва. Гьа са вахтунда, адан кьезил зарафат чIалари инсандин руьгь михьи, гуьгьуьл хци ийизва.
2003-йис шаир Сажидин патал лап бегьерлуди хьана. И йис шаирдин 70 йисан юбилейдин хьуниз килигна, Дагъустан Республикадин милли политикадин, информациядинни къецепатан алакъайрин рекьяй политикадин министерстводин пландик кваз саки 10 печатдин чарчин гуьрчегдиз безетмишнавай «Шииратдин ялавар» тIвар алай хкягъай шииррин кIватIал акъатна. Гьа и йисуз Сажидина халкьдин хазинадай са шумуд йисуз кIватIнавай мисалар авай «Риваятрин камари» тIвар алай ктабни акъудзава. Эвелдай ам «Лезги газетда» кIусар яз акъатнай. Ам халкьдин арада хушвилелди кIелдай ктаб хьана.
2004-йисуз Сажидинан къелемдикай хкатай хъсан затIарикай сад тир, Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманаз талукьарнавай «Зи СтIал Сулейман» тIвар алаз шаирдихъ галаз ва шииратдин йикъарихъ галаз алакъалу материалар ва вичи адаз тесниф авунвай шиирар акъатна.
2005-йисуз,-Дагъустандин Педагогикадин илимринни ахтармишунар ийидай институтди Сажидинан «Ни гуда заз жавабар?» тIвар алаз, гъвечIи классра кIелзавай аялар патал рангадив безетмишнавай шикилрин жилдер алай ктаб акъудна.
Сажидин 1990-йисуз, «Куьредин ярар» тIвар алай культурадин макан тешкил авур, «Куьредин ярар» тIвар алай азад газет акъудиз зегьмет чIугур, «СтIал Сулейманан фонд» арадал гъана ва «Билбил» тIвар алаз и фондунин газетдин кьве нумра акъудай кас я. Ялавлу общественник яз, ам хуьре жуьмя мискIин кIвачел акьалдарна, кардик кутун хъувур, райондин тарихдин метлеб авай зияратдин маканар телевиденидин, «Лезги газетдин» куьмекралди халкьдиз раиж ийизвай ва гьа кар давам хъийизвай журналист тирдини виридаз малум я. Сажидин 1991-йисуз Киевда, ахпа Бакуда кьиле фейи СтIал Сулейманаз талукьарнавай шадлувилин мярекатрин ва Дагъустанда кьиле фейи пара кьадар мярекатрин иштиракчи я. Ам лезги халкьдин тарих, эдебият, меденият сейли ийизвайбурукай сад я. Адаз Киевда авай «Дагъустанвийрин землячестводин» Гьуьрметдлу член» лагьай тIвар гун дуьшуьшдин кар туш.
Сажидин Саидгьасанован яратмишунриз профессорар тир Р. И. .Гьайдарова, А. Г. Гуьлмегьамедова, К. Х. Акимова са кьадар маса алимри, шаирри къимет ганва. Ада кIватIзавай материалар чIалан илим патал лап къиметлубар я. Сажидин Саидгьасанован зегьметдиз государстводини еке къимет ганва. ИкI, ам «Дагъустан Республикадин халкьдин просвещениядин отличник», «Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник» ва «Дагъустан Республикадин жегьилрин лайихлу тербиячи» тIварарин иесини я. «Лезги газетдин» активный корреспондентрикай сад тир Сажидин Саидгьасанов и мукьвара Гьуьрметдин грамота гунизни лайихлу хьана.
Сажидин хайи хуьрелай башламишна гьар са районда, шегьерда, республикадилай къеце патарани кьиле физвай, саки вири мярекатра гуьгьуьллудаказ иштирак ийизвай, республикадин ва маса чкайрин телевиденийра, лезги чIалаз, культурадиз, тарихдиз бахшнавай передачайра иштиракзавай ватанперес яз чида. Сажидин шаир, драматург, писатель, манийрин автор, фольклор ва тарих кIватIиз, ктабар акъудзавай, газетриз макъалаяр акъудзавай кас яз машгьур я. Адаз гьар сана гьуьрмет ава.
Сажидин муаллим хъсан суьгьбетчи, инсанрин гуьгьуьлар шадардай зарафатчи, дуствални гьуьрмет кIевелай хуьдай вижданлу кас ва акьалтзавай несилдик жуван ватан ва халкь кIан хьунин гьиссер кутазвай тербиячини я.
Шаир Сажидиназ акъвазун чидач. Ам гьамиша гьерекатдик ква. Аквадай гьаларай адаз гьавиляй Арбен Къардаша «Секинвал течир Сажидин» тIвар гана, «Дагъустандин правда» газетдиз макъала акъуднава. И гафарин гьакъикъивал Дагъустандин Кьиблепатан районрин агьалийрииз чида. Сажидин течир лезги хуьр-кIвал бажагьат ава. Гьина багъри халкьдин чIехи мярекат аваз хьайитIа, гьанай Сажидин жагъида. Ам чи тарихдихъ, шаиррин, алимрин эсеррихъ къекъвезва. Нетижада арадал цIийи шейэр къвезва. Чна анжах 1990-йисуз ЧIехи Муршид Мегьамед Ярагъидин юбилей къейдзавай вахтунда, ада гваз къекъвей «Шейхдин аса» жагъурунин ва адан шикил,-гъили чIугуна, «Лезги газетдиз» акъатай макъалани галаз «Лезги газетдиз» акъудун патал Сажидина чIугур зегьмет гьуьрмет авуниз лайихлуди хьана. Алай вахтундани ада «Лезги газетдай», чкадин телевидениедай гузвай, тарихдихъ галаз алакъалу материалар инсанри метлеблубур яз кIелзава, передачайрихъ дикъетдивди яб акалзава. Ам гьакIни «Самур», журналдиз мукьвал-мукьвал акъатай «Ярагъви ашукь Уьзден» тIвар алай тарихдин, и мукьвара акъатун герек тир «Къисмет гьахъ я» повестрин, гьикаяйрин, шииррин автор я. «Кард» журналра Сажидинан аялрин эсерар авачирбур тек-туьк я.
Сажидинан гьелелиг чапдиз акъат тавунвай гьикаяйрин, драматургиядин, риваятрин, аялрин затIарин, манийрин кIунчIар, тарихдихъ галаз алакъалу тир затIар, чеб акъудунал вил алаз акъвазнава. Гзаф йисарин материалар кIватIунин, архивра къекъуьнин нетижа яз, Сажидинан къелемдин куьмек яз хкатай ва вич соавтор яз са шумуд ктабдин тIварар кьаз жеда. Эвелимжи яз, Сажидин Сулейман Стальский райондин 70-йисан юбилейдиз талукьарнавай «Край поэтов и мыслителей» ктаб арадал гъайи авторрикай сад я. Сажидина А. И. Ротенкодихъ галаз авторвална чи ватанэгьли, граждан ва Ватандин ЧIехи дяведин вахтунда далу пата женгер чIугур Гьайдаров Алидин уьмуьрдин рекьикай «Поэт южных лесов» ктабар гьа жергедай я.
Идалай алава яз, ада гуьгьуьллудаказ Сулейман-Стальский муниципальный тешкилатдин патав гвай консультативный Советдин тербиядин ва несигьатдин рекьяй председатель яз. Чаз адахъ анжах хъсанвал, яргъалди тир чандин сагъвал, яратмишунин ва общественный рекьера еке агалкьунар хьун кIанзава.
Нариман Абдулмуталибов, ДГУ-дин доцент «Лезги газет» 2008-йисан 1-май.-№ 18.
Сажидиназ
Мад кьве ктаб акъудиз вун я к1вачин ,
Сад акъудиз бушвилердай туш хьи на.
Аквар гьалар, къелем тунва вав вичин,
Рекьидайла, урус шаир Пушкина!
Майрудин Бабаханов,

Аламатдин сир
Гьар са шаир са гьихьтинди ятIани эсердал халкьдин арада машгьур жеда. Им а шаир патал ахъа хьанвай бахтунин варар я. Эгер чун шаир Сажидинан рекьиз тамашайтIа, ам литературадиз, «Вун накь вучиз атаначир?» тIвар алай шиир «Самур» журналдиз акъатзамаз, машгьур компазитор Омар Аюбова Даградиодин лезги передачайрин кьилин редактор, машгьур писатель Буба Гьажикъулиеван теклифдал музыка теснифзава, бажарагълу манидар Ризабала Агъабалаева а мани яратмишайла, арадал атай манидикай чи виридан рикI алай эсер хьана. Са сеферда за шаирдихъ галаз и шиирдин патахъай ихтилат авурла, ада зарафатрик кваз икI лагьанай: «Зун дидеди 1933 – йисуз хана, «Вун накь вучиз атаначир?» мани тамамарай ва ам печатдиз акъатайла, зун цIийи кьилелай хана, дуьньядал акъат хъийиз жезва».
Дугъриданни, ихьтин машгьур манидал ашукь тежедай кас бажагьат жеда. Зарафат къвез-къвез кьери жезвай чи уьмуьрда и суал виридалайни мукьвал гузвайбурукай зун сад я. Бязибуру ам вахт са тIимил дегишарна гузва: «Вун са вад йис вилик чи литераратурадиз фад вучиз атаначир?» - лагьана. Гьа икI Сажидина вичихъ гележег авай шаир жедайди, сад-садан гуьгъуьналлаз акъатай «Вун накь вучиз атаначир?», «КIватIи-КIватIаш», «Аламатар» тIварар алай шииррин кIватIалралди тестикьарзава.
Гьар са кIватIал кIелзавайбуруз сувар я. Сажидинан шиирар са шумуд чкадал пайиз жеда, амма адан эсеррихъ,. кIандатIа аялриз хас затIар, кIандатIа гражданвилин лирика хьурай: абурук гьикьван юмор, айгьам, зарафат кватIа, чаз виридаз аквазва ва бегенмишни я. Адаз Аллагьди багъишай зарафатдин хъвер садавайни къакъудиз жедач. Сажидина фольклордикай гзаф менфят къачузва.
Гатфар бере, жагъун кIане,
Кьве хъикьифдин верг хьанайтIа,
Куьк якIун хинкIардин винел,
Хкайнекни серг хьанайтIа.
Сажидинан шиирриз Етим Эминан цIалцIам везин, СтIал Сулейманан деринвал ава лагьайтIа, зун ягъалмиш жедач. Пагь бабай», «Гьарай гуж», «Кайвани» ва масса гьи шиир кIелайтIани гьабурукай я.

Пагь бабай
Мугьман кIвализ атай чIавуз чин чIуриз,
Папан гьал икI дегиш жедан, пагь бабай?
Йикъа цIудра каламдал кьур кьин чIуриз,
Аллагьваран дуьшуьш жедан, пагь бабай?

Гьарай гуж
Яраб мад вуч аквазматIа вилериз?
Лугьуз са паб физвай чиляй-чилериз.
Бязи сусар, ябни тагуз гъуьлериз,
Курортриз физ, хквезвалда, гьарай гуж!
Газетдин гъвечIи макъалада. саки яхцIур йисуз яратмишнавай эсеррикай лугьуз хьун мумкин туш. Сажидин литературадин киме 1966-йисалай малум я. Гьа са вахтунда, адан яратмишунрал ашукь хьайи компазиторри Сажидин, виридаз хуш къведай манийрин авторни авунва. Адан эсерар пешекар -композиторар тир Сейфуллагь Керимова, Зейнал Гажиева, Магомед Гусейнова, абурухъ галаз сад хьиз, гьевескар—компазиторар тир Маина Абдулмуталибовади, Омар Аюбова, Падишагь Кеберова, Халил Халилова, Къагьриман Ибрагьимоава ва цIудралди масабуру музыкаяр бахшнава, радиодай, телевизоррай мукьвал-мукьвал ванер къвезва, чи лезги демериз гъанва. И кIвалах еке еришривди давамни хъижезва. Низ хуш туш ялавлу мани «Лезгистан», «Шехьмир, Зарина», «Эльмира», «Кьасумхуьруьн рушар сагърай», «ПIинихалум». Абурал еке ашкъидив кьуьлер ийизва, ашкъидивди яб акалзава.
Лезги газетдиз ва маса журналриз акъатай «Риваятрин камари» ктабдин гьакъиндай илимдин метлеблувиликай алимри чпин гаф лугьуда. Дегь заманайрилай инихъ инсанрихъ чи дидейри. бицIи куьрпейриз язавай лайлаяр ава. Амма чи лезги литературадиз лай-лаяр гьар жуьредин гьайванрин, ничхиррин сиверайни ван жезва:
ЧIарар хъуьтуьл кIаз хьтин,
Буйдиз шумал таз хьтин,
Ашукьдива гвай саз хьтин,
Кьуьгъуьр бала дидедин,
Алад ширин ахвариз,
Чуьнгуьр бала дидедин.
Ихьтин лай-лаяр СикIрехъ, Пехъряхъ ва маса гьайванрихъ, ничхиррихъ пара ава. Чахъ чи хас лезги манияр тIимил авачтIани и мукьвара къведалди яслийра ягъзавай манияр урусрин ва Азербайджан халкьаринбур тир. На лугьуда, «яшамишрай» лугьудай манийрилай гъейри чахъ маса эсерар авачир! Сажидина ва ам хьтин маса авторри гьихьтин хъсан манияр арадал акъуднава? Гьайиф хьи, чи аялриз дуьздаказ музыкальный тербия гуз мажбур ксариз абурукай хабар авач. Регьят я гьарагъиз: Яшамишрай Лезгистан! Садвал! Абадвал! - амма зегьмет я краралди эвер гунар кьилиз акъудиз. Тербия са сеферда ишлемишдай дарманрин раб туш кьван.
Сажидин общественный уьмуьрдани иштирак ийизвай, галатун течир кас я. Писателрин совещанийра, шаиррин межлисра, лезгийрин «Садвал» гьерекатдин мярекатра, ада вич хьтин ялавлу рикIер авай интеллегенция кIватIна, «Куьредин ярар» тIвар алай эдебиятдин макан тешкилна ва и тIварцихъ галаз са кьадар газетар акъудуник вичин редакторвилин еке пайни кутуна. Сажидина вичин ватан тир Агъа СтIалдал мусурманрин тешкилат арадал гъана, хуьре авай куьгьне Жуьмягъ йикъан мискIин ремонтдай пулдин такьатар жагъурна, ремонтрин кIвалахар авуна, къайдадиз гъана, ам кардик катаз вугана. Пулдин такьатар бахшай ОАР-дин векилривай а мискIин, виликан девирда арабрин миссионер тир Абу Убейда ал Жарахидин мискIиндин чешне тирди чирна. Сажидин СтIал Сулейманан мергьематвилин фондни тешкилна, кьилдин инсанри куьмекдикай менфят къачуна, «Билбил» тIвар алаз газетдин кьве нумра чап авуна.
Шаирвал—кеспи туш. Ам инсандин агьвал я. Сажидин чи шииратдиз атун—шад вакъиа я. Куьтягь тежедай вакъиа! Етим Эмина, СтIал Сулеймана, Хуьруьг Тагьира, Алирза Саидова, Ибрагьим Гьуьсейнова, Шагь - Эмир Мурадова гьяркьуь ва дерин авунвай лезги шииратдин вацIа СтIал Сажидинан шииррин булах дадуниз ширинди, рикIериз гьахьдайди ва хушди хьана. Амма адахъ хъсан затIар пара аватIани гзаф эсерар районрин, республикадин газетриз, журналриз акъат тавуна къатканава.
Акьалтзавай жегьил несилдиз абурукай даях жезвач. Сажидинан эсерар «Крокодил». «Колобок», «Дошколное восипание» журналриз, украин чIалаз переводар чап авунва. Абурукай гзафбуруз икана хабар я. Гьелбетда, къецин вахтунда шииратдин уьмуьрда ам сад лагьай чкадал алач. За гьисабайла, ам цIипуд лагьай чкадал ала. ГьакI ятIани уьмуьрдин вацI къвазнавач. Зарафат, мехъер манияр галаз шииратдин гьуьлуьз авахьзава. Уьмуьр и ширин макьамар галачиз кьуру фу тIуьрдай я, къайи ядни галачиз. Гьар халисан шаир эдебдин вакъиа, общественный уьмуьрдин барометр, намусдин пайгъамбарни, посолни я.
Шаир килигдайбурукай я. Алатай девирдиз вил вегьейла, къвезмай девирдикай ван къвезвайбурукай я. Дуьньяда авай аламатдин сирерикай сад шаиррив гва. Фикирар руьгьдани рикIе агакь тийидайла, шаирди абур яб гузвайбуруз ахъайзава. ЦIийи уьмуьрдин йикъар хъсан хьунихъ инанмиш я, адахъ галай гарарихъ, гьавайрихъ агъун тавун, вири цIийи крариз умудлувилелди килигун - чIехи шаирдиз хас я. И кар чаз гзаф тIарам, шиирдин сесинал са шумуд шиир кIелайла аквазва:

Ад жеда
Лацу шегьер, КІеледин хев, Шалбуз дагъ,
Шагьидар я эбеди яз кьилел рагъ.
Шарвилини адан несил сагъ я, сагъ!
Абур хьана, абур ава, мад жеда!
Лезгистандихъ мадни зурба ад жеда!

Диде Чили Шарвилидиз хур гана,
Лезги халкьди адан гъиле тур гана,
Вили цава цІайлапанди нур гана,
Чапхунчияр яд хьана ва яд жеда!
Лезгистандихъ мадни зурба ад жеда!
Урус шаир Сергей Есенина вичин са шиирда лагьанай: «Чин чинал чин чир жедай туш. Зурбади мензилдай аквада». Сажидинан зурба творчество акун патал мензил герек я. Биноклидай килигун герек туш. Ачух фикирар, халкьдин рахунар, акунар, акваз, ван къвез, рикIихъ галукьиз масабурувай лугьуз тежезвай ширин тIалар я. Гьар и дуьньядиз атайда дамахзава. Гатфари — абулейсандал, ципицI чIереди—кагьабайрал, балкIанди-тайлинкIдал. Са шаирди дамахзавач. Далудал дуьньядин заланвал алаз дамах жедай затI туш эхир!
Лезги газетдиз сад лагьай сеферда кхьей макъала заз кьвед-пуд суалдал куьтягьиз кIанзава. Вучиз халкьдин шаир лугьудай тIвар гудайла, халкьдивай хабар кьазвайди туш? Вуж я халкьдин шаир, СтIал Сажидин хьтинбур тахьайла? Ингье, исятда политический референдум тухуда, тухудач лугьуз акъажунар гурлувилелди физва. Жедачни кьван, ихьтин суал аваз : «СтIал Сажидин халкьдин шаир я ва я туш? КIандачни – а гаф чIура»!
Гьуьсейн Гьуьсейнов,- шаир, муаллим.

«Вун накь вучиз атаначир»
Культурадин хиле лайихлувилерай ва гзаф йисара бегьерлувивилелди кIвалахуниз килигна Дагъустан Республикадин Государстводин Советдин 1996-йисан 31-январдин Указдалди СтIал Сулейманан тIварунихъ галай фондунин председатель Саидгьасанов Сажидин Саиджамаловичаз «Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник» лагьай гьуьрметлу тIвар ганва.
Сажидин Саидгьасанов! Вуж я ам? Шаир яни? Муаллим яни? Имам яни? Кьве гъил къабарламиш хьанвай лежбер яни? Машинар туькIуьрдай слесарь яни? Шикилчи – художник яни? Сивин яратмишунар кIватIзавай фольклорист яни? Мухбир яни? Ам вуж я? Чаз лезги газет кIелзавайбуруз,- яратмишунар-
дай интеллегенциядин векилриз ам «Вун накь вучиз атаначир?» шиирдин гуьгъуьниз чир хьана:
Буллух эрекь,-чехир вад сан,
Кьасабнай за жунгав шазан,
Вун атунал шад тир хизан,
Вун накь вучиз атаначир?
Вичихъ гьакъикъатда михьи ниятрикай затIни авачир, дуст-душмандин вилик са артух уьзуьагъ тушир, гуьтIуь руьгь авай фурсухъанар шаирди еке айгьамралди икI гатазва! Гьайиф хьи, чпин вил масадан жибиндал алай фурсухъанар акьван гзаф ава хьи, абур масакIа русвагь ийидай мумкинвал авач. Сажидинан шиирди и кIвалах лап регьятдиз кьилиз акъудзава. КIелзавай касдин рикIиз регьят жезва. Гуьгъуьнлай а шиир саки вири межлисрин рикI алай манидизни элкъвена, а тIвар алаз Сажидинан ктабни чапдай акъатна. ИкI, муаллим Сажидин шаир Сажидин хьиз малум хьана. Амм кар са муаллим хьунал, ва я шаир хьунал алач. Сажидин са маса кас я. Винидихъ адак квай кьван са гзаф пешейрин тIварар кьунва. Кьилди - кьилди гьи тереф къачуртIани, Сажидинахъ гьар са жигьетдай вичин хатI, вичин кьет1енвал ава. Ам чидай гзафбуру лугьуда, эгер чпихъ Сажидинахъ авай алакьунрин пудай са пай кьванни авайтIа, абуру чеб еке дережайрин сагьибар яз гьисабдай. Дугъриданни, пехил жедай кIвалах туш, чешне къачудай мисал я.
Сажидина, вичи вичикай икI лугьуз зарафатда: вич я муаллимни туш, шаирни туш, я имами. Гьатта Аллагьдизни ам вуж ятIа гьелелиг чир хьанвач. Адан чан къачу лагьана, азраил чилерал ракъурайлани, гьар сеферда азраил, Сажидин жагъин тийиз хъфена, вучиз лагьайтIа, азраилдизни ам вуж ятIа чир хьанач. Сажидинар гзаф тир, чан къачуна кIанзавайди гьим тиртIа, кьил акъатнач. Зарафат—зарафат я. Гьакъикъатда Сажидин гьахьтин кас я лагьайтIани ягъалмиш жедач. Асул гьисабдай, ам Аллагь – Таалади вичиз зайиф тежедай къаст, зигьин, ашкъи, гьевес, хъуьруьнни зарафат ганвай кас я.
Са сеферда зазни адаз Махачкаладай Дербентдиз поездда аваз санал хъфин кьисмет хьана. Сажидина Махачкалада амаз башламишай суьгьбет, чи рехъни куьтягь хьана, сакIани адавай акьалтIариз жезвачир. Гьеле Дербентдин вокзалдикни са хейлин вахтунда акъвазиз мажбур хьана! И жигьетдайни ам еке суьгьбетчи, Аллагь Таалади рахунрин верги гатанвайди тирдал шак ала.
Са сеферда зун ам Текидал, адан ата-бубайрин ватанда, са мехъерик дуьшуьш хьана. Сажидин вуж ятIа парабуруз чизвачир. За столдихъ тамада гьам хьун лазим тирди лагьана. Са арадилай акуна хьи. мехъерин демина гьаятдал алайбур вири кIвализ хтанва! Сажидинан гьар са рахун вирибуру ягълу квай аш хьиз кьабулзавай! Йиф гьикI куьтягь хьанатIа садани гьисснач. Аламатдин инсан я ам Сажидин! Ада вичини аялар патал лап вижевай «КIватIи-КIватIаш», «Аламатар» ктабар кхьенва! Адахъ гькьван еке фикиррин сергьят, гекъигунрин бажарагъ, теснифунрин гужлу булахар ава? Абурун вирибурун бинеда ам халкьдиз мукьва хьун, уьмуьрдал ашукьвал, ана гзаф къекъуьн, гзаф акун, вичел гзаф зегьмет чIугун ава. Амма гужар ада вичел бажагьат къачузва. Адан бажарагъ адан адетдин тIебиат я. Масабуруз хас тушир, гзаф терефрин алакьунар.
Агъа СтIалдал адан буба рагьметлу Саиджамалакай ам кIел тавур агроном тир лугьуз рахада.Хуьруьн уьруьшра авай саки вири багъларин къелемар ада, Хуьруьг Тагьирахъ галаз санал фена, Ставрополдайни Крымдай гъайибур я лугьуда. Багъманчи бубадихъ багъманчи хва хьун лазим тир. Амма ам! Ада руьгьдин къуватар маса чешмейрай хъвана! СтIал Сулеймананни СтIал Саядан, Балакъардаш Султанованни Альдер Билалован, Куьредин маса билбилрин нагъмайрикай пай къачунва.
Адаз гьа са вахтунда, стIалрин багъманчийриз, куьнуьчийриз, гамарин устадриз хьиз, дуьнья вич туькIуьр хьунин гуьзелвилин сирерни ачух я. Ада гьавиляй ам шикилчи хьизни машгьур я. Ада чIугунвай СтIал Саядан, СтIал Сулейманан шикилар, ада туькIуьрнавай СтIал Сулейманан райондин шаирринни писателрин карта ибур чпихъ тешпигь авачир ядигарар я. И жигьетдай ада аялрив зегьметдин тарсара кIарасдикай, парчадикай, чарчикай ийиз тунвай гуьзел затIарни ажайиб кьатIунрин шагьидар я.
Сажидинан еке бажарагъ жуван халкьдин руьгьдин ивирар-фольклор кIватIунин карда иллаки ачух жезваю Ада «Лезги газетдин» чинрал гъанвай халкьдин мисалрикайни мискIалрикай, камаллу гафарикай ибарат тир «Риваятрихъ» авай метлеб екеди я. «Лезги газет» кIелзавай вирибуру а эсерар хазина хьиз хуьзва. Белки халкьдин риваятрал рикI алайвиляй, ам халкьдин маса ирсинизни диндизни имандиз гьуьрмет авунин, абур пакдиз хуьнин кьардиз мукьва авунва.
Ам Куьреда сифтебурукай яз, хуьруьн мискIин гуьнгуьниз-хкунин, хуьре мергьяметлувилин фонд ачухунин мярекатдик экечIна. Им пис кIвалахни хьанач. Сажидинал чпин хуьруьн мискIиндин имам лагьай тIварни атана. Амма хуьруьн дердийрин, халкьдин ирсинин къайгъу чIугунал масабурни желб авун чарасуз кIвалах я. Сажидина, райондин яратмишунардай интеллигенциядин масса векиларни галаз, «Куьредин ярар» тIвар алаз Культурадин центр яратмишна, ихьтин тIвар алаз газетни чапдай акъудна.
Вилик, хъувуна к1ани крар гзаф ква, - лугьузва Сулейманан фондунин председатель ( им гена ц1ийи тIвар), -шаир, муаллим ва имам Сажидина.- Чахъ гележегда гьар са хуьре а хуьруьн югъ-сувар яз тешкилунин, яратмишдай интеллигенциядин къуватар тупламишунин, гьич садан тIварни, карни рикIелай алуд тавунин макьсадар ава. Гьелбетда, райондин руководстводиз, муаллимрин коллективриз, республикадин талукь ведомствойрани Сажидина кьиле тухузвай крар акун тавуна тушир.
Вичин хуьре адан 60 йис тамам хьуниз талукь яз еке межлис къурмишунни гьа и кардин шагьидвал я. Сажидиназ а чIавуз ДАССР-дин Верховный Советдин Гьуьрметдин грамота ганай.-Гила лагьайтIа, Дагъустан Республикадин Госсоветдин Указ акъатнава. Адан бинедаллаз Сажидин Саидгьасановаз СтIал Сулейманан фондунин председателдиз Дагъустан Республикадин культурадин работникдин гьуьрметлу тIвар ганва! Мубаракрай вичиз!
Чун инанмиш я «Лезги газетдин» вири коллективди хьиз, ам чидай вирибуруни и кар адаз рикIин сидкьидай тебрикзава. Сажидин «Лезги газет» патални амадаг ва дестек я. Саки са нумрани адан макъала, очерк, тарихдай жагъурнавай делилар ва я сивин яратмишунрин «Риваятар» авачиз акъатзавач. Саки са почтани адан чар авачиз жедач! Аферин вичиз! Мадни къуватар артух хьурай! Гьа са вахтунда, ам школада муаллимни, миск1инда имамни, кIвале чIехи хизандин бубани я эхир!
Ам икьван везифайрив агакь гьикI ийизва?! Тажубвалзавалда гзафбуру. Гьалал хьурай, агакьзавайдални шак алач. Ам гьа са юкъуз, меркездин больницада къатканвай вичин хтулдални кьил ч1угуна, Сулейманан фонд патал герек чар—цIарни вахчуна, редакциядални кьил чIугуна, хъфена, хуьре вичин тарсарни хгана, нянин купIунал имамрин жергеда ацукь хъувур вахтарни жезва.
-Ибурукай тек са гьалкъа хкатайтIани, лугьузва ада,- вичин уьмуьрдин хтар кьатI жедай хьиз я. Аллагьди яргъазрай! Ахьтин югъ дустуниз илгьамдин чIехи булахдиз, хайи медениятдин дестекрикай садаз яргъал йисара акун тавурай! Ам гьамиша сивел вичиз хас зарафатринни айгьамрин хъуьруьн алаз, акъвазариз гьайиф къеведай суьгьбетар гваз, камаллу шиирар гваз, аялриз вижевай махар ва мискIалар гваз, яшлубурун арада гьуьрметлу крар гваз, хуьряй—хуьруьз физ, кIваляй—к1вализ физ, акваз хьурай чаз!
Гьар чкадани—сифте адаз — «Вун накь вучиз атаначир?» -лугьуда. Ада жаваб гуда: «Зун гьамиша куьн патав гвачирни?!» Эхь, 1933-йисуз Агъа СтIалдал хайи, Кьасумхуьруьн юкьван-школада, Туьркмен ССРдин Мари шегьерда механизациядин училеще, Махачкалада ДГУ-дин филологический факультет акьалтIарай, вичин кIвачи, аскер яз, механизатор-эксковаторщик яз, Къаракъумдин. В. И. Ленинан тIварунихъ галай жегьилрин каналдал, кьилин электрик яз, механик ва завхоз яз, РККПСС-дин администрациядин кьве мертебадин ва яшамиш жедай дараматар эцигдайла механик ва завзоз, са шумуд райондин уртах «Сельхозтекникада» механик яз, Кьасумхуьруьн инкубаторный станцияда старший механик, райондин ДОСААФ-дин председатель, райондин «Коммунизмдин гатфар газетда—хусуси корреспондент яз, тефей хуьр тун тавур Сажидина, хайи хуьруьн юкьван школада муаллим яз, къаннивад йисуз кмеханик яз, са шумуд райондин уртах «Сельхозтекникада»валахун— зарафатдин кар туш. Сулейманан ватандин векил яз, шаир ва мухбир яз, чи чIехи ватандин гзаф чкаяр атIанвай касдихъ хайи меденият ва эдебият патал ийидай крар гзаф ама. Къуй, илгьамдин киярди ам вичин вири ниятрихъ агакьаррай!
Мердали Жалилов.-1996, 23. 02.-Лезги газет.
 

Шииратдин ялавар
(Рецензия)
Вич лезги кIелзавайбуруз фадлай сейли хьанвай, руьгь гьамиш жегьил тир шаир Сажидинан нубатдин ктаб автордин 70 тамам хьунихъ галаз алакъалу яз акъуднава. Ихьтин яшариз акъатайла, вични са шумуд ктабдин (абур саки вирибур гьам кIелзавайбуру, гьам критикри хушдиз кьабулна) автордин къелемдикай гила кIелзавайдан фикир желб тийидай эсерар хкатда жал?
«Шииратдин ярвар…» «Ялавар галачир шиират жедани бес?»-им гьасятда къвезвай суал - хиял я. Шаирди вичин ктабдиз ихьтин тIвар ганватIа, ам ялавар тушир чIаларни гзаф ава лагьай чIал я. Къуьл цайи никIик вижесуз эчIеларни жедайди хьиз. Эхиримжи вахтара я чи никIерни эчIезмач, я шииратда вуч аватIа, вуч вилик гъизватIа, яб гудайдини аквазмач. Гена аферин, Сажидина чи рикIел и гьакъикъатар хкизва. Гьа са вахтунда вичин хивени тежрибалу чIехи шаирдин везифа авайди гьиссзавайди чирзава. Ихьтин хиялри чун цIийи ктабдикай са шумуд гаф кхьинизни мажбурна.
Чаз Сажидин «Вун накь вучиз атаначир?» - сатирадиин юмордин ктабдалди (алатай асирдин 70-йисар) машгьур хьана. Ахпа адан къелемдикай аялар пата кхьей «НуькI-Хала», «Риваятрин камари» ва маса ктабар хкатна. Чаз Сажидин алай аямдин лезгийрин литературадин тавханада вичиз мягькем чка кьунвай писатель, чIалан хазинадин заргар ва къайгъудар тирди чир хьана. И кар ада «Ярагъви ашукь Уьзден» тIвар алай прозадин таъсирлу эсер кхьиналди субутна.
Шаирдикай хуш келимаяр, маса изданийра хьиз, чи газетдани са шумудра акъатна. Месела, и цIарарин авторди адан 60 йисан юбилейдиз талукь яз чIехи макъала чапна (1998-йисан май).
Инал чун рахазвай ктабдин «Сифте гафунин чкадал» макъаладани «Лизги газетдиз» 1997-йисан 10-октябрдиз акъатай шаир Ибрагьим Гьуьсейнован «Адан дережа» макъаладай, 1990-йисан 27-сентябрдиз шаирдиз адан дуст, писатель Гьаким Къурбана кхьенвай «Чарчяй», 1993-йисан 30-апрелдиз шаир Къадир Рамазанова Сажидинан 60 йисан юбилейдин мярекатдал авур рахунрай ва, эхирни, РД-дин Госпремиядин лауреат, шаир Арбен Къардаша Сажидин РФ-дин писателрин Союздиз гьахьдайла ганвай рекомендациядай къачунвай маракьлу келимаяр гъанва. Абуру вирида санлай шаирдин руьгьдин ва яратмишунрин суьрет гьихьтинди ятIа лап фасагьатдиз лишанламишзава, кIелзавайдаз мукьва ийизва.
«…СаСажидинан шаирвилин талантдин гьайбат эвелни-эвел адан шиирдин цIарцIин дуьзгуьнвиле ава….», къейднава вич датIана шиирдин цIарцIин дуьзгуьнвилин къаравулда авай шаир И. Гьуьсейнова. Шаир Къ. Рамазанова Сажидинан гьевес ва сеслувал Куьредин гурлу чарчаррив гекъигнава. Арбен Къардашаз Сажидинан шииратдай гьам гафунин виниз тир дережа, гьам гегьенш манна, гьам хъуьруьн-зарафат ва айгьам, гьам образнивал, гьам рифмайрин цIийивал ва гуьрчегвал аквазва…
Ибур гъвечIи къейдер ва гьакIан чкадал лагьанвай келимаяр туш. Абурухъ Сажидинан, гьакъикъатдани халкьдин дерин къатара битмиш хьана, халкьдин фагьум-фикирдив, кьадар-кьисметдив ацIанвай, шадвиливни пашманвилив ацIанвай, халкьдин мецелай рахазвай шиират гала. Ялавар лагьайла, чи рикIел Яран суварин, я тахьайтIа чи мелерикни мехъеррик гилани ийизвай шадвилерин цIаяр, чIехи гъалибвилерин сагълугъдай цавуз язавай фейерверкар къвезвайди хьиз, чIехи магьрумвилерин, туькьулвилерин цIаярни, гъамлувилин лишанар тир ялаварни къвезва.
Бахтавар экуьн ярар, нурлу чарчарар, зарлу чигедин стIалар, абу лейсанар, михьи хважамжамар авайди хьиз, тIебиатдихъ чIехи заваларни ава: цIайлапанар, хъиткьинар, вулканар, цIаяр кьунар… Шаир вири и цIаярин юкьва ава. Ам кузва – элекьзавач; кузва-руьхъ жезвач; кузва-генани рази жезвач. Гагь гьайифри, гагь шадвилери адай ялавар акъудзава. Ингье, цIийи ктабни гьа ихьтин гьиссери арадал гъанва.
Ктаб ачухзавай «Лезгистан», « Амукьда зи лезги халкь», «Лезги мани», «Мелгьем гъида Меккедай», «Шарвилидин невеяр я», «Лезги чIал», «Эдеби хьуй», «Етим Эмин» ва маса эсерар кIелайлани, чна шаирдин рикIел алай парцин агъурвал, вичин ватандин, халкьдин, чIалан, чи пакад йикъан гьакъиндай ийизвай хиялар (абуру шаирдин йифен ахвар, йикъан кьарай атIанва) гьиссзава. Ялав квачиз, рикIяй ихьтин чIалар акъатдачир:
Итимар яз, етимар хьиз,
Квез я къекъуьн чилерал?!
Дагълар – чибур!
Багълар – чибур,
Сергьят кIевиз ракьарал!
Хъуьрез стха-вахарал…
(Чаз вуч кIан я?» шиирдай).
Ктабда гьатнавай чIехи пай шиирар гьам чIехи ва гьам гъвечIи (сергьятрал гьалтайла) ватандикай кхъенвайбур я. Шаирди а ватанрин арада тафават твазвач. Лезгистан – Дагъустан – Россия – са ватан! Ана, гьина дарвал, тIарвал хьайитIани, а тIал СтIалривни агакьзава. Гьина мублагьвал, шадвал аватIани, адакай стIалви шаирди лезет хкудзава. Шаирдиз а лезет вичин гъвечIи ватанда (СтIалда, Куьреда, Самурда ва СтIал вацIарин яхайра, Шагь ва Шалбуз дагъларин цаварик) булвал, мублагьвал, гуьрчегвал, бахтаварвал артух хьунай аквазва. Амма чIехи Ватан – Дагъустан – Россия галачиз, чи халкьарин садвал авачиз, и бахтарив агакьдач,- тагькимарзава шаирди, вичин дердисер вахтунин шагьид хьана. Ингье чна кIелзава:»Душманар – негь», «СтIалар», «Жедайди са гьарай тир», «Сад Ватандиз», «Ялвар», «Зи лезги халкь», «Куьре», « Жагъанач чаз регьятдиз», «Къадим Къавкъаз», «Захъ дерт ава», «Дагъустан», «Чи Куьреда», «КIару вуч тир!», «Рази я зи ватандал» ва икI мадни эсерра халис ватандашдин гьиссер рахазва. Миллетдин ваъ – мили алакъайрин сердердин….
Шаир Сажидин хайи ерийрал иллаки кIевелай бенд я. И карди адан шиират кIелдайдаз гзаф мукьвани ийизва. «Чан СтIал вацI», «Арандиз гимн», «Зи хайи хуьр», «Агъа-СтIал», «СтIал булах», «ЦIаяр цин булах», «Лезги мелер», «Самурдин там», « Къазан булах», «Латарин пIир», « Ахцегь шегьер», « Кьурагьана СтIал пата», « Кьасумхуьр», «Зугьрабахуьр» мад ва мад шиирра шаирди художникдиз хас тегьерда, рангаралди безетмишна, хайи чилин гуьзел пипIерин шикилар арадал гъанва.
Дагълар хъуьрез, живер цIраз,
Авахьда вун, синер кьураз,
Гьар гатфариз, гьар са Яраз,
Мани яда, хунча храз,
Ширин ванцел, чан СтIал вацI…
(Чан СтIал вацI»)
Пуд пад дагълар, са пад тир гьуьл,
Вун акваз чи шад я гуьгьуьл!
Кьегьел несил авай жегьил,
Женнет я вун, чан зи Аран!-
Сарубугъда къуьлер авай,
Яр-емишдин гьуьлер авай,
Мехъерарни мелер авай,
Женнет я вун, чан зи Аран!
Мисалар мадни гъайитIани, ихьтин гуьзел цIарар-манияр и ктабда гзаф ава. Ватандин асул девлет ана яшамиш жезвай халкь, а халкьдин къагьриман векилар яз чида. Сажидинан цIийи ктабдини и кар субутарзава. Шаирди чи халкьдин арадай акъатнавай гзаф ксарин тарифзава. Вични лап кар алаз ва вичизни абурун крар дериндай чиз. Абурун виридан кьиле ихьтин гуьркем рухвайрин къаматар ава: Шарвили, Куьре Мелик, Гьажи Давуд, Ярагъ Мегьамед, Имам Шамил, Етим Эмин, Алкьвадар Гьасан, Гьажи Рамазан, КIири Буба, СтIал Сулейман, Хуьруьг Тагьир, Алибег Фатахов ва масабур.
Гилан аямдин инсанрикай ажайиб чими чIалар вичин ватанэгьли тир Имам Яралиеваз, Низами Бутаеваз, Амри Шихсаидоваз, Альдер Билаловаз, Букар Талибоваз ва масабуруз бахшнава.
Амма Сажидин са хуьрел ва са дередал акъвазнавач, адахъ дустар виринра ава: КцIара – Забит, Миграгъа – Шихнесирни Жамидин, Ахцегьа – Агьед Агъаев, Хуьруьга – Эмирбегов Эмирбег, ЧIилихърал – Мурад Мегьтиев, Дербентда – Гьажиагьмед Къазиагьмедов, КьепIирдал – Нариман Османов ва масабур. Гьар са касдин тIварцIихъ тамам одаяр – тарифдин гимнияр кхьенва, халкьдин, ватандин вилик абурун лайихлувилер къалурнава.
Дустариз бахшна тамамарнавай дастанрикай сад «Я кьей рикI» тIвар алай ажайиб эсер я. Шаирди вичин дустарин (абур вири шииратдинни искусстводин устадар, илимдинни камалдин чIехи сагьибар я) тариф авунихъ галаз сад хьиз, дустарихъ вичин рикIин къанихвал, ялгъуз чIавуз дарихвални къалурзава:
Беден гьеле амаз кIвале – СтIалдал,
Зун дустарин агакьнава кIватIалдал.
Чайни къана, чIалар кхьиз столдал,
Негь хьуникай низ вуч ава, я кьей рикI?

Йикъа мугьман жеда зун са шумудаз,
Агакьда зун саламар гваз Магьмудал,
Галатункай къайгъу жедач гъамлдаз.
Зун кьиникай низ вуч ава, я кьей рикI…
(Магьмуд Мегьтиев – ихрекви. «Зуьрнедин ван алаз» ктаб акъудай кас-спонсор).
Гьисабмир зун нарази яз хьайидал,
Шукур гъизва Сад Аллагьди гайидал.
Ажеб хьана вун зи дуст яз хьайидал,
И кIвалахдиз шагьид я чи алам, дуст!
(Имам дуст)
ЦIийи ктабда, Сажидиназ эхиримжи йисара хас хьанвайвал,
Лезгистандин, иллаки Куьредин рушариз(Тамара, Альбина, Маина, Насият, Алуван, Шамсият ва масабур) бахшнавай хейлин тарифарни гьатнава. Абуру хтарик жедай мержанри хьиз нур гузва, чаз чи лезги рушарин назни такабурвал гьиссдай мумкинвал жезва. Ибурал шаирар тир Ханбичедиз ва Гъулан-Гереказ, бахшнавай чIаларни алава ийиз жеда. Дишегьлидин тариф авуни чи вири шаирриз хас я. Сажидинни кьулуьхъ галамач.
Гуьрчегвилиз авач къаншар,
Гьарма сад са багьа къашар,
Цуькведавай таза яшар,
Кьасумхуьруьн рушар сагърай!...
(Кьасумхуьруьн рушар сагърай)
Чи фикирдалди, Сажидинан шииратдин лап къуватлу хел адан айгьамринни паркутIрин, хъуьруьнринни зарафатрин чIалар я. ЦIийи ктабдани абуру чпин лайихлу чка кьунва. МасакIа и ктаб чи девирдиз хасди, тIалривни квалрив ацIанвайди я лугьуз жедачир, я кIелизни хуш къведачир. Ингье насигьатдин еке шиир – «Фена арзадиз Аллагьдин патав». ЧIуру хесетар терг авун патал угъри, ичкибаз, фитнечи Аллагьдин патав арзадиз фида, адани гьар садаз дуьз рекьел хтун патал герек тир вахт къалурна: угъридиз – 20 йис, ичкибаздин – 40 йис вахт къалурна. А чIавалди абур я амукьда, я амукьдач, фикирна Аллагьди. Фитнечидиз гьикьван вахт гудатIа чин тийиз, Аллагьни кIеве гьатна:
Фитнейрин гъиляй авачир мажал,
Инсанар патал тIимил я ажал!
«Ам дуьз жедалди,-хъуьрена Аллагь,-
Куьн амукьдатIа, заз чидач, валлагь!-куьтягь жезва айгьамдалди шиир. Яни шаирди фитнекардин фасадвал Аллагьдин кьилни акъат тийирди тирди ихьтин гуьзлемиш тавур жуьреда чинал гьалчзава. Им шаир халкьдин яратмишунриз лап мукьва тирвилин шагьидвал я. Гьа ихьтин дережада «Зилидин арза», «Тахьана мад вуч ава?», «Вуч лугьун за?», «Агьарар», «Жеда кьван», «Хабарар-тапарар», «Чилер пайзава, цавар пайзава», «Вун накь вучиз атаначир?», «Амачир чIавуз», « Мягьтел жезва зун», «Гъуьл я лугьуз», «Аламатар», « Темягькар Гьажи», «Эрекьдиз», «Гьарай гуж», «Базар я», «Вуж я кIвале чIехиди?», «Виликан фурс гумач хьи, дуст», «Пагьт бабай», «Темпелдин хиялар», «РикI кузва зи», «Рехъ рикIелай алатна», «Америкадай къведа чаз халу», «Им са вахтни хьанач хьи», «Низ герек я ихьтин гъуьл?» ва маса эсерар кхьенва. Абурукай хейлинбур халкьдин манийриз элкъвенва. РикIел хкин: «Вун накь вучиз атаначир?», «РикI кузва зи», «Темпелдин хиялар», «Пагь бабай», «Рехъ рикIелай алатна» ва масабур.
Инал чун шаирдин эсеррин тематикадикай жуьреба-жуьредикай рахана.
Жанрайрал гьалтайлани Сажидинан яратмишунра кьуд цIарцIин бендерилай, рубаидилай башламишна лирикадин чIехи эсерар, манияр, башбендер, негъилар, риваятар гьалтзава. Шиир туькIуьр хьунин, цIар дуьзмишунин, рифмаяр хкягъунин жигьетдай ада чи халкьдин сивин яратмишунриз ва классикадиз (Кь. Саид, Е. Эмин,С. Сулейман) чи аямдин чIехи устадриз Х. Тагьир, А. Саидов, Ш. Къафланов, Жамидин ва мсб) хас вири жуьрейрикай менфят къачузва. Санлай ада вичин хатI, вичин гел арадал гъизва. Сажидинан шиирдин бенд асул гьисабдай 4, 5, 6, цIарцIикай ибарат я, абура 5-10 ва 11 слог(гьижа) гьалтзава, рифмаяр къонмайриз ва я терцинриз хас журе кьуд-кьуд, пуд-пуд тикрар жезвай редиф галаз, пара вахтара къуша рифмаяр ишлемишзава. И карди везин цIалцIам ва сеслу ийизва. Рифмаяр гужлу ва ачухбур я, гьикьван кIантIани яргъалди чIугу. Гьавиляй абур манийриз элкъвезва.
Бес устадвилер? Зайифвилер?... Вири ктабра хьиз, инани хейлин арфографиядин ва пунктуациядин гъалатIриз рехъ ганва. Гьа са гафар, тIварар кьве жуьреда кхьенвай чкаяр тIимил туш. (Шамиль-Шамил, Магьамед - Мегьамед, Мехти-Мегьти, кьегьел-кьегьал,) Нугъатдин гаф ишлемишун шаирдиз хас адет я. Амма и кар герек аваз хьайитIа, хъсан яз гьисабзава.
Хейлин шиирра гьа сад хьтин ибараяр («кьуд уьлкве», «Земземдин ятар», «Аллагьдин кьадар», «Багьа къашар», «чуьлда жейранар», «ПIиреринни шейхерин ватан») гзаф тикрар хьуни шаир вичин эсерар ктабда твадайла мукьуфдив эгечI тавунин шагьидвалзава. Санлай «Шииратдин ялавар» эхиримжи 10-12 йисуз акъатнавай «Арш» (А. Къардаш), «Гъетери табдач» (М. Бабаханов), «ТIазва зи рикI» (Ш. Къафланов), «Ваз ам чидач» (Жамидин), «Къветрен муг» (Б. Селимов) хьтин ктабрин арада вичин чка тайинарнавайди я. И кар чна гьам автордиз ва гьам акъуднавайбурузни тебрикзава.
Мердали Жалилов. Лезги газет 23-сентябрь 2004-йис

Эхир гьахъ я жуван кIвал
Сажидинан тIвар кьурла, лезгийрин чIехи шаир, ХХ виш йисан Гомер СтIал Сулейман вилерикай карагда. Са анжах устаддин хуьруьнви я лугьуз ваъ, гьакIни вич чIехи алакьунар авай шаир я лугьуз. Адан шииррихъни СтIал Сулейманан шииррихъ хьиз, деринвал, маналувал, къиметлувал ава. РикIин сидкьидай лугьуз жеда хьи, Сажидина чи чIехи устаддин рехъ кьегьелвилелди давамарзава. Адан теснифар халисан жавагьирар я.
Авайвал лагьайтIа, Сажидинан тIвар, адан машгьур «Вун накь вучиз атаначир?» ктаб арадал атайдалай гуьгъуьниз сейли хьана. Гуьгъуьнлай басмадай акъатай «КIватIи-КIватIаш», «Аламатар» ктабри ва маса кIватIалри Сажидин неики лезгийриз,-гьакIни вири Дагъустандин халкьариз чирна. Сажидинан шиирриз хъуьтуьл зарафат, хци айгьам хас я. И мукьвара «Самур» газетдин редакциядиз атай шаирди вичин яратмишунрикай, цIийи эсеррикай, вич СтIал Сулейманан фондунин председатель яз кьилиз акъудзавай крарикай ихтилатна, гьакIни чи газетдин гьакъиндай рикIиз хуш гафар лагьана. Агъадихъ чна кIелзавайбурув шаирдин са шумуд шиир агакьарзава.
Седакъет Керимова, Музафер Меликмамедов 25. 11. 1999.-«Самур» газет.-Баку шегьер.

Сажидиназ
«Халкьдиз хуш я ви гьар са цIар,
ТIвар авач вахъ «халкьдин шаир».
Белки,-вазни лагьана жал,
«Вун накь вучиз атаначир?»
Шихзада Юсуфов.-«Къе гьи югъ я?»-ктабдай.-1998-йис.

«Зуьредин ван алаз»
Сажидина эхиримжи вахтара бегьерлувилелди зегьмет чIугвазва. Ада теснифзавай шиирарни кIелзавайбуру хушдаказ кьабулзава. И йикъара шаирдин «Зуьрнедин ван алаз» тIвар алай цIийи ктаб акъатнава. Ана зарафатдин, сатырадин, айгьамдин ва кIелзавайдаз хъвер гъизвай гзаф шиирар ва манийриз элкъвенвай чIалар гьатнава: «Шехьмир, чан Зарина», «Вун накь вучиз атаначир?», «Темпелдин хиялар», «Темпелдин хиялар», «Кьасумхуьруьн рушар сагърай», «Бажанах», «Шагьбесен», «Эмина» манияр чаз радиодайни, мехъеррикни ван къвезва.
Сатырадин, айгьамдин эсера шаирди инсанрик квай са бязи чIуру хесетар дуьздал акъудзава, кIелзавайди абур хкудун лазим тирдахъ инанмишарзава.
Ктаб чапдай акъудиз Сажидиназ «Ихрек» тIвар алай фермервилин майишатдин сагьиб Мехтиев Магьмуда куьмек гана. Шаир мили эдебиятдин векилриз галайвал ийизвай ихьтин касдилай пара рази я. Н. Эмиран.

Чар
Дагъустан Республикамдин культурадин лайихлу работник, Дагъустандин гъейри халкьарин литературрилай тафаватлу яз, лезги поэзиядин хейлин лайихлу векилар, я виликан СССР-дин писателрин Союздин, я гуьгъуьнин кьилди пачагьлугъ хьиз, Россиядин Федерациядин писателрин Союздин-членар туш. Ихьтин лайихлу шаиррикай сад агъастIалви Сажидин Саидгьасановни я, агъастIалвини ваъ, Агъа СтIалдал алай Сажидин тIварцIин сагьибди вичи и агьвалат кьетIендиз къейдззава:
СтIалдаллай Сажидиназ
И кардикай мах хьана хьи,- кхьизва ада «Ялтахан эхир» шиирда, Шиир «Самур» журналдин бинедаллаз 1994-йисуз акъатай Лезги поэзиядин антологияда гьатнава СтIалдаллай агьалияр стIалвияр хьайила, сад стIалви тахьана, СтIалдал алайди яз амукьзава? Шиирдин авторди вич стIалви яз ам устад шаир-хьиз вири хуьрерин векил яз аннамишзава, Сажидин Саидгьасанов шиирдин цIарцIин такъийа дерин фикир, мана авай шаир я. ЦIи адаз лайихлу яз Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник тIвар ганва. За адаз и тIвар мубаразава.
Ибрагьим Гьуьсейнов, машгьур шаир, драматург
Жеч гьа?!..
(куьруь авуна)
Гьамиша хьиз, и мукьвара Сажидин чи к4вализ мугьман хьана.Чир жеда заз адан 70 йисан юбилей жедайди. Фикир-фагьум авуна, пака юкъуз за жуваз фадлай чизвай касдин уьмуьрдин рекьер-хуьлер рикIел хкана. Гьа икI, чи газет кIелзавай гьуьрметлу юлдашар, таниш хьухь куьнни вич фадлай чи халкьдин арада сейли хьанвай муаллим, шаир, драматург, журналист, тешкилатчи, чIехи хизандин кьил, куьтягь тежер булахрин яд хьиз, авахьзавай суьгьбетрин иеси, аялрихъ галаз—аял, дустарихъ галаз халис дуст, агъсакъалрихъ галаз камаллу агъсакъал тир Саидгьасанов Сажидин Саиджамаловичахъ галаз.
Инал за адан фамилия ва бубадин тIвар кьуна, мад хкьадач, вучиз лагьайтIа,ада вичин яратмишунра, гзаф кьадар маса шаирри хьиз, анжах са тIвар кхьизва, ам халкьдин арадани анжах Сажидин яз машгьур хьанва.
Сажидинан уьмуьрдин сифте камар, армиядин жергейрай хтайла, Туьркменистандин «Къара-Къум» къанал тухузвай комсомолринни жегьилрин тешкилатда башамиш хьана.Аниз ам комсомолдин путевкадалди, хушуналди фена. Заз чиз, адан биографиядикай рахайдайдалай, яратмишунрикай рахайтIа,хъсан я. Сажидинан биография квез гьакIани чир тахьана жеч.
Сифтени-сифте Сажидин—муаллим я. Къанни вад йисуз муаллимвал авун. Им, гьелбетда, тIимил вахт туш. Сажидина мектебда чIугур кьван жафаяр гьавая фенач. Аялриз тербия ва зигьин гун, абур уьмуьрдин шегьре рекьел акъудун, абурукай ватандиз, диде-бубадиз менфятлу инсанар хкатдайвал авун регьят кIвалах туш эхир. Гьа и четин кIвалах вичелай алакьайвиляй ада и йисар вичин уьмуьрдин важиблубур яз гьисабзава. Ада тарс ва тербия гайи аялрикай хейлинбурукай алимар, шаирар, духтурар ва халкьдин рекье къуллугъзавай инсанар хьанва.
Сажидин - шаир, сатирик, драматург, журналист я. Аял чIавалай медениятдал, шииратдал рикI алай и кас кхьиз-чIуриз, шаиррин шиирар кIелиз, гьабурулай чешне къачуз чалишмиш жедай. 1949-йисуз райондин»Колхоздин пайдах» газетдиз сифте адан «Шаир Сулейман» шиир акъатна. (а чIавуз редактор Жалал Алахвердиев тир) И вакъиади гьевесламишай Сажидин рикIивай шиирар кхьинал машгъул хьана. Гьа вахтарилай башламишна, Сажидина чIугур зегьметдин бегьерар къе ингье чна вирида дадмишзава.
Са бязи шаирар са шумуд ктабд акъудайлани машгьурвилин дережадиз акъатдач. Сажидин лагьайтIа,1976-йисуз «Вун накь вучиз атаначир?» тIвар алаз акъатай сифте ктабди(гьамани са гъвечIди) вири Дагъустандиз машгьурна. Ам вичи тарнифзавай гьар са цIарцIе ватандиз, ана яшамиш жезвай гьар са инсандиз хийир гуз алахъзава. Ам гьар садан абадвилихъ къаних я.Килиг садра ада «КIанзава заз» шиирда вуч кхьизватIа:
АлакьайтIа рикIе авай крар зи,
Гьар са касдиз пишкешдай за азадвал..
Гуьг далудиз яна Вацран пурар зи,
Чилер ацIай гъидай халкьдиз абадвал!
Гьикьван экуь мурадрив, къастарив ацIанва шаир Сажидинан рикI! Шаирдин яратмишунра зарафатри, ягьанатри, хъуьруьнри гзаф кьунвайди къейд тавуна жедач. Гьич са темпелдин, муьфтехурдин, ягьсуздин, зулумкардин, гьахъсуздан патавайни шаир такур кьасарна физвач, гьардаз кутугай чIал лугьузва:
Итим:
Хъсан затIар мад чида заз,
Сирке ягъай луьле-кабаб.
Дуьшперидин дад чида заз,
Жагъана хьуй, неда кьве къаб!
Паб:
Хъсан затIар хкяна на,
Ви чирвилиз гаф авачир.
Вуч неда, темпел, кIваляй на?
Гъуьр михьдай са саф авачир!

Къачун чна масад:
Даим регъуьз физ-хтана,
Рехъ чир хьанач, аламат!
Гъуьрчехъан яз, керекулни
Пехъ чир хьанач, аламат!
Хъвер-зарафатдикай рахайтIа,, абуралди шаир мадни девлетлу я. Гьеле муьгьуьббатдин гьиссерни шаирди зарафатралдалди ачухзава:
Гатфар чIавуз вацI хьана,
Къугъвада вун кьерера.
Бес зун гьикьван кац хьана,
Къвекъведа ви геллера?
Шаирдиз аялар патал кхьенвай эсерарни тIимил авач. Им тажуб жедай кар туш-чи шаир—муаллим тушни бес? Месела, къачун чна 1979-йисуз Дагучпедгизда акъатнавай шииррин «КIватIи-КIватIаш» ктаб. Шаирди кхьенвай аялрин маш шаирди икI башламишзава:
Гьич са чIавз чIалан устIар
Галатдач квев рахуникай.
Куьн паталди, гъвечIи дустар,
ЧIал туькIуьра махуникай.

Къуватсуздаз ая куьмек,
Гьар са кIвалах ая зирек,
КIела, фикир ийиз дерин,
Белки, квез жен и мах ширин.
Аялар патал кхьенвай эсеррин арада «Аламатар» ктаб, «НуькI-ала» тамаша ава.
«Ярагъви ашукь Уьзденакай» тарихдин повесть, «Зуьрнедин ван алаз» шииррин ктаб ва гзаф кьадар сатирадинни зарафатрин гьикаяяр—ибурни Сажидинан багъдин бегьерар я. И мукьвара печатдиз акъудиз гъилевай кIватIалар, абурулай алава яз гьазурнавай «Зи СтIал Сулейман», «Риваятрин камари».
Сажидинан эсерар урус, украин ва Дагъустандин миллетрин чIаларизни таржума авунва.Шаирдин чIалариз чи компазиторри—С. Керимова, З. Гьажиева, М. Гьуьсейнова, О. Аюбова, П. Кеберова, Х. Халилова, Маина Абдулмуталибовади, Къ. Ибрагьимова, и арада за уьзуьагъвилелди жуван тIварни кьазва. Сажидинан чIалариз сифте манияр арадал гъайибурукай сад—зунни я. 1976-йисуз ктабрин туьквендиз фейи зи гъиле гьатна Сажидинан Вун накь вучиз атаначир?» ктаб. Хтана кIвализ, тупIалай ийида за ктабдин чарар. Гада рушал ашукь жедай тегьерда зун ашакь хьана «Вун накь вучиз атаначир» шиирдал.
Фагьум-фикир авуна за, шиирдикай мани арадал гъун кьетIна. Яргъалди вегьенач, пакад юкъуз фида зун Омар Аюбован патав.Рекьив гъида за ам. Омарани (сагърай вич) яргъал вегьенач.Са акьван вахт фенач, чна кьведани санал кIвалахна, мани гьазур хьана.Авуна репетициярни халкьдин инструменрихъ галаз, кхьена мани, гуда садра, кьведра радиодай. Йикъарикай са юкъуз атана акъатда лувар акатай Сажидин чи кIвализ. Акьван чIавал ам чидайдин тушир.
 -Яда,- лугьуда Сажидина,- вуна вуч авуна, кIвал къени хьайи ди?!
Зазни са жуьре хьана, яраб вуч хьанатIа, лугьуз.-Вуч хьана?-хабар кьуна за.
-ГьикI вуч хьана, я кIвал къени хьайиди, вуна зун цавариз акъудна хьи, вирибурун сивера гьатнава зунни вун!
Ахпа ада зун агьвалатдин гъавурда туна. Гьа инлай кьулухъ захъ галаз дуст хьайи Сажидин, къени кIваляй акъудиз жезвач…
Гьи терефдихъай къачуртIани, Сажидиназ галатун тийижир къуватар жагъизва. Ам хъсан тешкилатчини я эхир. Сажидина кьил кутунатешкилнавай чи халкьдиз хийирлу гзаф крарикай суьгьбет ийиз жеда. Месела, 1990-йисуз ада, са жерге шаиррихъ, писателрихъ галазгафарни крар сад авуна, районда»Куьредин ярар» тIвар алаз, аслу тушир центр тешкилна. Гьа и тIвар алазаслу тушир газетарни акъудна. Сажидина са жерге маса кIвалахарни кьиле тухвана. Ам СтIал Сулейманан Фондунин председателни я. «ХХ лагьай асирдин Гомеран» яратмишунрин кIан-пун ахтармишзава ва «Билбил» тIвар алаз махсус газетдин кьве нумра акъудзава.
1996-йисуз Сажидина Агъа СтIалдал мусурманрин фонд тешкилна, ахпа хуьруьн Жуьмя мискIин туькIуьр хъувуна, кардик кутазва.
Республикада, иллаки Кьиблепатан Дагъустанда, белки, хабар тахьана, сад-зур мярекат хьанатIа, Сажидина иштирак тавур.
«Я кIвал къени хьайи кIарабрин гъаб» (вичи лугьудайвал) ви чандай гькI акъакьзава, виринрив вун гьикI агакьзава? Вун мадни викIегь хьурай, зи дуст Сажидин!
Ризабала Агъабалаев, Дагъустан Республикадин искусствойрин лайихлу деятель. «Лезги газет» 2003-йисан 24 –апрель.

Чи тебрик
Сажидин Саидгьасанов...Адан материал авачиз «Лезги газетдин» тек-бир нумра акъатзава. Кхьизва касди, кIусникагьул тахьана. Гъизва чи вилик хайи Куьредин хабарар, СтIал Сулейманан ватандай. Гьа им, чи фикирдалди, шаир ва мухбир Сажидинан лап баркаллу карни я. Мухбирар чи газетдин вилерни, япарни я лугьунихъ гьа ихьтин сир ава.
Вафалу я Сажидин лезги чIалан хазинадиз! И карни чаз ада кхьизвай махсус жанрадай— «РИВАЯТРАЙ» аквазва. Лезги чIалан гьар са гаф гекъигун авачир хазина тирди адан и куьруь, амма маналу ибарайри хъсандиз субутзава. КIелайбуруни а эсерар хушвилелди кьабулзава.
Сажидина вичиз, «Лезги газетдин» редакцияда, хайи бубад кIвале хьиз, къулайвал, чимивал, гьуьрмет, руьгьдин ризкьи жагъанвайди хиве кьазва. И кардайни адаз аферин къвезва. Гила чи къелемдин стхадин 70 йис яш хьанва лугьузва, амма чаз инанмиш жез кIанзавач. «70 йис хьанвай инсандилай акьван зиринг, тIарам кьуьлер жеда жал?-лугьуда чна. Ам гьар са юкъуз, белки вири Лезгистандилай элкъвезва. Лувар квайдалайни икI алакьдач. Сажидиналай алакьда! Сагърай вич! Къуй мад цIуд йисара вун ви илгьамдин шивцел мягькем яз, Ви илгьамдин ялав яваш тахьурай!
«Лезг газетдин» редакциядин коллектив. 2003, 04.24

Халкьди тебрикна
6-майдиз СтIал Сулейманан ватанда, Агъа СтIалдал ва Кьасумхуьрел, Сулейманана илигай яратмишунрин багъдин бегьерлу къелемрикай сад тир Сажидин Саидгьасанован 70 йис тамам хьуниз тарукьарнавай шадвилин межлис кьиле фена. Иниз райондин вири руководителар, яратмишдай интеллегенциядин векилар, жегьиларни ветеранар, гзаф кьадар мугьманар атанвай. Абурун арада Халкьдин Собранидин депутат, Алибег ТахоГодидин тIварунихъ галай Педагогикадин институтдин директор Гьамидуллагь Магомедов, РФ-дин лайихлу артист, Лезгийрин муздрамтеатрдин художественный руководитель Эседуллагь Наврузбегов, Дагъустандин халкьдин артистка Дурия Рагимова, генерал Муьгьуьддин Къагьриманов, «Юждагдин» институтдин ректор Нариман Османович, машгьур духтур Нариман Рамазанов, къунши районрин векилар ва гзаф кьадар инсанар кIватI хьанвай.
Шаирдин гьакъиндай чими ва маракьлу, метлеблу келимаяр райадминистрациядин кьил Низами Бутаева лагьана. Ада къейдна хьи, алай аямда лезгийрин медениятдин ва эдебиятдин уьмуьрда Сажидина кьетIен чка кьунва. Вичин активвилелди, бажарагълувилелди ада халкьдин патай лайихлу гьуьрметва авторетет къазанмишнава.Къенин межлисдини гьа кардин шагьидвалзава.
Сажидин Саидгьасанован—шаирдин, муаллимдин ва мухбирдин гьакъиндай метлеблу доклад Агъа СтIалрин юкьван школадин муаллим Абдуселим Абдулмежидова авуна. Ада къейд авурвал, Сажидин СтIалрин булахрин абурлу хилерикай сад я. Ада Сулейманан рехъ цIийи шартIара устадвилелди давамарзава, лезгийрин шииратда вичин «Вун накь вучиз атаначир?» ктабдалди цIийи хел ачухна, гилани а хилее викIегьвилелди кIвалахзава.
Сажидинан яратмишунрин метлеблувиликай, адан эсерар лезги мектебра кIелзавай тегьердикай гаф академик Гьамидуллагь Мегьамедова лагьана. Сажидинан сатирадин ва юмордин таъсир ада Макаренкодин педагогикадин тежрибадив гекъигна. И жигьетдай шаирдин ирс вири девирра тербиядин зурба алат яз герек яз амукьна.
Юбилярдин ркIяй къвезвай хуш келимаяр лугьуз сегьнедиз генерал Муьгьуьдин Къагьриманов, Хив райондин администрациядин кьилин заместитель Кьасум Кьасумов, РД-дин лайихлу артист Дурия Рагьимова, РФ-дин лайихлу артист Эседуллагь Наврузбегов, бажарагълу шаир Фейзудин Нагъиев, «Лезги газетдин» литературадин отделдин редактор Мердали Жалилов, гьевескар композитор Маина Абдулмуталибова, Кьулан СтIалрин юкьван школадин директор Индира Османова, Белиждин аялрин яратмишунрин кIвалин директор Мисрихан Мамедов, художник Мелик Агъабалаев, РД-дин искуствойрин лайихлу деятель, композитор Къагьриман Пбрагьимов, шаир Гъулан-Герек, «Куьредин хабарар» газетдин редактордин заместитель Къирим Мурадханов, райондин аялрин бахчадин зеведиш Светлана Шабанова, «Куьредин ярар» культурадин центрадин саки вири векилар экъечIна.
Рахай вирибуру Сажидинан яратмишунрин, адан инсанвилин ва къанажагъдин тарифна. Шак алач, халкьдин ихьтин тарифди шаир са шумуд цIуд йисан жегьиларна, ам мадни цIийи агалкьунрал руьгьламишна. Шак алач, ихьтин межлисри неинки яшлу несилрин векилар, гьакI акьалтзавай жегьил несиларни Ватан ва халкь патал гьунарлу крарал руьгьламишда. Ватандиз мани лагьай ксар яшари кьазуь ийидач, гьавайда лагьанвайди туш. Сажидинани и межлисда вичин садрани кьуьзуь тежедай туьнт Лезги кьуьлерна, Куьредин билбилар галаз.
Мерд Али, Шагьабудин Шабатов я. «Лезги газет» 2003 –8-май.
.
«Шииратдин ялавар»
Вич лезги кIелзавайбуруз фадлай сейли хьанвай, руьгь гьамиша жегьил тир шаир Сажидинан нубатдин ктаб автордин 70 йис тамам хьунихъ галаз алакъаллу яз акъуднава. Ихьтин яшариз атайла, вични са шумуд ктабдин (абур саки вирибур гьам к1елзавайбуру, гьам критикри хушдиз кьабулна) автордин къелемдикай гила кIелзавайдан фикир желб тийидай эсерар хкатда жал?
«Шииратдин ялавар» - «Ялавар галачир шиират жедани бес?» - им гьасятда къвезвай суал я-хиял я. Шаирди вичин ктабдиз ихьтин тIвар ганватIа, им ялавар тушир чIаларни гзаф ава лагьай чIал я. Къуьл цайи никIик вижесуз эчIаларни жедай хьиз. Эхиримжи вахтара я чи никIерни эчIезмач, я шииратдани вуч аватIа, вуч чи вилик гъизватIа, яб гудайдини аквазмач.
Гена аферин, Сажидина чи рикIел и гьакъикъатар хкизва. Гьа са вахтунда вичин хивени тежрибалу чIехи шаирдин везифа авайди гьиссзавайди чирзава. Ихьтин хиялри чун цIийи ктабдикай са шумуд гаф кхьинизни мажбурна.
Чаз Сажидин «Вун накь вучиз атаначир?» - сатирадинни юмордин ктабдалди (алатай асирдин 70-йисар) машгьур хьана. Ахпа адан къелемдикай аялар патал кхьей «НуькI-хала», «Риваятрин камари» ва маса ктабар хкатна. Чаз Сажидин алай аямдин лезгийрин литературадин тавханада вичиз мягькем чка кьунвай писатель, чIалан хазинадин заргар ва къайгъудар тирди чир хьана. И кар ада «Ярагъви ашукь Уьзден» тIвар алай прозадин таъсирлу эсер кхьиналдини субут авуна.
Шаирдикай хуш келимаяр, маса изданийра хиз, чи газетдани са шумудра акъатна. Месела, ицIарарин авторди адан 60 йисан юбилейдиз талукь яз чIехи макъала чапна (1998-йисан май).
Инал чун рахазвай ктабни «Сифте гафунин чкадал» макъаладани «Лезги газетдиз» 1997-йисан 10-октябрдиз акъатай шаир И. Гьуьсейнован «Адан дережа» макъаладай, 1990-йисан 27-сентябрдиз шаирдиз адан дуст, писатель Гь. Къурбана кхьенвай
«Чарчяй», 1993-йисан 30-апрелдиз шаир Къ.Рамазанова Сажидинан 60 йисан юбилейдин мярекатдал авур рахунрай ва, эхирни, РД-дин Госпремиядин лауреат, шаир Арбен Къардаша Сажидин РФ-дин писателрин Союздиз гьахьун патал ганвайрекомендациядай къачунвай маракьлу келимаяр гъанва. Абуру вирида санлай шаирдин руьгьдин ва яратмишунрин суьрет гьихьтинди ятIа лап фасагьатдиз лишанламишзава,, кIелдадаз мукьва ийизва. «...Сажидинаншаирвилин талантдин гьайбат эвелни-эвел адан шиирдин цIарцIин дуьзгуьнвиле ава...»къейднава вич датIанна шиирдин дуьзгуьнвилин къаравулда авай И. Гьуьсейнова.
Шаир Къ. Рамазанова Сажидинан гьевес ва сеслувал Куьредин гурлу чарчаррив гекъигзава.
Шаир Арбер Къардашаз Сажидин шииратдай гьам гафунин виниз тир дережа, гьам гегьенш манна, гьам хъуьруьн-зарафат ва айгьам, гьам образнивал, гьам рифмайрин цIийивал ва гуьрчегвал аквазва…
Ибур гъвечIи къейдер ва гьакIан чкадал лагьанвай келимаяр туш. Абурухъ Сажидинан, гьакъикъатдани халкьдин дерин къатара битмиш хьана, халкьдин фагьум-фикирдив, кьадар-кьисметдив, шадвиливни пашманвилив ацIанвай, халкьдин мецелай рахазвай шиират гала.
Ялавар лагьайла, чи рикIел Яран суварин, я тахьайтIа, чи мелерикни мехъеррик гилани ийизвай шадвилерин цIаяр, чIехи гъалибвилерин сагълугъдай цавуз язавай фейерверкар къвезвайди хьиз, чIехи магьрумвилерин, туькьуьлвилерин цIаярни, гъамлувилин лишанар тир яоаварни къвезва.
Бахтавар экуьн ярар, нурлу чарчарар, зарлу чигедин стIалар, аби лейсанар, михьи хважамжамар авайди хьиз, тIебиатдихъ чIехи заваларни ава: цIайлапанар, хъикьинар, вулканар, цIаяр кьунарни… Шаир вири и цIарарин-ялаврин юкьва ава. Ам кузва—элякьзавач; кузва-руьхъ жезвач; кузва– генани рази жезвач. Гагь гьайифри, гагь шадвилери адай ялавар акъудзава. Ингье цIийи ктабни гьа ихьтин гьссери арадал гъанва.
Ктаб ачухзавай «Лезгистан», «Амукьда зи лезги халкь», «Лезги мани», «Мелгьем гъида Меккедай», «Шарвилидин невеяр я», «Лезги чIал», «Эдеби хьуй», «Етим Эмин» ва маса эсерар кIелайлани, чна шаирдин рикIел алай парцин агъурвал, вичин ватандин, халкьди, чIалан, пакагьан йикъан гьакъикъатдай ийизвай хиялар (абуру шаирдин йифен ахвар, йикъан кьарай атIанва) гьиссзава.
Ялав квачиз, рикIяй ихьтин чIалар акъатдачир:
Итимар яз, етимар хьиз,
Квез я къекъуьн чилерал?
Дагълар—чибур!
Багълар—чибур,
Сергьят кIевиз ракьарал!
Хъуьрез стха-вахарал…
«Чаз вуч кIан я?»
Ктабда гьатнавай чIехи пай шиирар гьам чIехи ва гьам гъвечIи (сергьятрал гьалтайла) ватандикай кхьенвайбур я. Шаирди а ватанрин арада тафават твазвач. Лезгистан –Дагъустан-Россия-са ватан! Ана, гьина дарвал, тIарвал хьайитIани, а тIал—СтIалривни агакьзава. Гьина мублагьвал, шадвални аватIа, адакай стIалви шаирди лезет хкудзава. Шаирдиз а лезет вичин гъвечIи ватанда (СтIалдал, Куьреда, Самур ва СтIал вацIарин яхайра, Шагь ва Шалбуз дагъларин цаварик) булвал, мублагьвал гуьрчегвал, бахтаварвал артух хьунвай аквазва. Амма чIехи Ватан—Дагъустан—Россия галачиз, чи халкьарин садвал авачиз, и бахтарив агакьдач.,-тагькимарзава шаирд, вичин дердисер вахтунин шагьид хьана.Ингье чна кIелзава:
«Душманар негь», “СтIалар», «Жедайди са гьарай тир», «Сад Ватандиз», «Ялвар», «Зи лезги халкь», «Куьре», «Жагъанач заз регьятдиз», «Къадим Къафкъаз», «Захъ дерт ава», «Дагъустан», «Чи Куьреда», «КIару вуч тир»,»Рази я зи Ватандал» ва икI мадни эсера халис ватандашдин гьиссер рахазва. Миллетчидин ваъ—милли алакъайрин сердердин…
Шаир Сажидин хайи ерийрал иллаки кIевелай бенд я. И карди адан шиират кIелдайдаз гзаф мукьвани ийизва. «Чан СтIал вацI», «Арандиз гим», «Зи хайи хуьр», «Агъа СтIал», «СтIал буллах», «ЦIаяр цин буллах», «Лезги мелер», «Самурдин там»,
«Къазан булах», «Латарин пIир», «Ахцегь шегьер», «Кьурагьана СтIал пата», «Кьасумхуьр», «Зугьраба хуьр» ва мад ва мад шиирра шаирди художникдиз хас тегьерда, рангаралди безетмишна, хайи чилин гуьзел пипIерин шикилар арадал гъанва.
Дагълар хъуьрез, живер цIараз,
Авахьда вун синер кьураз,
Гьар гатфариз, гьар са Яраз,
Мани яда, хунча храз,
Ширин ванцел, чан СтIал вацI.
«СтIал вацI»
Пуд пад дагълар, са пад тир гьуьл,
Вун акваз чи шад я гуьгьуьл!
Кьегьел несил авай жегьил,
Женнет я вун, чан зи Аран!

Сарубугъда къуьлер авай,
Яр-емишдин гьуьлер авай,
Мехъерарни мелер авай,
Женнет я вун, чан зи Аран!
«Арандиз гимн»
Мисалар мад гъайитIани, ихьтин гуьзел цIарар—манияр и ктабда гзаф гьалтзава. Ватандин асул зегьмет ана яшамиш жезвай халкь, а халкьдин къагьриман рухваяр яз чида. Сажидинан и цIийи ктабдани гьа кар субутзава. Шаирди чи халкьдин арадай акъатнавай гзаф ксарин тарифарзава. Вични лап кар алаз ва вичизни абурун крар дериндай чиз. Абурун виридан кьиле ахьтин гуьркем рухайрин къатар ава: Шарвили, Куьре Мелик, Гьажи Давуд, Ярагъ Мегьамед, Имам Шамил, Етим Эмин, Алкьвадар Гьасан, Гьажи Рамазан, СтIал Сулейман, КIири буба, Хуьруьг Тагьир, Алибег Фатахов ва масабур.
Гилан аямдин инсанрикай ажайиб чими чIалар вичин ватанэгьлияр тир Имам Яралиеваз, Низами Бутаеваз, Амри Шихсаидоваз, Альдер Билаловаз, Букар Талибоваз бахшнава.
Амма Сажидин са хуьрел ва са дередал акъвазнавач, адахъ дустар виринра ава: КцIара—Забит, Миграгъа—Шихнесирни Жамидин, Ахцегьа—Агьед Агъаев, Хуьруьга—Эмирбег Эмирбегов, ЧIилихъа—Мурад Мегьтиев, ДербентдаГьажиагьмет Къазиагьмедов, КьепIирдал—Нариман Османов ва масабур.Гьар са касдин тIварцIихъ тамам одаяр—тарифдин гимнияр кхьенва, халкьдин, ватандин вилик абурун лайихлувилер къалурзава.
Дустариз бахшна тамамрнавай дастанрикай сад «Я кьей рикI” тIвар алай ажайиб эсер я. Шаирди вичин дустарин (абур вири шииратдинни искусстводин устадар, илимдинни камалдин чIехи сагьибар я) тариф авунихъ галаз сад хьиз, дустарихъ вичин рикIин къанихвални, ялгъуз чIавуз дарихвални къалурзава:
Беден гьеле амаз кIвале—СтIалдал,
Зун дустарин агакьнава кIватIалдал.
Чани къана, чIалар кхьиз столдал,
Негь хьуникай низ вуч ава, я кьей рикI…
Йикъа мугьман жеда зун са шумудаз,
Агакьда зун саламар гуз Магьмудаз!
Галатункай къайгъу жедач гъамлудаз,
Зун кьинкай гиз вуч ава, я кьей рикI…
(Магьмуд Мехтиев—ихрекви. «Зуьрнедин ван алаз» ктаб акъудай спонсор).
Гьисабмир зун нарази яз хьайидал,
Шуькуьр гъизва Сад Аллагьди гайидал.
Ажеб хьана вун зи дуст яз хьайидал.
И кIвалахдин шагьид я чи алам, дуст.
«Имам дуст»
ЦIийи ктабда, Сажидиназ эхиримжи йисара хас хьанвайвал, Лезгистандин, иллаки Куьредин рушариз (Тамара, Альбина, Маина, Насият, Алван, Шамсият ва масабур) бахшнавай хейлин тарифарни гьатнава. Абуру хтарик жедай мержанри хьиз нур гузва, ча чи лезги рушарин назни такабурвал иссдай мумкинвал жезва. Ибурал шаирар тир Ханбичедиз, Гъулан-Гереказ бахшнавай чIаларни алава ийиз жеда. Дишегьлидин тариф авун чи вири шаирриз хас я. Сажидинни кьулухъ галамач.
Гуьрчегвилиз авач къаншар,
Гьарма сад са багьа къашар.
Цуькведавай таза яшар,
Кьасумхуьруьн рушар сагърай…
«Кьасумхуьруьн рушар сагърай»
Чи фикирдалди, Сажидинан лап гужлу хел адан айгьамринни паркутIрин, хъуьруьнринни зарафатрин чIалар я. ЦIийи ктабдани абуру лайихлу чка кьунва. МасакIа и ктаб чи девирдиз хасди, тIалривни квалрив ацIанвади я лугьуз жедачир, я кIелизни хуш къведачир. Ингье насигьатдин са шиир—»Фена арзадиз Аллагьдин патав» -ЧIуру хесетар тергун патал угъри, ичкибаз, фитнечи Аллагьдин патав арзадиз фида, адани гьар садаз дуьз рекьел хтун патал герек тир вахт къалурна: угъридиз—20 йис, ичкибаздиз—40 йис вахт къалурна. А чIавалди абур я амукьда, я амукьдач, фикирна Аллагьди.
Фитнечидиз вахт гьикьван гудатIа чин тийиз, Аллагьни кIеве гьатна:
Фитнейрин гъиляй авачир мажал,
Инсанар патал тI имил я ажал!
“Ам дуьз жедалди, хъуьрена Аллагь, -
Куьн амукьдатIа заз чидач валлагь!»
Куьтягь жезва айгьамдалди шиир. Яни шаирди фитнекардин фасадвал Аллагьдин кьилни акъат тийирди тирди ихьтин гуьзлемиш тавур жуьреда чинал гьалчзава. Им шаир халкьдин яратмишунриз дад мукьва тирвилин шагьидвал я.
Гьа ихьтин жуьреда «Зилидин арза», «Тахьана чаз вуч ава?», «Вуч лугьун за», «Агьарар», «Жеда кьван», «Хабарар—тапарар», «Чилер пайзава, цавар апайзава», «Вун накь вучиз атаначир?», «Амачир чIавуз», «Мягьтел жезва зун», «Гъуьл я лугьуз», «Аламатар», «Темягькар Гьажи», «Эрекьдиз», «Гьарай гуж», «Базар я», «Вуж я кIвале чIехиди?», «Виликан фурс гумач хьи, дуст», «Пагь бабай», «Темпелдин хиялар», «РикIкузва зи», «Рехъ рикIелай алатна», «Америкадай къведа чаз халу», «Им са вахтни хьанач хьи», «Низ герек я ихьтин гъуьл» ва маса эсерар кхьенва. Абурукай хейлинбур халкьдин манийриз элкъвенва. РикIел хкин: «Вун накь вучиз атаначир?”, “Темпелдин хиялар», « Пагь бабай», «Рехъ рикIелай алатна» ва масабур.
Инал чун шаирдин эсеррин тематикадин жуьреба-жуьрейрикай рахана. Жанрай гьалтайлани Сажидинан яратмишунра кьуд цIарцIин бендерилай, рубаидилай, башламишна, лирикадин чIехи эсерар, манияр, бахшбендер, нехилар, риваятар гьалтзава. Шиир туькIуьр хьунин, цIар дуьзмишунин, рифмаяр хкягъунин жигьетдай ада чи халкьдин сивин яратмишунриз ва классикадиз (Кь. Саид. Е. Эмин, СтIал Сулейман) чи аямдин ч4ехи устадриз Х. Тагьир, А. Саидов, Ш. Къафланов, Жамидин ва масабур) хас вири жуьрейрикай менфят къачузва. Санлай ада вичин хатI, вичин гел арадал гъизва. Сажидинан шиирдин бенд асул гьисабдай 4.5, 6, цIарцIикай ибарат я, абура 5—10 слог (гьижа) гьалтзава, рифмаяр къошмайриз ва я терцинриз хас жуьре кьуд-кьуд, пуд-пуд тикрар жезвай редиф галаз пара вахтара къуша рифмаяр ишлемишзава. И карди везин цIалцIам ва сеслу ийизва. Рифмаяр гужлубур ва ачухбур я, аваз гьикьван кIантIани яргъалди чIугу. Гьавиляй абур манийризни элкъвезва.
Бес усалвилер? Зайифвилер?..
Вири ктабра хьиз, инани хейлин орфографиядин гъалатIриз рехъ ганва. Гьа са гафар, тIварар кьве жуьреда кхьенвай чкаяр тIимил туш.(Шамиль—Шамил. Магьамед—Мегьамед, Мехти—Мегьти, кьегьел—кьагьел ва икI мад). Нугъатдин гафар ишлемишун шаирриз хас адет я. Амма и кар герек аваз хьайитIа, хъсан яз гьисабзава.
Хейлин шиирра гьа сад хьтин ибараяр («Кьуд уьлкве»,«Женнет-макан», «Аллагьдин патай багъиш», «Земземдин ятар», «Аллагьдин кьадар», «Багьа къашар», «Чуьлда жейранар», “ПIиреринни шейхерин ватан» ва икI мадни) гафар тикрар хьуни шаир вичин эсерар ктабда твадайла, мукьуфдивди эгечI тавунин шагьидвал я.
Санлай «Шииратдин ялавар» эхиримжи 10-12 йисуз акъатнавай «Арш» (А. Къардаш), «Гъетери табдач» (М. Бабаханов), «ТIазва зи рикI” (Ш. Къафланов), «Ваз ам чидач» (Жамидин), «Къветрен муг» (Б. Селимов) хьтин ктабрин арада вичин чка тайинзавайди я. И кар чна гьам автордиз ва гьам акъудзавайбурузни тебрикзава.
Мердали Жалилов, «Лезги газетдин» литературадин отделдин редактор. «Леги газет» 2004-йис, 23-сентябрь

Куьре магьалдин шииратдин шалбуз дагъ
Сажидин Саидгьасанов чаз виридаз хъсан таниш я, ам алани я, багьана. Адакай вичикай кхьенвай очеркар, макъалаяр, гьакIни адан къелемдикай хката шиирар, гьикаяяр газетризни журналриз мукьвал-мукьвал акъатзава. Россиядин печатдин йикъахъ галаз алакъалу яз, январдин вацра Сажидинакай «Куьредин хабарар» газетдизни чIехи макъала акъатнай. И нумрада чна Куьре магьалдин Шалбуз дагъ тир Сажидинакай мад са макъала кхьин хъийизва ва адан са шумуд шиирни гузва. И кардихъ вичин себебни ава, гатфарин гуьзел и береда (2-майдиз) адан 75 йис тамам жезва.
Сажидина вич аялар патал эсерар яратмишзава. Ада вич и рекьяйни еке бажарагъ авай шаир язни къалурна. И зегьметрин нетижа яз, «КСажидин Саидгьасанов 1933-йисуз бажарагълу шаирринни алимрин макан тир Агъа СтIалрин хуьре дидедиз хьана. Ада 1974-йисуз ДГУ-дин филологиядин факультет акьалтIарна, 25 йисуз муаллимвални авуна. Сажидинан тIвар халкьдин арада, «Вун накь вучиз атаначир?» шиирдилай гуьгъуьниз сейли хьана. 1970-йисуз шаирдин шиирар «Чешме», «Къуьлуьн кьилер» кIватIалра гьатна, 1976-йисуз адан «Вун накь вучиз атаначир?» ва 2Аламатар2 тIварар алаз шииррин кIватIалар акъатна.
1979-йисуз Сажидина аялар патал эсерар яратмишзавай, и рекьяйни еке бажарагъ авай шаир яз адан гъвечIи дустар патал патал кхьенвай «КIватIи-КIватIаш» шииррин кIватIал акъат хъийизва. Аялриз бахшнавай Сажидинан шиирар 2-классдин лезги чIалан учебникда, Етим Эминаз бахшнавай шиир виниз тир классрин хрестоматияда гьатнава, гзаф шиирар, гъвечIи гьикаяяр республикадин газетризни журналриз, Москвада чапзавай «Колобок», «Дошкольное воспитание» журналризни акъатнава.
Сажидинан «НуькI-хала» ва «Аци-Баци» махарин ктабрин авторни я. «НуькI-хала» шиирралди теснифнавай мах Лезгийрин СтIал Сулейманан тIварунихъ галай музыкадинни драмадин театрдин коллективди сегьнеламишна. 1997-йисуз чапдай акъатай Сажидинан «Зуьрнедин ван алаз» шииррин ктабни кIелзавайбуру хушвилелди кьабулна. Сажидинахъ 100 виниз манийриз элкъвенвай шиирар ава. Абуруз тIвар-Ван авай композиторри музыкая теснифнава, машгьур манидарри абур хуш къведайвал тамамарни ийизва.
2003-йис Сажидин патал берекатлуди хьана лагьайтIа, зун гъалатI туш. И йисуз ам вичин 70 йисан юбилейдин къаршидиз «Шииратдин ялавар», «Риваятрин камари» тIварар алай шииррин ва риваятар гваз атанва. Лугьун лази я хьи, икьван чIавал Сажидинан кьилди-кьилдин шиирриз еке къимет гузвайтIа, и кьве ктабдиз еке алимри, бажарагълу шаирри, критикрини хъсан къимет гана. И кар чаз газетра авай чIехи макъалайрай аквазва, халкьдин сиверай ванер къвезва. 2004-йисуз Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманан уьмуьрдикай ва «Шииратдин» йикъарикай» ибарат тир, гьа са вахтунда, вич патал СтIал Сулейманан чешмедай яд хъвана, гьар са йисуз, адан мярекатрал гваз экъечIай цIийи шиирарнр кIватIна, хъсан кIеви ва цIалцIам жилдерин, гуьрчег ктаб акъудна.
1990-йисуз «Куьредин ярар» тIвар алай культурадин тешкилат арадал гъуна, гьа тIвар алаз аслу тушир газет акъудуна, «СтIал Сулейманан» мергьеметлу Фонд кардик кутуна ва «Билбил» тIвар алаз гзай чарар авай газетдин кьве нумра акъудун ва ам халкьарал пулсуздаказ агакьарун—зарафатдин кIвалахар тушир.
Сажидин чаз драматургни, манийрин автор, сивин яратмишунар, тарих кIватIзавайди, жегьилриз ктабар акъудиз куьмекар гузвай редактор, газетриз макъалаяр кхьизвай корреспондент, телевидениедин журналист хьизни чида. Адахъ гуькуматди гайи наградаярни ава. Абур виридаз чида, зун анал акъваздач. Ам РФ-дин писателрин, журналистрин, Лезги писателрин союзрин, «Куьредин ярар» комитетдин активный членрикай сад я. Ам РД-дин культурадин, жегьилрин лайихлу несигьатчи ва ДАССР-дин просвещениедин Отличник значекдин сагьибни я. Гьа са вахтунда, ам Киевда авай дагъустанвийрин «Землячестводин» Гьуьрметлу член, инин Днепровский райондин гьуьрметдин грамотадин ва Дипломдин сагьибни я. Чаз вуч кIанзава? Анжах Сажидинахъ чандин сагъвал, бахтлу уьмуьр, яратмишунрин рекье генани еке агалкьунар!
Шииратдин Шалбуз дагъ яз,
Цуькверивди дигай багъ яз,
Къилх-хесет михьи агъ яз,
Чида чаз шаир Сажидин!

Пудкъанни цIувад яз яшар,
Ви уьмуьр я чIагай гатфар.
Кхьиз гуьзел бендер-гафар,
Бахтлу хьуй шаир Сажидин!

Югъди-йифди авай рекье,
Кутаз жеч вак гьич са рехне.

Шад межлисра жедай кIвенкIве,
КIудан хьуй шаир Сажидин!
Хазран Кьасумов, гьикаятчи, «Куьредин хабарар» газетдин экономикадин отделдин зеведиш. 2008, 19-20 нумра.