АЛАМАТДИН ТУРП -Урус ч1алай перевод

Салам алейкум, гьуьрметлу Сажидин муаллим!

Ви "Аламатдин турп" за еке ашкъидивди к1елна. Мубарак хьуй ваз ц1ийи эсер! Мах урусринди ят1ани, вуна ам лезги часпарриз гъана, чи халкьдин махариз хас жуьреда, чи адетрив, чи руьгьдивни зигьиндив кьадайвал, ц1ийидаказ, тазадаказ туьк1уьр хъувуна. Дуьньядин эдебиятда са халкьдин шаирди ва я гьикаятчиди маса халкьарин фольклордин эсерар вичин жуьреда "гьял" хъувур дуьшуьшар гзаф ава. И кардай автордик рехнеяр кутун дуьз туш. Рехнеяр а ч1авуз кутаз жеда хьи, шаирдивай а эсердал вичин ч1алан сергьятра чан гъиз тахьайт1а. Валай урус турпунал лезги чан гъиз алакьнава. Аялар патал кхьизвай эсеррани вуна вун мад гъилера халис устад тирди къалурна.
Москвадиз аялрин антологиядиз ракъурай ви шииррикай редколлегияди ви "Лайлаяр" хкянава, абуруз гзаф хуш хьанвай.
Дагъустандин хакьдин шаир Арбен Къардаш.
2– май 2017-йис. Махачкала.

АЛАМАТДИН ТУРП
Турпуникай квез заз ван хьайи са
Ахъайин, дустар, са гъвечІи кьиса.
(Урус халкьдин кьисадин бинедаллаз, туькІуьрай эсер)
Хьана кьван, хьанач кьван къарини къужа,
Чеб кьуьзуь хьана, гьатнавай гужа.
Куьмек гун патал кьуьзекриз герек,
Хтул хтанвай шегьердай зирек.

Хабар гьинай гун? И кьуьзуь ксар,
Яшамиш жез тир са кьадар йисар.
Хуьруьн чкада тавуртІа кІвалах,
Мумкин я кьурун яд хъвадай булах.

Фу хьайитІа вахъ, жагъидач къафун,
Квез чида, гьихьтин затІ ятІа руфун!
ЯцІу ратари нез шуькІуь ратар,
Патахъарда ви дуьз тир кьулантар.
Къарини къужа тиртІани дустар,
Къари тир кьуьлер ийидай устІар.
Мел-мехъерик физ, шад ийиз вири,
Кьуьзуь ятІани, викІегь тир къари!
Гужа гьатайтІа, агакьна ажал,
Сала кІвалахдай авачир мажал.
Хизандин кьиле авайла инсан,
Фу тІуьн герек я жезмай кьван хъсан.
Хизан паталди къужади югъ, йиф
Ялзавай, чанни татана гьайиф.

Хабар гьинай гун, гьелбетда, салай,
Жагъун элкъуьрна, кІвалерихъ галай.
Пер ягъай чІавуз, чиликай дегьне
Хкатда гичин девирдин куьгьне.
Акъат тавуна кьил инай вичин,
Кьуьзуь бубади хкажда гичин.
Гичин тушир гьа, аламатдин затІ,
Квев ятІа течиз, ацІанвай са кьатІ.
Винел пад гуьрчег гьар жуьре нехиш,
Кьуьзуь къужадиз жагъанвай багъиш!
Вуч аватІа заз жагъай гичинда?-
Лугьуз, хиялар авуна ада.
АкъудайтІа кІумп, гичиндин къене
Авачир са затІ авачир куьгьне!
Гьар са затІунин кьун тавуртІан тІвар,
Турбайра авай, гьар жуьре затІар:
Сарубугъдадин, гуьлгери къуьлуьн,
Тумарни авай дуьгуьдин, силин.
Лежбер паталди гьам салан майва,
Ина ваз герек гьар са затІ ава.
Бул хьун паталди гьар са берекат,
Акатна къуьл цун патал гьерекат!
Мухни гьар са шей кутуна чилик,
Са кьадар затІар кумазмай вилик.
Къаридихъ галаз кутІунна хьиз хир,
Дуьгуьни цана, цив ацІурна вир!
Цайи кьван тумар сергьятра еке,
Гьар жуьре бегьер экъечІна никІе.
Гата амаз фад, къвадалди марфар,
КІватІална ризкьи, малдиз алафар.
Амай затІарни кІватІална са-сад,
КІвалах куьтягьна, къужа тир азад.

Гичиндай акур ихьтин аламат,
Хкана вири са-сад саламат.
Къаридихъ галаз лугьузни хъуьрез,
ГьвечІи хтулни хьанвай хупІ серес.
Гьаятдани – кицІ, къулан патав – кац,
ТІуьквенда авай кьиф лугьудай кас!

Амай затІаркай такьуртІан хабар,
Денг ийичир за инал куь япар;
Гатфарихъ галаз акъат хьана гад,
Кардикай кьуьзуь буба тир азад.

Хабар нивай гун? Хабар салавай,
Элкъуьрна цацун жагъун кьулавай.
Кьуьзуь бубадин вилериз такур,
ЗатІ ава сала, цел хьтин дакІур!
Мукьувди фена, тамашайтІа ам,
Амукьна, чухваз са гъиливди кьам!
Вуч килигайтІа, къаридин гъиляй
Аватай са твар экъечІна чиляй.
Турп тушир гьа, цел хьтин дакьур,
Еке са затІ тир вилериз такур!
Кьуьзуь касдивай акур аламат,
Чуьнуьхиз хьанач кисна, саламат.
ЦІийи хабаррихъ къаних тир япар,
Къаридиз и кар жеда кьван хабар.
И турп акъудиз, кьуна хьиз чичІер,
Къужади чиле акІурда кІвачер.

Тамашда къари дакІардай кІвалин,
КІеве гьатнава кІвалахар гъуьлуьн.
И сеферда хьиз къаридиз къужа
Акурди тушир, гьат хьана гужа.
Ял ийидай кьван турпунин чичІер,
Чиле гьатзавай къужадин кІвачер!

Къужади - вичихъ, турпуни – чилихъ,
Акъуд тежер затІ я кьилди - кьилихъ.
Къужадиз куьмек гун патал герек,
Атана къари камарал зирек!
Къарини къужа - кьвед хьана са пад,
Турп акъатзавач, хьайитІан пад-пад!
На лугьуда, ам тар хьана мегъуьн,
Акъудиз жезвач, авуртІан эгъуьн!
Хтул тир руша, тупунал къугъваз,
Вахт акъудзавай, вич вичив рахаз.
КилигайтІа ам, къарини къужа,
ЧІехибур кІвалин гьатнава гужа!
Акъудун патал аламатдин турп,
Хтулдин гъиляй гадар хьана туп!
Зверна атана, кІватІна хьиз къуват,
Амма турп чиляй ийизвач ават.
Кьве гъилив кьуна къаридин ценер,
Ялна балкІандин къайдада кьенер.
Пуда - са патахъ, турпуни – чилихъ,
Ялзавай инал тек кьилди кьилихъ.
Ял ийидай кьван къарини къужа,
Хтулни галаз гьат хьана гужа!
ЯлзавайтІани пуд касди хъиляй,
Ахъайзавачир турп хъукъвай чиляй.
На лугьуда, ам акІанва чиле,
Акъатнавачир са пайни гьеле.
Ящинда такур ихьтин турп вилиз,
Гъиляй ахъаюн хуш тушир чилиз.
Къарини къужа, хтул руш хьана,
Аквазва кицІиз, михьиз буш хьана.

Хабар нивай гун? Хабар кицІивай,
Адан кІеви дуст – цІару кацивай.
Хабар нивай гун? Хабар кицІивай,
Адан кІеви дуст – цІару кацивай.
ГъвечІи хтул руш, къарини къужа,
Турп акъуд тежез, гьатнава гужа!
Рушан булушка кьуна хьиз сара,
КицІи ялунар авуна пара.
Каци атана, кицІин тум кьуна,
Турп ялзавайбур кьулухъ чІугуна.
Турп акъуд авун патал и къайда,
Ялунар хьана авачир файда.
ТІеквендай акваз и крар кьифрез,
Ацукьнавай ам, абурул хъуьрез.
Кьудавай акъуд тежезвай и турп,
Хъиткьирун патал герек къвезвай туп!

Къарини къужа, хтул рушни кицІ,
Кацни тум куьруь, кІвачер шуькІуь цІицІ!
Кьифрени кІевиз кьуна кацин тум,
Ялна кьулухъди, акъуд ийиз гум!

Квез за вуч лугьун? Ял авур чІавуз,
Чиле авай руг акъатна цавуз!
Акъудай чІавуз чиле авай турп,
Ванер акъатна, кьиткьирди хьиз туп!
Къужани къари, хтул руш устІар,
КицІни кацни, кьиф - шад хьана дустар.
Сада масадаз авурла куьмек,
Гужлу душманни кваз жеда гьелек.

ЭПИЛОГ
Зегьметди бегьер гъайила хъсан.
КІвалах авуна галатдач инсан,
Аламатдин турп акурла вилик,
Къужани къари экечІна кьуьлуьк!
Хтул рушани кьуьл ийиз кицІи,
Хкадардай кьван, кІвач хьана кьецІи.
Кацихъ галаз кьиф къугъвана «Кьиф кац»,
Шад яз язавай сада-садаз пац!

Гьа инал завай турпунин кьиса,
АкьалтІар жезвай, амма инал са,
Кьве гаф талгьана жедач акъвазиз,
Хийирлу тир квез, балаяр азиз!
Гьар са инсандиз, чІугурла зегьмет,
Чарасуз я гун лап кьилин къимет.
Къужани къари галаз хтул руш,
КицІни, кацни кьиф, зарафатар туш:
Гьарда вичивай алакьдай саягъ,
Турп акъуд ийиз, авуна кІвалах.

ТIуьна вуч ийин, туна вуч ийин?-
Лугьуз къужадин рикІ туш архайин.
Фагьум-фикирна са шумуд юкъуз,
Меслят хьана турп базардиз тухуз.
Белки адахъ чаз пачагьди вичин,
Девлетдикай са пай гуз жен кІвачин!
Икьван чІехи турп недалди санал,
Икьрар хьана ам базарда гунал.
ЧІехи са улакь жагъурна хуьряй,
Тухвана и турп базардиз кІваляй!
Вич килигайтІа, турпунин кьиса,
Шегьерра машгьур хьанвай шумуд са.
Пачагьдиз и ван хьайи вахтуна,
Секиндиз хьанач ксуз тахтуна.
Хкаж хьана хьиз файтундиз вичин,
Тадиз базардиз физ хьана кІвачин!

Ихьтин турп акур чІавуз базарда,
Жаваб гудай кьван къужа бизарда:
Акъудун патал и сирдай кьил-тум,
Хабар кьаз хьана: «Гьинай я и тум?»
Турп тушир, дустар, къвердавай гуьрчег,

Махарик жедай са затІ тир керчек!
Ам килисадин кукІваз тир ухшар,
Къизил-гимишдив чІаганвай къашар.
Са пад яру цІай, кьилел къацу багъ,
КуькІуьрай хьиз тир мичІи йифиз рагъ!
Вили цавариз акъатна чичІер,
Дувулриз ухшар тир адан кІвачер;
Хуьз четин зат1 тир, незни тир гьайиф,
Турп акур пачагь, рик1 хьана зайиф,
Акьалт1завачир къужадин тариф!
«Зи девлетдикай са пайни гана,
И къиметлу турп тухуда чна!!!-
Лугьуз пачагьди гана хьиз буйругъ,
Кьилиз акъудиз эгечІна къуллугъ.
Турп маса гана пачагьдиз багьаз,
Къужадивай мад жезмачир рахаз.
Гайи пулунихъ къачур кьван затІар,
Шумудан за ваз кьада инал тІвар:
Къужадиз – кІвалер, къаридиз – базар,
Къанихвилин квай кесибрик азар!
Хтул рушазни кьилинни кІвачин,
Къачуна рикІиз кІани кьван вичин!
Къизил-гимишдин камаридин чІул,
Багьа кьван затІар, алукІдай кьуьд, зул.
КицІиз тахтайрин чими дарамат,
Акур гьар са кас жедай аламат.
Кьуд пад тахтадин, тІвек аквадай цав,
Марф, живедикай кІевирнавай къав.
КІаник халича, кьилихъ хъуьцуьган,
Низ аватІа и шартІар, килиг кван!
Кацизни чими къул, тавхана кІвалер,
КІантІа ая ваз шадвилер, кьуьлер.
ШемпІияр патал кьилди кьвед-пуд кІвал,
Атайди яни ихьтин бахтар квел?
Кьифни шад тир къе, гадарна тІеквен,
КІвал багъишнавай, халисан туьквен:
Гьам недай затІар, гьам хъвадай затІар,
КІаник тевлеяр, ацІанвай кІатІар!
Тек са турпуни гайи кьван хийир,
Гьисабунал бес жедач и шиир.
Абур гьана кеф чІугваз, гана турп,
Гьар сувар юкъуз ягъиз жедай туп!
Зунни абурухъ галаз, кеф чІугваз,
Са гьафте хьана, авуна акъваз!
Чиликай жагъай девирдин куьгьне,
Гичиндихъни сир авай кьван дегьне.
Зегьмет чІугурдаз диде тир чилел,
Баркалла къведа, рагъ алаз кьилел!

ЖУВАН ФИКИР
Гьелбетда, чахъ чи лезгийрин махар
Ава квадардай йифизни ахвар.
Вири халкьарин шумудни са мах,
ЧирайтІа чна, жедач пис кІвалах.
Гьа кар рикІеваз турпунин кьиса,
Дидедин чІалал туькІуьрнава за.
Гьелбетда, ина вуч ятІан цІийи,
Кутунва затІар, жуваз хуш хьайи.
Эгер и кьиса квез лезги чІалал,
Бегенмиш ятІа, тІуьр фу я гьалал!
Квекайни, тарсар кІелайтІа хъсан,
Гьар сад жеда са камаллу инсан!.

Гьа инал кьиса ийизва акьалтІ,
Куьнни жезмай кьван фад кІвачел акьалт.
Къенлай кьулухъни са шумуд кьиса,
Багъишда за квез мад шумудни са.