Кир Булычев. Пуд лагьай планетадин сир

Кир Булычев. Пуд лагьай планетадин сир - фонтазия 

Кир Булычёв

ПУД ЛАГЬАЙ ПЛАНЕТАДИН СИР

Садлагьай кьил

Къад лагьай асирдин эхирда Москвада Алиса Селезнева лугьудай руш яшамиш жеда. Алисадин буба – чилел алай кьван вагьши гьайванар кІватІнавай Москвадин космосдин зоопаркдин директор я. 2081-йисан 2-июндиз, ада рушавай хабар кьада:
- Чи зоопарк патал цІийи гьайванар гъизвай экспедициядихъ галаз, «Пегас» гимида аваз, физ кІан яни?
- Капитан Къацудахъ галаз? – жузуна Алисади.
Ада гьа и арада ада школада кьвед лагьай класс акьалтІарнавай (адан кІуьд йис тир), ва адаз каникулар башламиш хьанвай. Идалай виликни, Чилел, гьатта Марсдал ва Венерадал сиягьат ийиз адалай алакьайди тир, амма яргъал тир планетайриз ам акъатнавачир. Са шумуд йикъалай, пакамахъ фад, Алиса дахдихъ ва капитан Къацудахъ галаз «Пегас» гимидин патав акъвазнавай, экспедиция патал лазим тир недай-хъвадай затІар ва алатар язавайбуруз тамашзавай. Къацудак къал квай, вучиз лагьайтІа, гимидиз кьадардилай артух пар яна, адавай цавуз хкаж жедатІани чизвачир. Къизилгуьлдин цуьквер битмиш ийиз, кІвалахдилай элячІдатІани чидач лугьуз, мурмурзавай космонавтдиз са ябни гузвачир, вучиз лагьайтІа, Къацуди – пессимист, яни гьихьтин ятІани чІуру кар гуьзлемишзавай кас тир. Къилихъ адан гьахьтинди тир. ЯтІани ам вири космический флотда хъсан капитан тир. Садлагьана виридаз акуна, космодромдин чиляй автотележкада аваз роялдин кІалубдин элкъвей шейъ гъизва. Адан къвалал – яшлу дишегьлини ала. Араба гимидин патав акъвазарна, дишегьлиди Къацудавай жузуна:
- Куьн яни и гимидин командир?
- Хьайи кар авани? – жузуна Къацуда, чІуру кар хьун рикІик кваз.
- Альдебаранда кІвалахзавай зи хва патал Куьне и гъвечІи посылка къачуна кІанда.
-За гьакІ кьатІанай, - лагьана Къацуда, - икІ чавай са чІавузни лув гуз башламиш жедач. Профессор Селезнёва жузуна:
- Ам вуч посылка я?
- Зи хцин хайи югъ я, ва за адаз гъвечІи гузан ракъурзава.
- Къацуди, - тІалабна Алисади, - ша чна гададиз гъвечІи гузан къачун. Гъургъурчи тиртІани, Къацуди регьимлу кас тир.
- Вуч ийида, - нефес къачуна ада. – Чара авач. Эгер Алисади тІалабзаватІа, завай ваъ лугьуз жедач. Инал гъваш ви гъвечІи гузан, за ам холодильникда эцигда.
- Сагърай, - лагьана яшлу дидеди. – ГъвечІи гузандикай шаксуз зи хци квезни гуда. -Ада роботриз арабадай са зурба ящик хкажун буйругъна.
- Им вуч я? – кІевиз гьарайна Къацуда.
- ГъвечІи гузан, - жавабна викІегьдиз бадеди.
- Куь хва – бегемот яни? – гьуьрметсуздаказ жузуна Къацуда, гьа тегьерда ам мягьтел хьанвай.
- Зи хци экспедицияда кІвалахзава, - лагьана бадидеди. - Ана хъсан иштагь авай къанни вад кас жегьил инсанар ава. Наажайиб зи хци дустариз буюр тавуна, кьилди неда ам?
- Заз са затІни кІанзамач! – гьарайна Къацуда. – Зун санизни хкаж жедач.
- Акьван хъсан хкаж жеда хьи вун, чан ширин, - гаф атІана бадеди, - тІалабда кьуьруькар тавун, тахьайтІа къене рикІ авачир хва я види лагьана, исятда зенгда за ви дидедиз.
- А кІвалах чна ийидач! – лагьана, Къацуди гимида чуьнуьх хьана. Вич яцІу ва чуру квай итим тиртІани, адаз вичин дидедикай гзаф кичІедай. Гьеле мехъерни ийиз хьанвачир, дидеди хциз свас вичи жагъурда лагьайвиляй. Ингье цIуд йис я жагъуриз, амма вичиз кутугайди жагъанвач. Баде гъалиб хьана, ада Селезневабуруз хъсан лув гун ялварна, арабада аваз хъфена. «Пегас» лагьайтІа, са кІуз заландаказ хьайитІани, хкаж хьана ва, кудай затІарни цІийи гъетерал хъфидай карта къачун патал, Вацрахъди дигана.

Кьвед лагьай кьил
Гьа и юкъуз Вацрал футболдай са маракьлу къугъун кьиле физвай. Къацудаз Алисани галаз футболдиз тамашун, Селезнёваз лагьайтIа, кафедиз фин меслят акуна. Ана, гъетерин чурчулрикай справочник ахъагъайла, адан рикІелай вири алатна.
- Селезнёв! – гужлу ван атана адаз. – Им вун яни?
Профессорди кьил хкажна ва адаз вичин куьгьне дуст, Чумароз планетадай тир космический археолог Громозек акуна. Громозекахъ филдиз кьван буй авай, адахъ муьжуьд вил, муьжуьд къармах авай. Хъци сарарив ацІанвай сив багемотдин сивелайни чІехиди тир. Гьа и аждагьан хьтинда профессордал вегьейла, кафеханада авай гзафбуру, кичІевиляй вилер агажна – ада и гъвечІи касдиз вучдатІа! Амма аждагьан хьтинда, профессор къужахламишна, рахаз ва хъуьрез башламишна.
- АкІ зун квехъ дарих тир! Зун, вун, ви хъсан паб ва гъвечІи руш акун патал, Москвадиз къвез кІвачин хьанвай. Ам, кІвачел акьалтнавани?
- Ам неинки кІвачи къекъвезва, - лагьана Селезнева, - ам школадизни физва. Исятда футболдиз тамашиз фенва!
- Икьван зарб акъатзавани вахт! – сефил хьана Громозек. Официантдивай ада вичиз Чумароз планетада компотдин еринда хъвазвай кьуд виш грамм валерьянка гъун тІалабна.
- Вун гьиниз физ гьазур хьанва? – жузуна Громозека вичин дустунивай. Селезнёва вич зоопарк патал гьайванар кьаз физвайдакай лагьана.
- За ваз са хъсан меслят гун, - лагьана Громозека. – Чалай са тІимил яргъал къумлух планета гва. Адал космосда иштирак авур капитанар тир Киман ва Бурандин гуьмбетар ала. Абур вири Галактидалай элкъвенва. Гьа и планетадал гьа капитанриз талукьарнавай музей ава. Музейдин директор Верховцев – зи чІехи дуст я. Эгер куьне Громозекан патай саламар гайитІа, ада шаксуз квез капитанрин дневникар къалурда. Гьа дневникра яргъал тир планетайра дуьшуьш хьайи аламатдин вагьши гьайванрикай кхьенва.
- А капитанрихъ вуч хьана? – хабар кьуна Селезнёва.
- Абурукай сад, Буран, Рехи цифер ахтармишиз фенва, Ким, лагьайтІа, гелсуз квахьна. Белки, кьенва. Ихьтин дуьшуьшар машгьур капитанрин кьилерални къвезвайди я.- Гьа и декьикьайра кафедиз Алисади зверна. Адан гуьгъуьналлаз, чин чІурна, капитан Къацудини гьахьна. Адан кефияр чи команда кумукьайвиляй чІур хьанвай. Громозек акунмазди, Алисади адал хкадарна. Грамозек халу адаз лап гъвечIи чIавалай кІанзавай, вичиз, кьеб эчІяйиз, чуморозрин шадлу манияр лугьудай чIавалай.
Громозека, стулдихъай къудгъунна, Алиса кьуна, къаварик хкІадайвал гадриз башламишна. Къацудакай садани фикирзавачир. Адаз Алиса, са аждагьан хьтинда вичин къармахрив кьаз, чуькьвез акуна. Къацуда гьасятда руш къутармишун патал Громозекан руфун гъутарив ягъиз эгечІна. А кардикай, гьелбетда, Громозеказ кІусни тІар жезвачир, хъиткъитІар кутадайла, адавай эхиз жедачир. Ада бушдиз амай къармахрал космонавт кьуна ва ам, кьил агъуз аваз, къавун люстрадикай куьрсарна.
- Громозек! – гьарайна Алисади. – Гьерекатна капитан Къацуди чкадал эхциг. Ам ваз нини туш. Ада зун къутармишзавай.
- Чир хьурай, ислягь археолограл гьикІ тепилмиш жедатІа, - жавабна Громозека.
- АкІ ятІа, зун вахъ галаз къугъван хъийидач, - малумарна Алисади.
- И кардикай заз кичIе я, - хъвер акатна Громосекак ва Къацуди чилел авудна. Къацуди бейкеф яз кафедай экъечІна.
- Чна гьиниз лув гузвайди тир? – хабар кьуна Алисади.
-Эвелдай чна Марсдал экспедициядиз гузанар тухун, - жаваб гана бубади. – Ахпа кьве капитандин планетадин музейдин доктор Верховцеван патав чи гими гьалда.

Пуд лагьай кьил

Музейдин директорди вагьши гьайванар кьазвайбур Киман ва Буранан гуьмбетдив къаршиламишна. Капитан Киман къуьнел, яргъи ва дуьз цІакулрин таж кьилеллай къванцин къуш ацукьнавай. Доктор Верховцев чІулав фес ва къацу палту алай яшлу итим тир.
- Ша, буюр капитанрин планетадиз, - лагьана ада. – Музей эцигиз башламишнавайди я, гьавиляй ина акьван къулай туш.
- Чун са акьван яргъалди туш, - лагьана профессор Селезнева, «Космический музейдин дирекция» кхьенвай гъвечІи кІвалин патав атайла.
- Чаз анжах машгьур капитанрин дневникар кІелиз кІанзавай, - сесна Алисади.
- Вуч дневникар? – мягьтел хьана Верховцев.
Дирекция авай кІвалин къенепата къайда авачир. Ана акатайвал вегьенвай экспонатар, ахъа тавунвай ишикIар ва туьквер авай. Инал кІватІнавай кьван важиблу затІарин арадай директордиз кІвалахдай стол ва кравут эцигдай чка гуж-баладалди жагъурнавай.
- Са жуьрединни дневникар захъ авач! - малумарна Верховцева.
- Ам гьикI жезва кьван! – лагьана профессор Селезнёва. – Чаз лагьана хьи, капитанар вишехъ агакьна планетайра хьана ва вири чкайра дневникар кхьиз хьайиди я. ИкІ, месела, лагь кван чаз капитанрикай садан къуьнел алайди вуч къуш я?
- Капитан Киман къуьнел, - жаваб гана директорди, - ацукьнавайди рахадай къуш я. Адалай рахаз ва гъетерал лув гуз алакьдайди я.
- Ам гила гьинва?
Ам капитан Кимахъ галаз гел галачиз квахьнава. Амма артухан за квез са гафни лугьудач. Лув це!
- Амма, куьне чаз са меслят кьванни къалурдачни? – хабар кьуна Селезнёва.
Блук, планетадал лув це. Ана Палапутра шегьерда вагьши гьайванрин базар ава, - лагьана Верховцева. – Шак авачиз куьне куьн патал са вуч ятІани жагъурда. Гила куьн гьелелиг сагърай. Заз пара кьадар кІвалахар ава.
- Садлагьана, доктор Верховцев, кроватдин кІаник чуьнуьх хьана – анжах кІвачер къецел алама.
Сиягьатчияр, сагърай лагьана, хъфена.
- Ина са вуч ятІани михьи кІвалах авай хьтинди туш, - лагьана, «Пегасан» патав хтайла Къацуда. – РикІел хуьх зи гаф. Им хъсан куьтягь жедач.
«Пегас» къарагъна ва Блук планетал лув гана.

Кьуд лагьай кьил

Вири коллекционерар ва аламатдин затІарихъ къекъвезвайбур, гьар гьафтеда Блук планетадал къвезвай. Ина, Палапутра шегьерда киш йикъара базар жезвай. «Пегас» космодромдал ацукьуник кваз, адан патав ушандин кьве полицей авай автомобил атана. Блукдин агьалийриз ушанар лугьузвай. Абурун япар акьван яргъи ва юзуриз жедайбур тир хьи, абурувай япаралди чими гьава авайла, гар ягъиз ва къатхьидай чІавуз са яб хъуьцуьган яз ва муькуьдални яцІу сун шалдал хьиз кІевиризни жезвай.
- Гими гьинай атанвайди я? – жузуна ушанвиди.
- Чилелай, - жаваб гана Къацуда. – Чун базардиз атанвайбур я.
- Куьне гимида чуьнуьхнавай кас авани? - хабар кьуна кьвед лагьай ушанвиди.
- Квевай тамашайтІани жеда, - лагьана Къацуда. Ушанвияр «Пегасдиз» тамашна, са затІни, са касни жагъанач, ахпа къуллугъдиз чІехида гъавурда туна:
- Чна са кас жагъурзава. Ам, чи планетада авай рахунардай къушар вири зегьерламишнавай, мурдар бегьемсуз кас я. Квез рахадай къушрикай ван атайди яни?
- Гьелбетда, - лагьана Алисади. – Рахадай къушар – абур рахадай, гъетерални лув гуз алакьдайбур я. Ада вуч себеб аваз зегьерламишна?
- Чазни чизвач. Чаз гьа кас кьаз ва адавай хабар кьаз кІанзава.
- Адан акунар гьихьтинбур я? – жузуна Къацуда. Ушана акъудна шикил къалурна. Шикилда доктор Верховцеван суьрет авай.
- Им жедай кар туш! – гьарайна Семёнова. – Чаз доктор Верховцев чида. Ам машгьур капитанрин музейдин директор я. Ам бегьем инсан я.
- Ва лап къариб кас, - алава хъувуна Алисади, чеб гьалтна, ада вич тухвай саягъ рикІел хтайла.
- А касдикай маса чкайра вуч лугьузватІа, чаз чидач. – эгер квез акуртІа, адакай полициядиз хабарун куьн буржи я.
Селезнёв Алисани галаз яхди базардал фена, Къацуди гимида амукьна, вучиз лагьайтІа, двигателар ахтармишна кІанзавай. Селезнёвабур, кьве пад тирвал мугьманханайри кьунвай, гьяркьуь куьчедай физвай. Ана зурбабур ва лап гъвечІибур патал, балугъриз ва къушариз, - низ чида базардиз гьихьтин жуьре затІар лув гана къведатІа, мугьманханаяр авай. И мугьманханайрикай садан пуд лагьай мертебадин пенжердин, гар къведай вил ачухзавай. Гьа и виляй чІулав тІес алай кас тамашзавай.
- Дах, тамаш! – лагьана Алисади. – Ам доктор Верховцев я.
- Жедай кар туш, - Селезнева кьил хкажна ва адаз музейдин директор акуна. – Ада ина вучзаватІа?
Алисади мугьманханадихъ вегьена, Селезнёв - адан гуьгъуьналлаз. Абуру пуд лагьай мертебадиз чукурна. Доктор гьи нумрадай тамашзавайтІа? Селезнёваз акуна хьи, са нумрадин рак ачухзава. Абуру гьанихъди чукурна, амма садлагьана патав гвай ракІар ачух хьана ва анай лап яцІу, чІар алачир чІулав хали хьтин кьил галай кас экъечІна.
- Эгер куьне доктор Верховцев жагъурзаватІа, - шуькІуь сесиналди лагьана яцІуда, - ам амач. Ва ерли жедач.
- Ам чаз исятда акуна эхир.
- Мад ахкван хъийидач, - лагьана яцІуда.
Селезнёвар мугьманхана туниз мажбур хьана. Ва абур са герендилай базардиз агакьна. Лап чІехи майдан кьефесри, аквариумри, гъвечІи багълари ва парахри кьунвай. Гьатта профессор Селезнёваз, вичин уьмуьр космический вагьши гьайванрихъ къекъвезвайтІани, икьван аламатдин затІар санал алаз акурди тушир. Тадиз ада адетдин тушир чан алай затІар къачуна, абур гимидал кьван хкун патал меслят жезвай. Гьа и арада адаз Алисади эвер гана.
- Дах, - лагьана ада. – И аквариумда вуч аватІа тамаш. - Селезнёваз са затІни аквазвачир.
- Агь, - лагьана аквариумдин иесиди, къвалай маргъвар авай бицІек. Вуч гъамлу я, вахъ агъан тийиз. Ина зи вилериз таквадай гъвечІи кІизрияр ава. За абур аквариумни галаз маса гузва.
- Тапарар я! – гьарайна патав гвайбуру, - аквариумда са затІни авайди туш!
- Зун ви чІалахъ жезва, - лагьана Алисади. – Вилериз таквадай кІизрияр вучиз жедач?
Селезнёва, гьакІ ятІани, зоопарк патал а кІизрияр къачунач. Зоопаркдиз инсанар гьайванриз тамашиз къвезвайди я. Акван тийидай кІизрияр зоопаркда квез я? - И кар себеб яз маргъвар авай бицІекан кефияр чІур хьанвай. Ада хъфизвайла лагьана:
- Алиса, зи патай пишкеш яз таквадай бармак къачу. Ам алаз, зун балугъар кьаз физвайди я.
Алисади, чухсагъул лагьана ва рехъ давамна. Садлагьана адал аламатдин затІуни хкадарна – ам цІакулар алай яру шар хьтин, хушрекандин кІвачералди лашарал хкадардай затІ тир. Шарикдин гуьгъуьниз кьве кьил алай гъуьлягъди хур галчІурзавай. Яру шар Алисадин патав, кІвачерив агаж хьана ва адал яру-хъипи ранг акьалтна.
- Им вуч я? – хабар кьуна гъуьлягъдивай Селезнёва.
- Ам индикатор я, - жаваб гана гъуьлягъди. – Абур чи планетадал кІамай кьван ава. Абуру, кефияр дегиш хьанмазди рангни дегишарзава.
Гъуьлягъди къенфет акъудна ва шарикдиз къалурна. Гьасятда адал къацу ранг акьалтна.
- Аквазвани, шадвалзава! Ам за гила лашунал ягъин…
- Аман, герек туш! - гьарайна Алисади. А чІулав тІехвер квай индикатор кичІ кваз фена.
- Куьн гузва и акурла хъвер къведай вагьши затІ? – хабар кьуна Селезнёва.
- За квез ам пишкеш яз гузва, - лагьана гъуьлягъди, элкъвена хъипи хьанвай индикатор къалурна. – Аквазвани, адаз Алиса гзаф бегенмиш хьанва.
Индикатор бубу хьиз яру хьана. Селезнева, гьайванриз гуз гьамиша вичив гваз жедай къенфетрин кьвати акъудна, кьве кьил алай гъуьлягъдиз багъишна. Ам гзаф рази хьана. Икьван чІавалди москвадин сейли къенфетрин дад адавай акваз хьанвайди тушир. Гьа икІ Алисадиз гъвечІи дуст жагъана.
- Гила, - лагьана ада, - заз машгьур капитанрин хьтин рахадай затІ кІанда.
- Чаз лагьаначирни, вири рахадай къушар доктор Верховцева зегьерламишнава,- жаваб гана Селезнёва.
- Белки сад амукьин? Им чи зоопарк патал жагъин тийидай хъсан затІ жедай.
Селезнёв рушахъ галаз рази хьана, ва абур рахадай къуш жагъуриз фена. Абуру алверзавай гзаф инсанривай хабарар кьуна, амма садалайни, абур акурди я лагьана, дамах ийиз алакьнач. Бирдан кьефесрин а патахъай сес акъатна.
- Ам куьн яни рахадай къушдихъ къекъвезвайди?- Алиса кьулухъ элкъвена ва адаз ушан акуна. Ада чІехи чувал кьунвай. Адан къене, кьилел къизилдин цІакулрикай таж алай чІехи ва лацу къуш авай.
- Куьне рахадай къуш маса гузвайди яни? – хабар кьуна Селезнёва.
- Кис! Им лап хаталу кар я!
- Вучиз?
- И къуш за чуьлдай вахчурди я. Адал хер алай ва ам зайиф хьанвай. За рахадай къуш сагъар хъувуна. Ада, аквадай гьалда, пара кьадар сиягьатар авунва, куьз лагьайтІа, ам чаз тийижир чІаларал рахазва. Заз чир хьайивал, са ни ятІани планетадал алай рахадай къушар вири зегьерламишнава. Са тІимил фад, таниш тушир касдиз завай ам къачуз кІан хьана.
- Адал вуч парталар алай? – жузуна Алисади.
- Адал къацу рангадин палту ва чІулав тІес алай.
- Ам гьам я! – гьарайна Алисади. – Ам доктор Верховцев я.
- А кас заз бегенмиш хьанач. Гьа кар себеб яз за адаз рахадай къуш гунни авунач. Амма са низ ятІани зи кІвализ гьахьиз кІан хьана, гьайиф хьи, кІвал кана. Зак кичІ акатна, гьавиляй заз рахадай къуш хъсан инсандин гъиле гуз кІанзава. ТахьайтІа, ада къушни рекьида, зунни.
И гафар лагьана, ада чувал Селезнёвав вугана. Нисинин хуьрек недай вахт мукьва хьанвай, ва Алиса дахни галаз, элкъвена «Пегас» алай чкадал хтана. Базардай экъечІдайла, чІулав парталар алай куьгьне таниш яцІу кас гьалт хъувуна. Ада, хуш хъуьрена, жузуна:
- Ам вуч я куьне къачурди?
- Ам рахадай къуш я, - жаваб гана Алисади. – Мумкин я ам и планетада амай сад я.
Садлагьана чувалдай таниш тушир сес акъатна:
- Зун вал вил алаз акъвазда, Буран! Заз ви куьмек лазим я!
- Аман! – мягьтел хьана яцІу кас. – И къушраз вуч лугьуз кІанзава? Ам заз це. За квез кІамай кьван пул гуда. Чувал ацІай пул кІандани?
- Чаз са затІни лазим туш, - лагьана Алисади. – Чаз рехъ це.
- АкІ ятІа, рахадай къуш хъсанвилив це! - ТахьайтІа, квевай чан аламаз хъфиз жедач.
Алисадиз индикатордин ранг чІулав хьаваз акуна. ЯцІу кас къушраз хуш атанвач. Селезнёвабур, яцІу касдин гьарай кьилеллаз, рекье гьатна. Садлагьана абуруз акуна хьи, чинар кІевнавай, къурхувал акатдай, чпелни ракьун парталар ва чІулав кьеркьер алай са шумуд касди рехъ кьунва. Селезнева, гьасятда рациядай Къацудаз эвер гана:
- Чун хаталувиле ава! - лагьана ада. ЧIулав инсанар мукьув агатзавай. Абурун гуьгъуьнал яцІу кас элкъвезвай.
- Це лугьузва рахадай къуш! – тІалабзава ада. – Чан аламаз амукьда куьн.
Селезнева вичив гвай рахадай къуш авай чувал Алисадив вугана, вич алчахрин къаншардиз фена. Абуруз чизвачир жеди, профессор Селенёв каратедай Москвадин чемпион тирди. Гъилерин дяве кьиле фена. Амма Селезнёваз са акьван къулай хьанач, гьикІ хьи тепилмиш хьанвайбур ракьун парталар алай роботар тир ва абур адал гъалиб жезвай. Гьа и чІавуз виняй «Пегас» гимидин луьткве эвичIна. Ада капитан Къацуди авай. Ам дуьм-дуьз роботрал эвичІна, ва абур кичІе хьана, гьарнихъ катна.
- Агь, за квез таким авурди тир, - лагьана ада сефил сесинал. – Вуч патал куьн и базардиз фенай!
- Вун тамаш, чна вуч къачунатІа! – лагьана Алисади. – Им халисан рахадай къуш я.
- Рахадай къушарикай хкатдайди чІуру кІвалахар я, - тестикьарна Къацуда.
- Гьахъ туш, - лагьана рахадай къушра. – Рахадай къушарихъ хъсан акьул ва кьатІунар авайбур я. Захъ галаз дуст хьунал куьне шадвал ийида.
- Валай заза са калихъ галаз дуст хьанайтІа, хъсан тир, - лагьана Къацуда. Адакай некни жагъидай. Ва ада къацу чІура авай векь незвай кал къалурна.
- Кал яни ам? – кьатІана, патавай физвай гъвечІи ушанчикди. Ам кал туш, склисс я.
- Калинни склиссдин арада вуч тафават ава, - хабар кьуна Алисади.
- Са акьван авач, - лагьана ушанчикди ва калел къван ахъайна.
Кали муу.. авуна ва, цицІре хьиз, экв акъатай чІехи лувар ачухна. Абур виликдай къваларив агуднавай ва таквазвай лувар юзурна, склисс явашдиз цавуз хкаж хьана ва веняй агъуз, Къацуди ацукьнавай ачух луьткведиз эвичІна. Къацуди вилерикай квахьна, амма луьткве цава амай. Гьа икІ абур «Пегасал» кьван цавай хтана: Склисс Къацудал, Къацуди катерда, агъадай Алисади дахдихъ галаз индикатор тухузвай ва абур рахадай къуш авай чувал гваз хъфизвай.

Вад лагьай кьил

Гьайванар «Пегасда» чпин чкайрал секинарна, Склиссакай нек ацана, сиягьатчияр, гила гьинихъ рекье гьатдатІа, меслятар ийиз кают-компанидиз кІватІ хьана. Рахадай къушди кают-компанида сейр авуна, ахпа вири кІватІ хьанвай столдал лув гана ва капитан Киман сесинал лагьана:
- Зун Пуд лагьай планетадал жагъура!
- Пуд лагьай гьи планетадал? – хабар кьуна Алисади.
- Медузадин дуьзенлухда авай Пуд лагьай планетада, - лагьана рахадай къушди. – Заз ви куьмек лазим я, Буран!
- Им капитан Бураназ рекье твазвайди я! – гьарайна Алисади. – Чун капитан Кимаз куьмек авуниз буржлу я! Адан кьилел бедбахтвал атанва.
- Белки, вун гьахъ я, - рази хьана профессор Селезнёв. – Амма капитандин кьилел вуч бедбахтвал атанватІа, чаз чидач. Чун – ислягь, са яракьни гвачир гими гвайбур я.
- ИкІ, бедбахтвилел дуьшуьш жез са акьван яргъа туш, - лагьана капитан Къацуда. – Ша, чна Чилел космограмма рекье тван. Абуруз, капитанриз куьмек гуз чалай хъсан чида.
- Чан дах! – тавакъу авуна Алисади. – Чун Медузадин дуьзенлухдив агакьиз са кІус ама. Чун маса гимийрилай фад агакьда. Капитан Ким белки кьиникьин дуьшуьшдик акатнава?
Вири рахадай къушдиз тамашна. Рахадай къушди, кьил агъузна, капитандин сесинал лагьана:
- Геж авун кьиникьив барабар я. За куьн патав рахадай къуш рекье твазва. Гьерекат!
- Вири чир хьана, - лагьана профессор Селезнёва. – «Пегаса» вичин курс дегишарзава. Къацуди, гьелбетда, Селезнёвахъ галаз рази хьана.

Ругуд лагьай кьил

Медузадин дуьзенлухда авай Пуд лагьай планетадин са чкайрай дагълар хкаж хьанвай, цуьквер ва кулкусар экъечІнавай. Кьакьан дагъларай авахьзавай булахар вацІариз ва вирериз элкъвезвай ва я гьуьлуьз физвай. Им гуьрчег планета тир.
- Кьадардилай артух гуьрчег я, - нефес къачуна Къацуда. – Заз бегенмиш туш и кар.
- Чун гьинал ацукьда? – жузуна Селезнёва. – Чун пуд лагьай сефер я адалай элкъвез, амма гими вич, я адан лишанарни чаз аквазвач. Планетадал эсиллагь инсанар алач.
- Ша, чун атІанлай аквазвай майдандал ацукьин, - лагьана Алисади.
«Пегас» планетадал эвичІин ва рахадай къушдивай чна вуч авун лазим ятІа, жузан. Амма рахадай къушди, ухьтар алахьиз, чуькьни ийизвачир. Ам гьакІан ахмакь къуш тир, адавай анжах, туьтуькъушдивай хьиз, чарадан гафар тикрариз алакьдай. Селезневни Къацуди, цава амаз планета ахтармишиз ягъай шикилра, капитан Киман лишан-затІ жагъидатІа акваз къекъвезвайла, Алисади рахадай къуш галаз сейр ийизвай. Ада, рахадай къушдин рикІел, капитандихъ галаз вич гьина чара хьанатІа хкведатІа аквазвай. Индикатор Алисадин гуьгъуьна авай.
- Гимидивай яргъаз фимир! – гьарайзавай адаз бубади.
- Зал са дуьшуьшни къведач! - жаваб гана Алисади. Ам, рахадай къушни галаз, векьиз эвичІна ва ада рахадай къушдиз лагьана:
- Гьан, лув це виликди, къалура!
Рахазвай къушди явашдаказ векьин винелай лув гана, ва Алиса индикаторни гваз адан гуьгъуьниз катна. Садлагьана Алиса лап чІехи серинди кІевирна. Алиса кьил винизна тамашна ва адаз цавай агъуз эвичІзавай лап еке тир къуш акуна. Алиса кьулухъ элкъвена гимидиз катдайла, кичІевиляй беневш ранг акьалтнавай индикаторди, рушахъ агакьарна ва гимидиз цІай хьиз катна.
Амма Алисадивай, гьайиф хьи, гимидал кьван чукуриз хьанач. ЧІехи къушди ам къармахривди кьуна, винелди лув гана. Беневш ранг акьалтнавай индикатор акурвалди, Селезнёванни капитандин са вуч ятІани гужан кІвалах хьанвайдал шак фена, ва абур тадиз «Пегас» гимидай къецел экъечІна. Амма геж хьанвай. Абуруз, къармахра Алиса авай чІехи къуш циферив агакьзавайди акуна. Къацуда луьткве лув гуз гьазурдалди, чІехи къуш квахьна. Луьткведи дагъларихъди лув гана, амма рахадай къуш хьаначиртІа, катай къуш жагъун намумкин тир. Вич лугьумир кьван, ам, чІехи къушдин гуьгъуьнаваз фена, Алиса тухвай чка чирна, «Пегасдиз» хтана.
- Ам Крок тІвар алай къуш я, - лагьана рахадай къушди. – Крок лап пис ничхир я. Алисадал бедбахтвал атун мумкин я.
Рахадай къушди лув гудай луьткве са дагъдихъди гьална. Кьакьан кукІушда, са лак алай кьван чкадал ничхирдин муг алай. Мука пуд шараг авай. Абур хъипи ва къалин цІакулар алайбур тир. Хъипи кІурт алай Алиса кьуд лагьай шараг тир.
- Гьелбетда! – гьарайна профессор Селезнёва. – Крок къушди Алиса, мукай аватнавай вичин шарагдай кьуна, ам хутахна, чкадал эхциг хъувуна. Луьткве акурла, Алисади къарагъна, гъилер юзурна. Ахпа шарагарни кІвачел къарагъна, хъипи лувар юзуриз эгечІна. Луьтке гьавада акъвазна, муказ мукьва хьайивалди, Алисади адаз хкадарна.
- Ваз кичІе хьаначирни? – хабар кьуна Селезнёва.
- Ада заз тІарвал ганач, шарагрихъ галазни зун лап хъсан кьуна.
И арада цава Крок къуш пайда хьана. Ада луьткведин гуьгъуьниз лув гузвай. Адалай зарб лув гуниз мажбур хьана. Къушди кІевиз гьарайзавай, вичин шараг инсафсузри гваз физвайди хьиз хьана, адан кефи чІур хьанвай. Вири сагъ-саламатдиз «Пегасда» далдаламиш хьайидалай гуьгъуьниз Алисади лагьана:
- Тамаш, заз мукай вуч жагъанатІа!
Ада бубадал, къерехдал вили рангадалди «…няя чайка» гьарфар кхьенвай, къапунин хайи кІус яргъи авуна.
- Ам вуч лагьай чІал я? – хабар кьуна Селезнёва.
- Наажайиб, вуна дах, кьатІизвач? Зи гьеле музейда амаз, капитан Киман гимидин тІвар «Синяя чайка» тирди, рикІел алама, Яни, а тарелкадин кІус Киман гимидай я. Чун дуьз рекье ава!

Ирид лагьай кьил

Пака экуьнахъ Алиса рахадай къушни къачуна ва цІийи кьилелай Киман гими жагъуриз кІвачин хьана. И сеферда ам, ара датІана гимидихъ галаз алакъа хуьз, мукъаят яз, валарикай далда кьаз, физвай. Бубадиз адалай вил алудиз кІанзавачир. Са герендилай абур са гъвечІи векьиз акъатна. Векь, элкъвена, юкьвай гуьзгуьдин пердеяр алай аламатдин цуьквери кьунвай.
- Яргъаз фин лазим яни? – хабар кьуна Алисади.
- КІвачерин кІанерик тамаш, лагьана рахадай къушди. – Ваз жагъида, квехъ къекъвезватІа. Амма Алисадиз, гьикьван тамашайтІани, кІвачерик затІни акунач. Ада, къеняй нурар гудай перде экъечІнавай цуькверикай кІунчІ авуна, гимидиз хутахна. Хъфидай рекье тамашайтІа, цуькверин юкьвай экъечІнавай пердедай вичин чин аквазвач, къалурзавайди йифен цав я.
- Дах! – гьарайна Алисади гимидиз хкаж хьайивалди, - гьикьван аламатдин цуьквер ятІа тамаш.
Профессор Селезнёв, кІунчІ къапуна эцигна, мукъаятдаказ цуьквериз тамашна. Ахпа ада лагьана:
- Аламатдин цуьквер я. Абурун къене пад кьелечІ гуьзгуьдин пердедикай ибарат я. Цуькведи ишлемишзамай кьван, адан юкьвай гуьзгуьдин пердеяр хкаж жеда. Амма вуна цуьк атІанамаз, а пердеяр сад-садан гуьгъуьналлаз цІраз башламишда. Ва ваз цуькведай вири вакъиаяр кьулу-кьулухъ аквада.
Язни гьакІ тир – Алисадиз, гуьзгуьйрай рагъ акІидай чІав акуна, ахпа, ярар хкаж жез, экуь хьана, - абур накьан йикъаз тамашна. Ничхирри кьулухъди лув гуз акурла, абур мягьтел хьана.
Садлагьана гуьзгуьдай таниш юцІуди акуна. Цуькведиз тамашайвалди, адан кІвачер кьулухъ физ башламишна. Векьин юкьвал Верховцев акъвазнавай. ЯцІуди, адан патав далудихъай атана, са квекай ятІани кушкушзавай. Ахпа абур кьведни кьулу-кьулухъ фена, векьяй экъечІна.
- Абур накь ина авай, - лагьана капитан Къацуда. – И кар заз бегенмиш туш.
- Лап хъсан! – лагьана профессор Селезнёва. – Эгер абур накь ина аватІа, Киман гими гьа и мукьварив гва. За геж тавуна, гуьзгуьдин цуьквер авай векьин майдандиз лув гун теклифзава.
-Векь авай майдан – гьа векь авай майдан я, - лагьана Къацуда, анай чаз са затІни жагъидач.
ГьакІ ятІани ада Селезнёва лагьайвал, «Пегас» гуьзгуьдин цуьквер авай векьихъ гьална. «Пегас» астадаказ векьин юкьвал ацукьарна. Гьа и арада, гими векьерихъ хкІурвалди, векьин майдан кІватна, ва «Пегас» чиляй агъуз аватна. Векьин майдан, чайдандин кьил хьиз, мад вичин чкадал хтана. Чилел аватна гьалч хьайила, «Пегас» инихъ-анихъ галтад хьана, амма адаз са затІни хьанач. Элкъвена мичІи ва секин тир. Къацуда эквер куькІуьрна ва чин чІурна, лагьана:
- Ингье, за такимарнай, идан эхир хъсан жедач лагьана.
- Им адетдин фур я, - лагьана профессор Селезнёва. – Зал ихьтинбур Каратамадин къумлухра дуьшуьш хьайиди я. Анра, винел пад кІевнавай тІеквера ацукьна, акурла зегьле ракъурдай хушраканар жедайди я. Нагагь са кІус мукъаятвал тахьана, филдин ва я лувар квай еке чурчулдин кьуьл илис хьайитІа, ам анай агъуз аватда ва хушраканриз гунагьсуз нисинин ем жеда.
- Гаф авач хушракандиз, - лагьана Алисади, индикатордин хамуниз и чІавуз кичІ акатна, беневш хьана, цак хъиткьинна.
- Рахадай къуш гьиниз фена? – хабар кьуна Селезнёва, - садаз кьванни акуначни?
- Ам хкуникай куьрс хьана, ксанва, - лагьана Къацуда.
Экв гудай лампа къачуна, Селезнёв Алисани галаз, чилин кІаник квай чкада къекъвена. Чил дуьз, къванцин чка тир. Фонарь хкажна, Алисади вичин вилик экв яна, ва экуьнин хел, руквади кьуна, къванциз элкъвенвай космический гимида акьуна. Дикъетдив тамашайла, Алисадивай гимидин тІвар кІелиз алакьна:
- «Синяя чайка».
- Дах, дах! – кІевиз гьарайна ада. – Чаз машгьур капитан жагъанва. Тамаш, атІанал ала адан гими!
- Капитан ана аматІа, тамашна кІанда, - лагьана Селезнёва.
- Ам гьикІ ийида? – хабар кьуна Къацуда. – гимидин къалпагъдал цІархар авунва ва адав агатдай рехъ авач. Аквадай гьалда, Ким анай фад катнава…Эгер ам гишила кьенвачтІа?
- Къацуди, вучиз вуна гьамиша чІурувал гуьзлемишзава? – ажугълуз хабар кьуна Алисади.
- Вучиз лагьайтІа, зи умуд хъсавилихъ гала, - жаваб гана капитанди. – За капитан кьенва лагьанайни, адал чан алама. Ингье вири шад я. Зун, лагьайтІа, квелай артух.
- АкІ ятІа, зун фида ва къав гатада, - лагьана Алисади.
Амма адавай са кьве камни вилик къачуз хьанвачир, чилин кІаникай прожектордин къати экв чкІана ва кІеви ванцелди буйругъна:
- Чіарни юзамир! Куьн есирда гьатнава!
Вилер экуьнив вердиш хьайила, Алисадиз чеб элкъуьрна душманри кьунвайди акуна. Элкъвена, яракьар туькІуьрна, доктор Верховцев ва яцІу кас галаз Палапутра базарда гьалтай хьтин, женгинин кьве робот акъвазнавай. Садлагьана, гимидай рахадай къушди лув гана. Ам атана Селезнёван къуьнел ацукьна ва Киман сесинал рахана:
- Космосдин къачагърикай мукъаят хьухь! Абуру зун чилин кІаник дустагънава. АкьалтІай ажугъ кваз яцІу кас Селезнёвал тепилмиш хьана, рахадай къушдин кІвачер кьуна, ам галтадиз, гьарайна:
- Эхир хьи вун зи гъиле гьатна, кьацІай верч! Чан аламаз зи патавай вун хъфидач.
Есирда гьатнавайбур рахадай къушдиз куьмек гуз физвай, амма къачагъри абурун кІвачерик квай чил чпив гвай яракьрив гуьллеламишна. Акъвазуниз мажбур хьана.
-Рахадай къушди чара атІай саягъ гьарайна:
- Рахадай къуш кьериз гьалтдай ва гуьзел, вични законди хуьзвай, къуш я. Рахадай къушар кІан хьана кІанда ва абурун къайгъударвал авуна кІанда!-Къачагърик хъуьруьн акатна. Алисади, са патахъ фена, таквадай кІизрияр маса гузвай Палапутра базарда гьалтай куьруь касди багъишай таквадай бармак алукІана. Садлагьана ам вилериз ахкваз амукьнач.
- Гьала абур вири «Пегасдиз»! – буйругъ гана Верховцева женгинин роботриз. Вири. И касни ... тІветІер кьазвай профессорни, капитанни, бегьемсуз рушни…руш гьиниз фена? ГъвечІи руш, хабар кьазва за?
Къачагъри кьилер галтадарзавай, амма Алиса аквазмачир. Рахадай къушра, яцІу касдин гъиле чабалмишзавай, ва адаз къушдин кьил галтадарна чилел гьалчиз кІанвавай арада, Алисадин кьуьнт яна, яцІудай, тІар хьана, цІугъар акъатна. Къуш ахъа хьана ва кьветІен къавук катна. Роботри бластеррай къушдиз гуьлле гана, амма рахадай къушди кьветІен атІа кьилиз лув гана, мичІи чкадай ам ахкваз амукьнач.
- На вучиз къуш ахъайна? – Верховцев яцІудал тепилмиш хьана. – за ви вири япар кІанерай акъудда!
- За ам ахъагъайди туш, захъ сада гилячна, - цІур авуна яцІуда.
- Къайгъу туш, вахт гьавая пуч тийин, - лагьана Верховцева. Гьайиф я, гьелбетда, руш са гьина ятІани чуьнуьх хьанва, амма адавай зи хурукай санизни физ жедач. Верховцева, «Синяя чайкадихъ» элкъвена, давам хъувуна:
- Яб акал, капитан Ким! Кьуд йис я вун чна есир кьуна. Кьуд йис я, ви «Синяя чайкани» чилин кІаник кваз. Ваз чахъ галаз рахаз кІан хьанач, амма къе вун мажбур я чахъ галаз рахуниз. Чи есирда ви дустар гьатнава – тІветІер кьадай профессор ва Расу чуру квай ахмакь капитан. Са гьина ятІани чуьнуьх хьанвай руш Алиса ва рахадай къуш. Ваз чида, абурувай инай санизни хъфиз тежерди. Къачагъар киснавай, «Синяя чайкадайни» чуькьзавачир. Ахпа ам мад рахаз эгечІна.
- Эгер вуна исятда люк ахъайна, галактикадиз фин патал гьазурнавай сверхтопливадин формула чав вугана, чавай и галактикадай полициядин хурукай хкечІна, катиз ва са туьмбуьгьни авачиз, акатай гьим хьайитІани планета тарашна, катиз хьайитІа, са зиянни тагана, чан аламаз есирар ахъайда. Амма куьне пудалди гьисабдалди люк ачух тавуртІа, за профессордин япар атІузва. Кьин кьазва ваз! Сад…кьвед… пуд!
Ингье, люк ачухна ва анай, цІайлапан хьиз, яргъи чІарар алай капитан Ким хкаж хьана. Чеб чпивай квахьай роботривай ам яна рекьиз алакьнач, ва капитан гимидин амортизаторрин далдадихъ чуьнуьх хьана.
- Вавай са хийирни къачуз алакьнач, капитан Ким, - капитан чи есирвиле ама. Инихъ экъечІ!
И арада, кьветІен далупатай секин ван акъатана:
- Чкадилай юзамир, къачагъар! Куьн элкъуьрна кьунва! Яракьар гадра!-Буйругъдин сес акІ кІевидаказ акъатнай хьи, къачагърик, кичІевилин зурзун акатнавай. Абуру яракьар чилел гадарна. Чеб кьаз туна. МичІи чкадай мад са капитан – Киман дуст, машгьур сиягьатчи Буран экъечІна. Абурун патав доктор Верховцев, къуьнел рахадай къуш алаз Алиса гвай. КилигайтІа, къачагърикай катнавай Алиса мичІи кьветІез катнавай. Амма рахадай къушдилай сесинин куьмекдалди рушан гуьгъуьниз лув гуз алакьна. Къвердавай кьветІ гуьтІуь жезвай, ва Алиса къванерин арадай са гужалди физвай. Адаз, садлагьана, вичин виликай экуь леке – йикъан экв акуна!
Вад декьикьадилай ам, вацІал эвичІдай кІунтІун кьилел акъвазнавай. ВацІун патав таниш тушир космический гими гвай. Адан люк ачух тир. Ва гурарай агъуз доктор Верховцев ва капитан Буран эвичІзавай.
- Капитан! - Гьарайна Алисади яргъай. –Куьн кьилел бала къвезва! Доктор Верховцев хаин я!
- Къалабулух къачумир, руш! – жаваб гана капитан Бурана. Заз вири ашкара я.
Рахадай къушди Буранан гимидилай цІар илитІна ва космонавтдин къуьнел ацукьна.
- Рахадай къуш, - сесер акъатна, - жуван дустар акунал шад я.
- Гьайиф хьи, - лагьана Буранахъ галаз лув гайи доктор Верховцева, - чун вири къачагърин чІуру къарардин къурбандар хьана. Зи суфат аваз, космический Крыс лугьудай алчах къачагъ пайда хьанвай.
- АкІ ятІа, кьулухъ хъфиз гьерекатин! - Тавакъу авуна Алисади. - Чна дах ва капитан къутармишна кІанда. Са пуд декьикьадилай капитан Буран, доктор Верховцев ва Алиса кьветІез гьахьна. Ахпа капитан Бурана, бластер вахчуна, къукърумдин ванцелди гьарагъайди.
- Чкадилай ягъвамир, къачагъар! Куьн элкъуьрна кьунва! Яракьар гадра!
Алисадиз акуна, чилин кьветІе кьве доктор Верховцев ава. Абур а кьадар ухшарбур тир хьи, гьатта хайи дидедивайни чара ийиз жедачир. Халисан доктор Верховцева тапан касдал яракь чІугуна.
- Ша, къалура кван чаз ви хусуси суфат! – буйругъна ада.
- Куьне зун рекьидани? - Зайиф сесинал жузуна тапан докторди.
- Эгер вуна жув хъсан тухуз хьайитІа, вал чан аламукьда. Чна ви суд ийида.
Зарзазвай гъилералди къачагъди палту ва тІес хутІунна, чиналлай хъурхъ алудна. Хъурхъунин кІаник, акурла кичІе жедай, сарар экъисай сив галай суфат чуьнуьх хьанвай. ЯцІу къачагъди, метІерал акъвазна, цицІре хьиз цІирцІирар ийизвай.
- И кас я вири тахсиррин иеси! И Крыса зав къачагъвал ийиз туна! Зун, дидедиз яб гузвай са хъсан гада тир, амма Крыса чІурувилихъ таъсир авуна. За квевай тІалабда – адаз кутугай къайдада жаза це, зун дидедин патав ахъая.
- Регъуь хьухь, Весельчак У! – гьарайна адаз къачагъ Крыса. – А ви къачагъвилерикай Галактикадин вири чкайра хъсандаказ чизва. Ам вуна тир капитан Ким фуруз вегьин кьатІайди, Галакадин сир ва супертоплива чирдайвал. Яргъал чІавуз къакъатай капитанар къужахра гьатна, доктор Верховцев професор Селезнёван патав фена ва лагьана:
- Багъишламиш, куьне зи музейдиз лув гайила, за жув адетдин тушир къайдада тухванай. А чІавуз, квелай вилик капитанрин дневникар кІанз и Веселчак У атанвай. Ам капитан Киман «Синяя чайкадин» планар чарарикай жагъуриз алахънавай. Ахпа куьнени тІалаб хъувурла, куьнни - парталар алукІнавай къачагъар хьиз хьанай.
- Хъуьруьн къвезва, - лагьана Алисади. - Закай масад гьикІ ийидай?
- Адалай регьят вуч ава, - жаваб гана къачагъ Крыса. – Залай гьа вуна хьиз алукІайтІани алакьда.
Ва ам алчах къачагъдин саягъда хъуьрена.
- Квез вуч патал герекзавай рахадай къуш? – жузуна Алисади Крысавай. Адаз Крысакай кІусни кичІе тушир.
Вири и маскарад рахадай къуш патал авурди тир, - хиве кьуна Крыса. - За музейдин директордин парталар алукІна, вири Вселеннийдай рахадай къуш жагъуриз алахъна. Капитан Кима а къуш гъетерин бушлухрай капитан Буран жагъуриз куьмекдиз эвернавайди тир. Гьа и кардикай чаз кичІезвай. Чалай рахадай къуш кьаз алакьна, херни авуна адал, гьайиф хьи, адалай, катна, Блук планетада чуьнуьх жез алакьна. ГьакІ хьайила, чун мажбур хьана планетадал алай кьван рахадай къушар вири зегьерламишиз… Амма завай кьатІиз хьанач, рахадай къуш, хъиляй хьиз, квез гьатда лагьана.
- Рахадай къушар – къиметлубур я, - лагьана кьветІен чил тирвал сейр ийизвай и гьикаядин кьилин игитди. – Абур терг ийиз алакьдач. Рахадай къушарин душманар жазаламишуник акатзава.
- Вун лал хьухь, зиянкар къуш! – ажугълу хьана Крыс. – Зун вал агакьда.
- Ният кьванни ая, - лагьана капитан Къацуда. - Зун вакай куьцІенва туькьуьл турп. Бегьемсузризни къачагъриз тамашизни хуш къвезвач. Гьикьван хъсан кар я, вири къачагърин эхир чІуру яз акьалтІиз.
- Вуч ийида, - лагьана доктор Верховцева.
- Вахт я хъфиз лув гудай. Виридахъ кІвалахар авайди я, гьамишалугъ чилин кІаник ацукьич кьван. Лагь, Весельчак У, и кьветІен винел алай къаб гьикІ ачухдатІа? ЯцІуда, вичин кар туькІуьзвайди чир хьана, тадиз кьатІана.
- Эгер зун азад яз ахъагъайтІа, за лугьуда. АкІ тахьайтІа, куьн ина гьамишалугъ амукьда.
-Аман, заз хъел гъимир, - лагьана Къацуда. – Чна гьикІ хьайитІани пульт жагъурда.
- Килига кван, - адан тереф хвена Крыса. – Чун квез тамашда!
И арада рахадай къуш гьавадиз хкаж хьана ва веняй гьарайна.
- Рахадай къуш акьулдал ва гуьзчивилел амайбурукай артух тир.
Ам лув гана цлал хкаж хьана ва кІуфалди цлан экъисай чка гатана. Индикатор, шадвал себеб яз яру хьана. КьветІен винел алай къаб явашдаказ хкаж жез башламишна.
- Са гьайиф за чІугвазва, ви гардан элкъуьр тавур! – лагьана къушдиз къачагъ Крыса. Амма рахадай къушди адаз жавабни ганач. Ада винелди лув гана ва кьветІяй экъечІна. Вири гьадаз тамашзавай ва акуна хьи, яцІуди, вичин вахтунда Алиса къецелди экъечІай кьветІен мичІи патахъди катзава. Гьа и вахтунда къачагъ Крыс «Пегасдиз» тухвана ва ам ичІи кьефесда ацукьарна. Гимияр сад садан гуьгъуьналлаз виниз хкаж хьана, элкъвей тІуьквен алай векьин майдандал къвал-къвала аваз акъвазна.
- Веселчак У гьина ава? – хабар кьуна Алисади. - Ам къачагърин гимидиз катна хъфида ва вичин мурдал крар давам хъийида?
- Ваъ хъийидач, - лагьана Бурана. – Чаз, ацукьдай чка жагъуриз кІанзавайла, эвичІна акурди вуч тир - къачагърин гими. Чун адан къенез тамашна, ам ичІи тир. Чнани адаз худ хъияна, космосдиз рекье хтунай. ГьакІ хьайила, къачагъриз лув гудай затІ авач.
- Ша, чна ам жагъур тийин. – лагьана Алисади. – Къуй ам, Робин Крузо хьиз, недай затІ авачир, гьуьлерин юкьва авай чилел амукьна, вичиз са къазма авуна, цІегьрекай Пятницадин саягъда нек ацурай.
- ТІимил умуд я са вуч ятІани арадал атуниз, - жаваб гана доктор Верховцева. – Робинзон Крузоди зегьмет чІугурди я, а Весельчак У, анжах тарашиз вердиш я. Адаз ина четин хьуникай къурху я.
Гьа и арада абуруз яцІу кас акуна. Весельчак У-дилай яргъаз катиз алакьнавач. Ам галчІур жез, туп хьиз хкадриз, некІед хъчар экъечІнавай чуьлдай, туьк акъатиз физвай. Амма Весельчак тек са Алисадиз ва адан юлдашриз тушир акурди – ам, вичин шарагриз емдихъ къекъвезвай Крок къушдизни акуна. Ада ам, аквадай гьалда, хъсан тІуьн ганвай вакІай гьисабна. Гьавиляй, винелай агъуз лув гана, инихъ-анихъ физвай къачагъдин хев кьуна, са азиятдик цавуз хкажна. Ам къвез-къвез гъвечІи, мадни гъвечІи хьана.
- Къуй гьа мука яшамиш хьурай, - лагьана Алисади. – Зунни гьана яшамиш хьанай. Эгер шарагрихъ галаз дуст хьайитІа, адаз шарарни гьатда. Гила винел, векье, элкъуьрна гуьзгуьдин нурар гудай цуькверин арада космический пуд гими акъвазнавай. Капитанри «Пегас» гимидин векилриз сагърай лугьузва.
Гьа и арада, хци тир сесер ва уьфтер галаз, цавай аватайди хьиз, лап чІехи къажгъандиз ухшар авай, мад са космический гими ацукьна. Къажгъандин кьил хьиз ачух хьайи гимидай, космический археолог Громозекан буй акуна. Таниш туширбуруз, мумкин тир ам акурла, кичІени жедай, амма капитанриз са куьуьникайни къурху тушир. Амайбуруз Громозек лап хъсан чизвай.
- Рей це! – гьарайна Громозека. – Яракьар гадра!
- Вуч хьанва, Громозекочка? – хабар кьуна, дустунин патав звериз Алисади.
- Вун сагъзамани? Вун къачагъри телефначни? Вав гвай затІар тарашначни? – жузуна Громозека.
- На акІ вучиз кьатІана? – хабар кьуна профессор Селезнёва.
- За накь кар-кеспи авачиз, Галактикадин Интернет кутуна, ана авайбуру вирида, лугьузвай хьи, къачагъри Алиса алдатмишна, Медузадин бушлухра авай Пуд лагьай планетадал тухвана. ГьакІ хьайила я зун иниз акъатайди.
Громозека Алиса вичин шарар хьтин гъилералди кьаз, элкъуьриз вири патарихъай тамашзавай. Индикатордал, хъел атана къацу тІехвер акьалтзавай.
- Ингье, - лагьана Къацуда. – АкьалтІай къайдасузвал я. Ни ихтияр гана ваз чуьхуьн тавур гъилеривди аял кьадай?
Громозеказ къулайсуз хьана, Алиса чилел ахъайна ва Къацудавай багъишламишун тІалабна.
- Гьинва ина гъилер чуьхуьдай чка?
Са зур сятинилай кьуд гимини Пуд лугьудай планетадилай лув гана, къарайна.
Громозек археологический экспедициядай хквезвайди тир.
Капитан Буран – акъваз хьанвай экспедиция давам хъувун патал Галактикадин сергьятдал рекье гьатна. Капитан Ким доктор Верховцевни галаз - Капитанрин планетадал.
«Пегас» лагьайтІа, Алиса, Селезнёв, Къацуди, рахадай къуш, склисс-кал, индикатор, къачагъ Крыс, кьефесда ацукьарнавай дракончикар, ва Космический зоопарк патал мадни маса вагьши гьайванар гваз, Ракъинин сергьятдин планета Чилел, Москва шегьердиз хтана.

Эхир
Урус чІалай лезги чІалаз элкъуьрайди Сажидин я